Hai tuần vừa qua, môt số báo (như Giáo dục Việt Nam, <a
href="http://www.phapluatvn.vn/thoi-su/toan-canh/201208/Luan-an-tien-sy-ve-tam-giat-va-nghich-ly-cua-tri-thuc-2070581/">Pháp
luật Việt Nam</a>, <a
href="http://vnn.vietnamnet.vn/giaoduc/vande/2006/08/606389/">Vietnamnet</a>,
v.v.) đồng loạt đăng một số bài về luận án tiến sĩ… vô
bổ. Loạt bài này thật ra không mới, nhưng có vài chi tiết
rất thú vị. Chẳng hạn như có luận án "Tắm giặt cho
chiến sỹ miền núi"! Không biết thật hay đùa, nhưng mới
nghe qua thì quả là rất vui. Nhưng một cách nghiêm chỉnh:
<em>tiêu chuẩn gì để đánh giá một đề tài nghiên cứu cấp
tiến sĩ?</em> Bài này sẽ cung cấp vài câu trả lời cho câu
hỏi đó theo chuẩn mực khoa học và kinh nghiệm cá nhân.
Dưới tựa đề có thể nói mang tính giật gân, "<a
href="http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Viet-Nam-co-bao-nhieu-luan-an-tien-si-vo-bo/217572.gd">Việt
Nam có bao nhiêu luận án tiến sĩ… vô bổ</a>", báo Giáo dục
Việt Nam cung cấp nhiều thông tin rất thú vị. Tôi nghĩ chẳng
ai có thể trả lời câu hỏi này. Con số bao nhiêu luận án thì
chắc chắn Bộ Giáo dục & Đào tạo có thể trả lời, nhưng
bao nhiêu là "vô bổ" thì khó trả lời. Làm sao đánh giá
một luận án là vô bổ? Chẳng hạn như đề tài mà bài báo
đề cập đến, "<em>Nghiên cứu nhận thức của sinh viên ĐHSP
về sức khỏe sinh sản</em>", thì khó nói là vô bổ được,
vì vẫn cung cấp thông tin. Vấn đề đặt ra là nội dung thông
tin đó có xứng đáng một đề tài nghiên cứu cấp tiến sĩ
hay không.
Người viết bài này đã có dịp đọc qua nhiều luận án trong
ngành y từ Nam chí Bắc thì cảm nhận chung là luận án tiến
sĩ ở VN chưa đạt tiêu chuẩn. Thật ra, tôi chưa thấy (chứ
không phải "không thấy") một luận án nào có qui mô và
đáp ứng tiêu chuẩn của một luận án tiến sĩ. Đại đa số
những luận án tôi đọc qua chỉ báo cáo 1 nghiên cứu duy
nhất, chỉ có duy nhất một luận án báo cáo 2 nghiên cứu.
Nội dung thì rất đơn giản, phần lớn chỉ mang tính kiểm kê
lâm sàng (giống như làm bài tập thống kê, và đếm bao nhiêu
ca bệnh). Phương pháp cũng chưa đạt, vì hình như các tác giả
chưa am hiểu phương pháp nghiên cứu. Cách trình bày kết quả
là một thất vọng lớn, vì quanh đi quẩn lại cũng chỉ là
những bảng số liệu và biểu đồ hết sức đơn giản, chỉ
nói lên một điểm! Bàn luận càng thất vọng hơn, vì hình như
các tác giả chưa biết viết bàn luận. Do đó, tất cả các
luận án tiến sĩ y khoa mà tôi xem qua chỉ có 50 đến 120 trang.
Thật ra, số trang thì chẳng nói lên điều gì, nhưng ở đây,
vì nội dung luận án quá đơn giản nên tác giả cũng chẳng có
gì để viết. Có thể nói không ngoa rằng những luận án tôi
xem qua chỉ xứng đáng luận án cử nhân danh dự hay cao học ở
các trường y bên Úc mà thôi.
Vậy thì câu hỏi mấu chốt cần đặt ra là: dựa vào tiêu
chuẩn gì để đánh giá một đề tài nghiên cứu xứng đáng
cấp tiến sĩ? Trả lời câu hỏi này không dễ, vì cái hay còn
tùy thuộc vào nhiều yếu tố và quan điểm của từng chuyên
ngành. Có người nói rằng một câu hỏi nghiên cứu hay là câu
trả lời có thể ứng dụng trong thực tế. Tôi không đồng ý
với nhận định này, bởi không phải nghiên cứu khoa học nào
cũng có thể ứng dụng trong thực tế. Do đó, cách tiếp cận
câu hỏi thế nào là một câu hỏi nghiên cứu hay, chúng ta cần
phải có cái nhìn tổng thể. Một câu hỏi nghiên cứu tốt
phải có bốn tiêu chuẩn gói gọn trong 4 chữ cái tiếng Anh:
<strong>F I N E R</strong>:
<strong>F</strong> là feasible (tính khả thi)
<strong>I</strong> là interesting (tính thú vị)
<strong>N</strong> là novelty (có cái mới)
<strong>E</strong> là ethics (đáp ứng tiêu chuẩn đạo đức)
<strong>R</strong> là relevance (có ảnh hưởng)
<h2>Khả thi</h2>
Không phải ý tưởng nào cũng có thể thực hiện được, và
không phải câu hỏi nào cũng có thể trả lời. Nhà nghiên cứu
cần phải nhận thức được hạn chế trong thực tế ngay từ
khi suy nghĩ đến câu hỏi nghiên cứu. Không nên tốn thì giờ
và công sức khi đã làm nghiên cứu đến nửa chừng mới biết
rằng công trình nghiên cứu không khả thi. Trong nghiên cứu lâm
sàng và y học, tính khả thi có thể giải thích thêm qua 5 yếu
tố: số lượng đối tượng, kĩ thuật, tài chính, và phạm vi.
<em>Đối tượng.</em> Nhiều nghiên cứu không thể thực hiện
được đặt ra lúc ban đầu, vì nghiên cứu không thể nào
tuyển dụng đủ số lượng đối tượng cho nghiên cứu. Có khi
vì bệnh quá hiếm nên không cách gì có đầy đủ số bệnh
nhân trong một thời gian ngắn (như 5 năm), và những công trình
như thế rất khó khả thi. Do đó, bước đầu tiên trong nghiên
cứu lâm sàng là ước tính cỡ mẫu hay số đối tượng cần
thiết. Bước kế tiếp là ước tính số đối tượng có thể
tuyển được, với tiên đoán trước rằng một số sẽ không
thỏa mãn các tiêu chuẩn tuyển và một số sẽ bỏ nghiên cứu
giữa chừng, cũng như một số sẽ mất liên lạc. Ngay cả lên
kế hoạch một cách cẩn thận, nhiều nghiên cứu vẫn cho ra
những ước tính quá lạc quan, và hậu quả là kết quả nghiên
cứu rất khó diễn giải. Trong thực tế, đối với những
nghiên cứu quan trọng, nhà nghiên cứu cần phải tiến hành
nghiên cứu sơ bộ để đánh giá tính khả thi nếu triển khai
ở qui mô lớn hơn hay phải điều chỉnh các tiêu chuẩn và qui
trình nghiên cứu. Nếu số đối tượng không đủ, nhà nghiên
cứu có thể nới rộng tiêu chuẩn chọn đối tượng, bỏ
những tiêu chuẩn loại trừ không cần thiết, hoặc kéo dài
thời gian tuyển đối tượng, hoặc hợp tác với các đồng
nghiệp khác để tuyển thêm đối tượng.
<em>Kĩ thuật.</em> Các nhà nghiên cứu phải có nắm chắc kĩ
thuật, có thiết bị hoặc phương tiện nghiên cứu, có kinh
nghiệm thực hiện nghiên cứu, và có khả năng quản lí cũng
như phân tích dữ liệu. Cách tốt nhất là làm quen với những
công trình nghiên cứu trước, tìm hiểu kĩ qui trình và thiết
bị của họ trước khi thiết kế nghiên cứu của mình. Nếu
cần phải phát triển một phương pháp hay công cụ mới (như
một bộ câu hỏi) cho nghiên cứu, nhóm nghiên cứu cần phải
có người có chuyên môn tốt.
<em>Kinh phí và thời gian.</em> Nghiên cứu thực nghiệm cần kinh
phí thích hợp. Do đó, cần phải ước tính kinh phí của một
dự án nghiên cứu. Những kinh phí quan trọng liên quan đến
nhân sự, thiết bị, phòng lab cần phải phác thảo và ước
tính. Nếu nghiên cứu đòi hỏi một kinh phí quá cao, có thể
phải thay đổi mô hình nghiên cứu, bằng cách xem xét đến
những mô hình ít tốn kém hơn (và có thể giá trị khoa học
cũng thấp hơn), hoặc tìm các nguồn tài trợ mới. Nếu nghiên
cứu quá tốn kém và cần thời gian quá lâu, thì cần phải xem
xét lại qui trình và các thiết kế mới.
<em>Phạm vi.</em> Kinh nghiệm thực tế cho thấy nhiều người
mới bắt đầu nghiên cứu thường có quá nhiều "tham
vọng", họ muốn giải quyết tất cả các câu hỏi. Nhưng
trong điều kiện hạn hẹp về kĩ thuật, thời gian và kinh phí,
những tham vọng đó trở nên bất khả thi. Giải pháp cho vấn
đề này là nhà nghiên cứu cần phải định nghĩa phạm vi
nghiên cứu hẹp lại, câu hỏi cụ thể hơn và mục tiêu phải
mang tính tập trung hơn. Nghiên cứu khoa học thường chỉ giải
quyết một vấn đề, và phải có nhiều nghiên cứu mới đi
đến một bức tranh tổng thể.
<h2>Thú vị</h2>
Nhà nghiên cứu thường có nhiều động cơ để theo đuổi một
nghiên cứu khoa học. Những động cơ đó có thể là làm cơ
sở để viết luận án, để thăng tiến trong sự nghiệp khoa
bảng, để giúp bệnh nhân, để khám phá và khám phá dẫn
đến nguồn lợi tài chính, hay lí tưởng hơn là đi tìm sự
thật thú vị và cống hiến vào khoa học, v.v. Tôi thích động
cơ sau cùng, vì đó cũng chính là động cơ để nhà khoa học
tự thỏa mãn tính tò mò của mình và giúp các đồng nghiệp
khác vượt qua những khó khăn trong quá trình nghiên cứu. Một
câu hỏi nghiên cứu thú vị phải là câu hỏi có thách thức,
làm cho đồng nghiệp phải thấy giật mình (vì họ chưa nghĩ
đến). Tuy nhiên, cần phải bàn với thầy cô xem câu hỏi có
thật sự thú vị trước khi tiêu ra thời gian để phát triển
thành một đề cương.
<h2>Cái mới</h2>
Những nghiên cứu có giá trị thường đóng góp thông tin mới,
dữ liệu mới. Một nghiên cứu chỉ đơn thuần lặp lại
những gì người khác đã làm (tiếng Anh gọi là nghiên cứu me
too) không xứng đáng để tốn tiền và công sức. Cái mới
trong nghiên cứu có thể là mới về ý tưởng, mới về cách
tiếp cận, mới về phương pháp, mới về kết quả, hoặc mới
về cách diễn giải. Ngày nay, rất khó có một nghiên cứu hoàn
toàn mới, mà chỉ mới trong một hay hai khía cạnh trên. Do đó,
một câu hỏi nghiên cứu không cần phải hoàn toàn mới và
nguyên thủy, nhưng cần phải có cách tiếp cận hay phương pháp
mới. Câu hỏi nghiên cứu có thể là quan sát trước đây có
thể lặp lại, hoặc phát hiện trước đây có thể áp dụng
vào một quần thể di truyền khác, hoặc cải tiến phương pháp
/ kĩ thuật có thể làm rõ hơn mối liên hệ giữa các yếu tố
nguy cơ và bệnh. Một nghiên cứu xác định có khi rất có ích
nhất là nghiên cứu trước có nhiều khiếm khuyết.
<h2>Đạo đức</h2>
Một câu hỏi nghiên cứu hay phải là câu hỏi có đạo đức.
Nếu nghiên cứu mang tính quá xâm phạm cơ thể bệnh nhân,
hoặc phơi nhiễm bệnh nhân với các yếu tố nguy hiểm khó
chấp nhận được thì không thể là có đạo đức được.
Nếu chưa chắc chắn về nghiên cứu có vi phạm y đức và
đạo đức khoa học hay không, nhà nghiên cứu cần phải thảo
luận với thầy cô hay những người có kinh nghiệm, từng phục
vụ trong các hội đồng y đức.
<h2>Ảnh hưởng</h2>
Không bao giờ đặt một câu hỏi nghiên cứu mà khi có câu trả
lời nhà nghiên cứu chẳng biết phải làm gì với nó. Một
trong những đặc điểm của một câu hỏi nghiên cứu tốt là
tính liên quan, có ảnh hưởng. Có thể nói rằng tính ảnh
hưởng là tiêu chuẩn quan trọng nhất của một câu hỏi nghiên
cứu tốt. Một cách tốt nhất để xác định nghiên cứu có
ảnh hưởng hay không là tưởng tượng đến những kết quả
có thể thu thập được, và xem xét các khả năng mà kết quả
đó có thể đóng góp vào sự phát triển kiến thức, hay ảnh
hưởng đến thực hành lâm sàng, ảnh hưởng đến chính sách y
tế, hay đóng góp vào việc soạn thảo phác đồ điều trị
mới, hoặc mở ra một định hướng nghiên cứu mới.
Tiêu chuẩn FINER là cách mà chúng tôi dựa vào để đánh giá
một đề cương nghiên cứu hoặc một đề cương cấp tiến
sĩ. Trong thời gian gần đây, tôi có dịp giảng về nghiên cứu
khoa học ở trong nước, và mỗi khi nhắc đến FINER, ai cũng
rất thích thú vì thấy mới, nhưng ai cũng lắc đầu nói khó
đáp ứng. Trong thực tế, không phải đề tài nào cũng đáp
ứng 5 tiêu chuẩn FINER, nhưng ít ra một luận án tiến sĩ phải
có gì đóng góp vào tri thức khoa học; nếu không thì khó có
thể nói luận án đó xứng tầm tiến sĩ.
Trong thực tế Việt Nam, qui trình học tiến sĩ mới nhìn qua
thì rất chặt chẽ và rườm rà, nhưng xem đầu ra thì rất ư
là thất vọng. Trong cuốn "Việt Nam từ năm 2011" (Nxb Tri
Thức 2011) Gs Trần Văn Thọ viết và tôi rất đồng ý:
"Những vấn đề lớn của Việt Nam là hiểu chưa đúng về
chuẩn mực của luận án tiến sĩ nói riêng và trình độ của
người được cấp bằng tiến sĩ nói chung, cơ chế đào tạo
quá lỏng lẻo, tiêu chuẩn của giáo sư hướng dẫn không
được quy định nghiêm túc, chưa xác lập được cơ chế đánh
giá khách quan về luận án tiến sĩ và suy nghĩ sai về ý nghĩa
của văn bằng này." (Trang 286). Ở một đoạn khác, anh Thọ
viết: "Cách suy nghĩ về việc chọn đề tài ở Việt Nam chỉ
làm cho luận án thiếu tính học thuật và phần lớn thiếu
tính độc sáng. Nội dung, trình độ của luận án do đó còn
rất xa mới đạt tiêu chuẩn tối thiểu của thế giới, và
người được cấp bằng trong trường hợp đó khó có thể
thảo luận khoa học với chuyên gia nước ngoài trong cùng
ngành". Tôi hoàn toàn đồng ý với nhận xét trên.
Văn bằng tiến sĩ là một văn bằng quốc tế. Người có văn
bằng đó phải chứng tỏ có trình độ, kĩ năng, và kiến
thức tương đương với các tiến sĩ khác trên thế giới.
Luận án tiến sĩ chỉ dựa trên 1 nghiên cứu duy nhất là luận
án cử nhân hay cao học, chứ chắc chắn không phải là tiến
sĩ. Ở nước ngoài (như nhóm của tôi chẳng hạn), một luận
án tiến sĩ phải có ít nhất 3 nghiên cứu (và thường phải
công bố quốc tế). Hi vọng rằng tiêu chuẩn FINER sẽ đóng
góp một phần vào việc chấn chỉnh đào tạo cấp tiến sĩ ở
Việt Nam.
<em><strong>N.V.T</strong></em>
<strong>Chú thích:</strong> Trong cuốn "<a
href="http://www.nxbhcm.com.vn/Chi-tiet-sach/622/di-vao-nghien-cuu-khoa-hoc.aspx">Đi
vào nghiên cứu khoa học</a>", tôi có đề cập đến tiêu chuẩn
FINER chi tiết hơn.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/14271), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét