Nguyễn Hưng Quốc - Xã hội dân sự

Trong cuộc đấu tranh chống "diễn tiến hòa bình" ở Việt
Nam, chính quyền, trước, tập trung vào một đối tượng chính:
phong trào đòi đa nguyên và đa đảng; sau, tập trung vào các
cuộc biểu tình chống các âm mưu bành trướng và các hành
động uy hiếp ngang ngược của Trung Quốc; và gần đây, tập
trung vào hai đối tượng: tự do ngôn luận và xã hội dân sự.

<div class="boxleft300"><img
src="http://gdb.voanews.eu/A1B52C86-3AD1-4D5D-B100-B0C696694A12_w268_r1.jpg"
/></div>
Việc phân biệt trước, sau và gần đây như trên chỉ căn cứ
trên mặt nổi, mặt tuyên truyền. Trên thực tế, các dấu mốc
thời gian không rõ rệt như thế. Và các đối tượng cũng
không có ranh giới rõ ràng như thế. Ví dụ, các cuộc biểu
tình chống Trung Quốc trước đây không phải chỉ diễn ra trên
các đường phố ở Sài Gòn và Hà Nội, đặc biệt Hà Nội,
mà còn diễn ra trên các blog, bởi vậy, việc trấn áp của
chính quyền không phải chỉ nhắm vào những người xuống
đường cầm cờ và hô khẩu hiệu mà còn nhắm cả đến
những blogger, những người, trên blog của mình, tường thuật
các cuộc biểu tình ấy cũng như lên tiếng đả kích Trung
Quốc và phê phán thái độ lập lờ, nhu nhược của đảng và
nhà nước Việt Nam. Việc bắt bớ, và sắp tới, xét xử các
blogger như Điếu Cày Nguyễn Văn Hải, Phan Thanh Hải và Tạ
Phong Tần cho thấy điều đó. Tuy nhiên, trước, người ta chỉ
trấn áp một cách lặng lẽ hoặc ngụy trang dưới nhiều chiêu
bài khác nhau. Bây giờ, người ta mở hẳn ra một "mặt
trận" trên báo chí để xuyên tạc và công kích, nhắm vào hai
đối tượng chính: các blog đòi hỏi tự do ngôn luận cũng như
chống tham nhũng, và ý niệm về xã hội dân sự.

Về cuộc tranh đấu chống các blog, trước, người ta sử dụng
đám tin tặc; sau, xem chừng tin tặc bó tay trước sự tồn tại
dai dẳng, hơn nữa, phát triển mạnh mẽ của nhiều blog độc
lập, cho nên đích thân Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng phải lao
vào trận với chỉ thị cấm cán bộ, đảng viên và dân chúng
đọc các blog được gọi là "phản động" hay "thù
nghịch". Không phải chỉ nói chung chung, Nguyễn Tấn Dũng còn
nêu đích danh ba blog: Quan làm báo, Dân làm báo và Biển đông.
Tội danh được nêu là: các blog này "đã đăng tải thông tin
vu khống, bịa đặt, xuyên tạc, không đúng sự thật nhằm bôi
đen bộ máy lãnh đạo của đất nước, kích động chống
Đảng và Nhà nước ta, gây hoài nghi và tạo nên những dư
luận xấu trong xã hội. Đây là <a
href="http://phapluattp.vn/2012091208063159p0c1013/cbcc-khong-xem-quan-lam-bao-dan-lam-bao.htm">thủ
đoạn thâm độc của các thế lực thù địch</a>."

Bên cạnh đó, bộ máy tuyên truyền của Việt Nam còn tập trung
vào một đối tượng khác: ý niệm "xã hội dân sự" (civil
society) mà họ cho là một âm mưu "diễn biến hòa bình" của
các "<a
href="http://www.nhandan.com.vn/cmlink/nhandandientu/thoisu/chinh-tri/2.670/x-h-i-dan-s-m-t-th-o-n-c-a-di-n-bi-n-hoa-binh-1.365283">thế
lực thù nghịch</a>" ở phương Tây cộng với các tổ chức
"phản động ở nước ngoài". Theo họ, âm mưu này vốn đã
đạt được một số thành công vang dội trong việc làm lật
đổ chế độ cộng sản tại Đông Âu cũng như nhiều chế
độ độc tài tại Trung Đông và Bắc Phi; bây giờ, đang
được vận động để du nhập vào Việt Nam nhằm "lật độ
chế độ xã hội chủ nghĩa bằng biện pháp 'bất bạo
động', 'phi vũ trang'."

Xã hội dân sự là cái gì mà có sức mạnh đáng sợ đến
vậy?

Thật ra, xã hội dân sự chỉ là một khái niệm khá mơ hồ,
bao gồm những tổ chức phi chính trị và phi lợi nhuận, dựa
trên nguyên tắc tự nguyện của những người có những lợi
ích chung, tin tưởng vào một bảng giá trị chung, và theo đuổi
những lý tưởng chung. Nó thường hiện hình dưới nhiều hình
thức: các hội từ thiện, các nhóm cộng đồng, các hội đoàn
dựa trên phái tính hoặc tuổi tác hoặc nghề nghiệp (như Hội
phụ nữ, Hội cao niên, Hội trí thức, Hội doanh nhân, Hướng
đạo...), dựa trên tín ngưỡng (Hội Phật tử, Đoàn thiếu nhi
Thánh thể...), hoặc các tổ chức phi chính phủ (non-governmental
organisation, thường được gọi tắt là NGO), v.v. Nói chung, nó
rất đa dạng. Đặc điểm chung của các tổ chức này, như đã
nói, là tự nguyện. Có thể nêu thêm một đặc điểm khác:
tính chất tự trị. Đặc điểm thứ hai này cho thấy sự khác
biệt giữa các tổ chức thuộc xã hội dân sự với các tổ
chức cũng được gọi là dân sự ở Việt Nam hiện nay, như
Mặt trận Tổ Quốc, Hội phụ nữ, Hội cựu chiến binh, Đoàn
Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh… Tất cả những tổ chức
này, như trong các bản nội quy ghi rõ, đều là những "lực
lượng ngoại vi" của đảng: Chúng được đảng lãnh đạo
và đều hoạt động theo các tôn chỉ do đảng đề ra. Chúng
hoàn toàn không có tính chất độc lập. Mang tiếng là dân sự,
nhưng thực chất chúng chỉ là các tổ chức chính trị hoặc
bán-chính trị.

Ở Tây phương, xã hội dân sự là một hiện tượng hợp pháp
và phổ biến. Hầu như ai cũng có thể thành lập và hoạt
động. Ngay với các cộng đồng tị nạn và di dân, các chính
phủ cũng khuyến khích họ thành lập các hội đoàn riêng để
sinh hoạt và hỗ trợ nhau, từ đó, chúng ta thấy nhan nhản
khắp nơi, hầu như bất cứ nơi nào có người Việt định cư,
cũng đều có những tổ chức như "Hội người Việt" hoặc
"Cộng đồng người Việt" từ cấp thành phố đến cấp
tiểu bang và liên bang. Ngoài ra, còn có các Hội phụ nữ, Hội
cao niên cũng như các hội ái hữu được hình thành trên nhiều
tiêu chí khác nhau, từ địa phương họ sinh ra và lớn lên ở
Việt Nam (kiểu: Hội ái hữu Quảng Đà, Hội người Huế…)
đến các binh chủng cũ trước năm 1975 (Hội ái hữu không quân
/ hải quân)… Ở một số nơi, chính phủ còn tài trợ cho các
hội đoàn ấy hoạt động.

Ở Tây phương, chính phủ không sợ xã hội dân sự, dù là xã
hội dân sự của các cộng đồng thiểu số. Lý do, thứ nhất,
về phương diện lý tưởng, có sự tương hợp giữa xã hội
dân sự và dân chủ: tự bản chất, dân chủ khuyến khích các
sinh hoạt độc lập và tự trị của quần chúng; thứ hai, về
phương diện lịch sử, cũng có sự tương hợp giữa xã hội
dân sự và chủ nghĩa tư bản: cả hai ra đời hầu như cùng
lúc, như là kết quả của xu hướng thương mại hóa và chuyên
nghiệp hóa cũng như xu hướng tách biệt giữa thần quyền và
thế quyền; thứ ba, về phương diện ý nghĩa, xã hội dân sự
không phải chỉ có tác dụng đến đời sống chính trị mà
còn có nhiều lợi ích cả về xã hội lẫn về văn hóa: nó
cần thiết, hơn nữa, nó không thể không có.

Không thể không có vì đời sống con người rất đa dạng,
không phải chỉ giới hạn trong các quan hệ huyết thống, lợi
nhuận hay quyền lực. Ba quan hệ ấy dẫn đến sự tồn tại
của ba thực thể quan trọng: gia đình, thị trường và nhà
nước. Con người cần một kích thước khác nữa: xã hội.
Với đồng loại. Với đồng bào. Hoặc hạn chế hơn, với
bạn bè cùng sở thích hay chí hướng.

Ngày xưa, ở Việt Nam cũng đã từng tồn tại nhiều hình thức
của xã hội dân sự, ví dụ, làng xã hay làng nghề hoặc một
số sinh hoạt theo nhóm của giới văn nhân tài tử (dưới tên
gọi như thi đàn hoặc thi xã). Sau này, dưới chế độ xã hội
chủ nghĩa, hoặc người ta cấm đoán hay xóa bỏ các tổ chức
ấy hoặc người ta chính trị hóa chúng, biến chúng thành một
tổ chức chính trị do họ lãnh đạo và quản lý (các nhà xã
hội học thường gọi là: state-led civil society). Xã hội dân
sự, ngay dưới hình thức sơ khai nhất của nó (được giới
chuyên môn gọi là các tổ chức tự động, auto-organisations),
biến mất, và cùng với nó, ý niệm về xã hội cũng biến
mất, hoặc ít nhất, lệch lạc.

Hậu quả của việc biến mất hoặc giảm thiểu của xã hội
dân sự rất trầm trọng. Nó làm cho kích thước đời sống
mỗi người bị nghèo chật hẳn đi. Ngoài gia đình, người ta
chỉ biết đến chuyện làm ăn buôn bán hay tranh giành quyền
lực. Sự hiện hữu của người-khác, hay nói theo ngôn ngữ
triết học, "tha nhân", bị hư vô hóa. Cái gọi là nạn
"vô cảm" phổ biến ở Việt Nam cũng như ở hầu hết các
nước cộng sản hiện nay, kể cả, nếu không muốn nói, nhất
là Trung Quốc, theo tôi, xuất phát từ hiện tượng ấy: sự
biến mất của xã hội dân sự. Người ta xem những người
không thuộc gia đình mình và tổ chức của mình đều là
những kẻ xa lạ. Sự vô cảm ấy không những biến người ta
thành những kẻ ích kỷ mà còn, đến lúc nào đó, làm mất
cả lòng yêu nước, bởi nước không phải chỉ là một cơ
chế, gắn liền với nhà nước, mà còn là một xã hội, với
những con người cụ thể, ngoài gia tộc của mình.

Ngày xưa, người ta có thể không cần lắm sự hiện hữu của
xã hội dân sự bởi vì tự bản chất, xã hội ngày xưa là
một xã hội ít nhiều có tính chất dân sự: thương mại chưa
đến độ thống trị mọi khía cạnh trong đời sống và quyền
lực của triều đình thường cũng chỉ giới hạn trong cung
đình hoặc hệ thống công quyền rải rác ở bề mặt của các
địa phương. Con người sống chủ yếu là sống với nhau trong
cái làng của mình, với những người làm cùng nghề với mình.
Bây giờ, trong xu hướng hiện đại hóa và đô thị hóa, môi
trường địa lý không còn đóng vai trò gì đáng kể trong quan
hệ giữa người và người, cái gọi là tình hàng xóm hay láng
giềng càng lúc càng mờ nhạt. Ngay tinh thần gia tộc, với sự
phát triển của hình thức tiểu gia đình, cũng càng lúc càng
lỏng lẻo. Cái gì sẽ bảo vệ quan hệ giữa người và
người? Câu trả lời: xã hội dân sự.

Chủ trương ngăn cản hay chống đối sự hình thành của xã
hội dân sự ở Việt Nam, do đó, là một việc làm nguy hiểm.

Chính phủ Việt Nam chỉ nghĩ đến cái lợi của họ mà không
nghĩ đến cái lợi cho cả dân tộc. Sau này.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/tin-tuc/20120923/nguyen-hung-quoc-xa-hoi-dan-su), một
số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!