Nam Hải Trường Sơn - Công Khai Là Linh Hồn Của Công Lý

<div class="special_quote"><em>Chỉ còn 03 ngày nữa là đến phiên
tòa xét xử ba thành viên của Câu lạc bộ Nhà báo Tự do và 05
ngày nữa là tới phiên tòa phúc thẩm dành cho bốn anh em
người Công giáo còn rất trẻ. Lẽ thường nói đến "Tòa
Án" hay "Phiên Tòa" là người ta phải nghĩ tới Công lý,
phải liên tưởng tới những thủ tục nghiêm cẩn, khách quan,
phân minh, chính trực nhằm tìm ra Sự thật và lập lại Công
Lý. Nhưng liệu những "phiên tòa" sắp diễn ra nói trên có
thể mang lại Công lý, Sự thật, dù là chút nhỏ nhoi, không? Hy
vọng bài viết sau sẽ giúp chúng ta tìm được câu trả lời
cho câu hỏi khắc khoải này.</em></div>


<h2>Nam Hải Trường Sơn - Công Khai Là Linh Hồn Của Công Lý</h2>

Nguyên tắc tòa án mở (open courts) là một nền tảng chủ chốt
của hệ thống tư pháp độc lập trong các xã hội dân chủ
tự do và việc xét xử công khai (public trial) là hiến quyền
tại nhiều nước phương Tây. Vào tòa quan sát việc xét xử
cũng dễ dàng và đơn giản như vào thư viện công cộng đọc
sách. Kiến nghị hay xin phép tham dự là chuyện thừa thãi không
cần thiết, phí phạm thời gian và tài nguyên của tòa án cũng
như của chính mình.

<h2>Mục Đích Của Nguyên Tắc Tòa Án Mở</h2>

Nguyên tắc tòa án mở phát xuất từ mục đích phục vụ năm
nhu cầu chủ yếu của một hệ thống tư pháp công chính.

Thứ nhất, tòa án mở có tác dụng duy trì tiến trình duyệt
xét chứng cứ hữu hiệu. Về mặt tâm lý chủ quan, sự hiện
diện của khán giả sẽ giảm thiểu khả năng khai man và bóp
méo sự thật của nhân chứng bằng cách khuyến khích tinh thần
trách nhiệm trước dư luận công chúng (qua biểu tượng của
khán giả hiện trường đang sẵn sàng khinh miệt kẻ gian dối
trước tòa). Đồng thời, sự hiện diện của khán giả sẽ
khiến nhân chứng e sợ rằng lời khai man của họ có thể bị
những người biết rõ nội tình trong đám khán giả (hoặc
những người khác được khán giả hiện trường báo cho biết
về lời khai của nhân chứng) vạch trần. Về mặt cơ hội
khách quan, tòa án mở tạo điều kiện cho những người biết
rõ nội tình tham gia quan sát việc xét xử và qua đó có thể
đứng ra làm chứng, cung cấp thêm thông tin (mà trước đây
nguyên cáo hoặc bị cáo cũng như quan tòa và bồi thẩm đoàn
chưa hề biết) để làm sáng tỏ vấn đề hoặc để đối
chất với kẻ khai man trước tòa.

<center><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEjxCC9FysqI7_OArnUGmmbeB44o8knI5KHs1qOEFMzxdJ5LxxS0CnAEkqww5JDnK13dn7-thka_aThYW21Vgpa-AxsPBL2G-gW9CI5wZHKnHbJUpHFdW3rl7NqigRTbQ84CUr7eDUJvwA4/s400/toa-an-mo-rong2.jpg"
/></center>

Thứ hai, tòa án mở góp phần đảm bảo rằng quan tòa và bồi
thẩm đoàn hành xử đúng đắn, có nhiệm vụ khắc phục thành
kiến cá nhân, và phản ánh giá trị của cộng đồng để tạo
dựng niềm tin cho người thưa kiện rằng trình tự cũng như
kết quả của việc tố tụng là công bằng.

Thứ ba, tòa án mở xúc tiến cảm thức chung của công dân
rằng tòa án hoạt động dựa trên cơ sở chính trực và sự
hiện diện của khán giả nâng cao chất lượng của quá trình
thực thi công lý.

Thứ tư, tòa án mở tạo điều kiện để người dân có cơ
hội học hỏi về cơ chế vận hành của hệ thống tư pháp và
thấu hiểu việc pháp luật ảnh hưởng đến cuộc sống hàng
ngày của họ được áp dụng như thế nào tại tòa án.

Ngoài bốn mục đích có giá trị về mặt hệ thống và xã
hội nêu trên, tòa án mở còn nhắm vào mục đích phục vụ
quyền lợi riêng của nguyên cáo, bị cáo hoặc những cá nhân
khác có liên quan trực tiếp đến nội vụ tố tụng. Tòa án
mở là diễn đàn công cộng được pháp luật bảo vệ để
họ có thể mạnh dạn thổ lộ trước mặt quần chúng những
uất ức hoặc bất công mà họ đã phải âm thầm gánh chịu.

<h2>Cơ Sở Pháp Lý Tại Bắc Mỹ</h2>

Tại Canada, tòa án là trường sở công cộng và những gì xảy
ra tại tòa án là việc công cho dù tòa án chỉ đang xét xử
tranh chấp riêng tư giữa hai cá nhân hay cá thể. Bởi thế, tòa
án phải được mở rộng để công chúng tự do quan sát, thảo
luận, và báo cáo những gì xảy ra tại đó. Tính trọng yếu
của nguyên tắc tòa án mở đã có một lịch sử cao quý kéo
dài đến cả mấy thế kỷ nay.

Vào năm 1913, thẩm phán Loreburn, trong án lệ nổi tiếng Scott v.
Scott, đã xác nhận rằng: "Một luật lệ thâm căn cố đế
[trong hệ thống tư pháp của Khối Liên Hiệp Anh] là công lý
phải được thực thi giữa tòa án mở." Cũng trong án lệ này,
thẩm phán Shaw đã tuyên bố rằng: "Công khai là linh hồn của
công lý." Hay nói cụ thể như ý kiến đồng thuận của thẩm
phán Halsbury: "<em>[T]ất cả các Tòa Án công lý đều mở rộng
để đón tiếp mọi thần dân của Quốc Vương.</em>"[1]

Trong án lệ R. v. Josephson, Tối Cao Pháp Viện Canada tái khẳng
định rằng: "<em>Đặc tính công cộng và mở rộng của tòa án
là một nguyên tắc của luật phổ thông [luật tiền lệ] và
nếu những điều kiện đó không được thỏa mãn thì tòa án
sẽ không tồn tại và mọi trình tự đều vô hiệu
lực.</em>"[2]

Khi Bản Hiến Chương Nhân Quyền Và Tự Do được ban hành vào
năm 1982 (được gọi tắt là Bản Hiến Chương), nguyên tắc
tòa án mở của luật phổ thông được gián tiếp đưa lên
địa vị hiến quyền. Trong án lệ Edmonton Journal v. Alberta
(A.G.), Tối Cao Pháp Viện Canada xác nhận rằng quyền tự do
biểu đạt (bao gồm quyền tự do báo chí) được liệt kê trong
điều 2(b) của Bản Hiến Chương có tác dụng bảo vệ quyền
tự do tham gia quan sát việc xét xử tại tòa án.[3]

Tương tự, trong án lệ Richmond Newspapers, Inc. v. Virginia, chánh
án Burger của Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ cũng xác nhận rằng:
"<em>Chúng ta không tìm thấy có chứng cứ gì để gợi ý rằng
tính công khai được giả định của quá trình tố tụng, mà
các tòa án tại Anh Quốc về sau gọi là 'một phẩm chất cốt
lõi của một tòa án công lý'... cũng không phải là một đặc
tính của các hệ thống tư pháp tại thuộc địa Hoa Kỳ....
Từ dòng lịch sử được hậu thuẫn bằng những lý do có giá
trị trong hiện tại cũng như trong nhiều thế kỷ đã qua mà
chưa hề bị phủ nhận và gián đoạn đó, chúng ta buộc phải
kết luận rằng tính công khai là một giả định cố hữu của
chính bản chất quá trình tố tụng hình sự trong hệ thống
công lý của chúng ta.</em>" Để củng cố truyền thống này,
Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ đã phán quyết rằng quyền tham quan
việc xét xử tại tòa án hình sự của công chúng cũng tiềm
tàng trong những bảo đảm của Tu Chính Án Số I (như tự do
hội tập, tự do ngôn luận, và tự do báo chí) bởi vì
"<em>nếu thiếu quyền tự do tham gia những tiến trình tố tụng
mà công chúng đã thực hiện trong nhiều thế kỷ đó, những
khía cạnh quan trọng của tự do ngôn luận và 'tự do báo chí
có thể bị moi ruột,' [nói theo ngôn từ của thẩm phán White
trong án lệ Branzburg v. Hayes].</em>"[4]

<h2>Giới Hạn Của Việc Xét Xử Công Khai</h2>

Tuy nguyên tắc tòa án mở là một phẩm chất cốt lõi của hệ
thống tư pháp dân chủ tự do, tham dự tiến trình tố tụng
không phải là một hiến quyền tuyệt đối. Nói cách khác, tùy
theo hoàn cảnh, tòa án có thể hạn chế quyền tham dự của
một số hay toàn bộ công chúng nhằm duy trì trật tự và bảo
vệ đạo đức công cộng, thực thi công lý một cách đúng
đắn, hoặc ngăn ngừa việc gây tổn hại cho quan hệ quốc
tế, quốc phòng hay an ninh quốc gia. Sau đây là một số ví dụ
cụ thể.

Tòa án là trường sở công cộng thường có diện tích tương
đối hạn hẹp và số lượng chỗ ngồi dành cho khán giả
tương đối ít. Trong trường hợp phiên tòa thu hút quá nhiều
người muốn tham quan, tòa án có thể dùng hệ thống bốc thăm
hay xổ số để phân phát chỗ ngồi cho công chúng và giới
truyền thông, dựa theo nguyên tắc chọn lựa ngẫu nhiên. Tòa
án có quyền từ chối tiếp nhận công chúng nếu sức chứa
của tòa đã đạt giới hạn. Tòa án có quyền cấm người quan
sát tụ tập giữa lối đi hay hành lang của tòa, để duy trì
việc thông hành. Tòa án có quyền đuổi những kẻ phá rối
trật tự hoặc tỏ thái độ uy hiếp nhân chứng ra khỏi tòa.

Tại Hoa Kỳ, Tu Chính Án Số I không bắt buộc tòa án phải
truyền hình bất cứ trình tự tố tụng nào. Trong thực tế,
khẩu biện trước Tối Cao Pháp Viện Hoa Kỳ chưa bao giờ
được truyền hình cho công chúng xem lần nào cả. Tòa án có
thể nghiêm cấm vệc sử dụng máy chụp hình hay máy truyền
hình trong nội thất tòa án.

Tòa án có quyền ban hành lệnh cấm các cơ quan truyền thông
cũng như công chúng loan báo những gì xảy ra tại phiên tòa
để bảo vệ thân phận của tất cả các nạn nhân hay nhân
chứng vị thành niên (thường là dưới 18 tuổi) trong các vụ
án xét xử tội trạng bạo hành tính dục. Tòa án có quyền
mời toàn bộ khán giả ra khỏi tòa án trong khoảng thời gian
mà lời khai của nhân chứng thổ lộ bí mật quốc gia hay bí
mật thương nghiệp, nhưng không thể lâu hơn thế, cũng như có
quyền loại trừ sự hiện diện của trẻ thơ dưới hai tuổi
mà không cần viện dẫn lý do.

<h2>Cơ Sở Pháp Lý Tại Việt Nam</h2>

Điều 131 của Hiến Pháp Việt Nam 1992 (được sửa đổi và
bổ sung năm 2001, và sau đây tôi sẽ gọi tắt là Hiến Pháp)
quy định: "<em>Toà án nhân dân xét xử công khai, trừ trường
hợp do luật định.</em>" Điều khoản này có hai ý nghĩa pháp
lý chủ yếu. Thứ nhất, tiến hành việc xét xử công khai là
một trách nhiệm hiến định mà bất cứ Tòa Án Nhân Dân nào
(bao gồm Tòa Án Nhân Dân Tối Cao) cũng phải thực thi nghiêm
chỉnh. Thứ hai, điều khoản này gián tiếp thừa nhận rằng
công chúng có quyền tự do tham dự việc xét xử tại tất cả
mọi Tòa Án Nhân Dân. Bởi lẽ nếu người dân bị khước từ
quyền hạn này thì điều 131 sẽ trở nên vô nghĩa vì Tòa Án
Nhân Dân không thể thi hành nhiệm vụ xét xử công khai hiến
định của mình khi công chúng không có hiến quyền tương xứng
để tự do hiện diện tại tòa án. Hai khía cạnh pháp lý hỗ
tương ỷ tồn này (trách nhiệm của tòa và quyền của công
dân) được điều 18 của Bộ Luật Tố Tụng Hình Sự diễn
giải và quy định một cách rõ ràng: "<em>Việc xét xử của
Tòa án được tiến hành công khai, mọi người đều có quyền
tham dự, trừ trường hợp do bộ luật này quy định.</em>"

<h2>Lý Thuyết Và Hiện Thực</h2>

So sánh văn bản hiếp pháp của Canada, Hoa Kỳ, và Việt Nam,
chúng ta có thể thấy rõ địa vị hiến pháp của nguyên tắc
tòa án mở tại Việt Nam được xác lập một cách trực tiếp,
mạnh mẽ và hiển nhiên hơn cả. Điều nổi bật đáng nói là
trách nhiệm hiến định của Tòa Án Nhân Dân trong việc xét
xử công khai. Nhưng vẻ đẹp đối tỉ kết thúc hụt hẫng ở
ngay đây vì điều trớ trêu đáng ân hận là tu từ hoa mỹ này
chẳng có tí giá trị thực tiễn nào cả.

Lúc còn là sinh viên trường luật tại Canada, một chuyện làm
tôi rất hổ thẹn và đau lòng là khi bàn đến Hiến Pháp của
Việt Nam các bạn học cùng lớp hội thảo luật hiến pháp
của tôi đã từng tuyên bố một cách mỉa mai rằng: "Vietnam's
Constitution is a joke!" ("Hiến Pháp Việt Nam là một trò hề!").

Tôi cứng họng, bởi vì chỉ nhìn vào điều 4 của Hiến Pháp
không thôi là tôi biết mình sẽ đuối lý; nó hiến pháp hóa
sự lãnh đạo tuyệt đối và vô kỳ hạn của Đảng và đồng
thời là điều khoản duy nhất được thực sự thi hành tại
Việt Nam. Đối với những phần còn lại, vị giáo sư phụ
trách lớp hội thảo này phê một câu có tính chất ngoại giao
cao hơn vì nó mang ý nghĩa nước đôi: "Just words!" Vừa như khen
lại vừa như chê. Khen, nếu chữ "just" được dùng dưới dạng
tính từ: "Ngôn từ công lý!" Chê, nếu chữ "just" được dùng
dưới dạng trạng từ (tương đương với "only"): "Chỉ là ngôn
từ thôi!" Nhưng dẫu hiểu theo cách nào đi nữa trọng tâm vẫn
là chữ "words" với hàm ý là ngôn từ hay lý thuyết không có
giá trị thực tiễn.

Hơn mười mấy năm trôi qua, lời bình của bạn học và thầy
cũ của tôi vẫn giữ nguyên vẹn tính chính xác. Nhưng tôi
biết chắc họ sẽ hân hoan vô cùng nếu ngược lại ý kiến
của họ không còn hợp thời nữa. Tòa án mở cũng như tất
cả mọi khía cạnh công lý và bình đẳng khác của xã hội
Việt Nam chỉ trở thành hiện thực khi công cuộc cách mạng
dân chủ thành công. Đó là một hành trình gian nan nhưng chúng
ta phải mạnh dạn dấn bước.

__________________________________

[1] Scott v. Scott, [1913] A.C. 417.

[2] R. v. Josephson (1949), 7 C.R. 273 (Man. C.A.).

[3] Edmonton Journal v. Alberta (A.G.), [1989] 2 S.C.R. 1326.

[4] Richmond Newspapers, Inc. v. Virginia, 448 U.S. 555 (1980).


(Như Cây Tre Việt Nam trân trọng cảm ơn tác giả đã cho phép
sử dụng bài và biên tập lại cho phù hợp với bối cảnh
hiện thời. Bài gốc có thể xem tại: <a
href="http://namhai-truongson.blogspot.ca/2011/10/cong-khai-la-linh-hon-cua-cong-ly.html">Blog
Nam Hải Trường Sơn</a>)

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/tin-tuc/20120923/nam-hai-truong-son-cong-khai-la-linh-hon-cua-cong-ly),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!