Liệu các nhà tài trợ nước ngoài có nhất thiết phải đổ
tiền vào một môi trường tham nhũng chỉ có tiến mà không
chịu lùi, lồng trong cận cảnh gánh nợ ODA sẽ tiếp tục
chồng chất lên đầu người dân nghèo Việt như một cái giá
quá đắt phải trả thay cho giới ăn cắp vặt?
<h2>Vì sao phát giác chỉ đến từ quốc tế?</h2>
Vào đầu tháng 6/2012, sự việc Đại sứ quán Đan Mạch phải
đi đến quyết định dừng 3 dự án viện trợ ODA cho Việt Nam,
cùng lúc website của cơ quan này đã đăng tải toàn bộ kết
quả kiểm toán tài chính các dự án, đã trở thành tiền lệ
đầu tiên về phản ứng quyết liệt không tránh khỏi của
khối quốc gia phát triển đối với một đất nước đã có
quá nhiều tiền lệ về nạn tham nhũng, trong đó ODA luôn là
một lĩnh vực được ví như "bò sữa".
Hẳn nhiên là thế, bởi đã từ quá lâu, ODA là một loại sân
chơi bòn rút dành riêng cho giới quan chức tại một số cấp
chính quyền trung ương và địa phương phụ trách lĩnh vực
này. PMU18 là một minh họa điển hình, khi vào năm 2006 vụ
việc gây chấn động này đã trở nên một hình ảnh tương
phản kỳ quặc giữa người dân thế giới chắt chiu đóng
thuế và một kẻ như Bùi Tiến Dũng đục khoét tiền viện
trợ để tắm bia và mua dâm, giữa sự phát giác chỉ đến từ
báo chí và dư luận quốc tế và thói quen im lặng trong suốt
một thời gian dài của các cơ quan hữu trách Việt Nam; mà
cuối cùng, trước áp lực quá lớn của cộng đồng các nhà
viện trợ quốc tế, PMU18 mới được đưa ra ánh sáng cùng
những con tốt đưa đầu chịu báng.
Nhưng một chi tiết quá khó hiểu và còn gây bức bối dư luận
cho đến tận bây giờ là sau khi vụ tham nhũng PMU18 bị phát
giác cùng với vòng lao lý bắt buộc phải thể hiện đối với
những kẻ ăn chặn tiền ODA của dự án giao thông, hai phóng
viên Nguyễn Văn Hải của báo Tuổi Trẻ và Nguyễn Việt Chiến
của báo Thanh Niên cũng đồng thời bị khởi tố. "Lợi dụng
chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ" – một tội
danh rất mơ hồ và luôn được định hình như một cái cớ
đầy ẩn ý được cơ quan an ninh điều tra của Bộ Công an
ghép cho hai nhà báo này đã lại không bao giờ thuyết phục
được dư luận xã hội và người dân, khi hai tờ báo trên
chỉ thi hành một chức phận duy nhất là thông tin sự thật
đến bạn đọc và xã hội, chứ không phải ăn cắp tiền ODA
và chơi gái.
Từ năm 2006 đến nay, những kỳ quặc tiếp theo cũng lại đã
xảy ra, hầu như công khai, vì từ sau vụ PMU18, đã chẳng có
bất kỳ trường hợp sâu mọt nào trong lĩnh vực nhận viện
trợ ODA được chính quyền Việt Nam chủ động công bố.
Những phát hiện từ cơ quan chức năng về hành vi vi phạm ODA,
dù chỉ rất ít về số lượng, nhưng cũng không vì thế mà
được công khai khi luôn tồn tại vô số rào cản vô hình ở
phía trước.
Thậm chí ngược lại, trong các cuộc hội thảo, tọa đàm và
bàn tròn quốc tế về công tác tiếp nhận ODA, những quan chức
từ các cơ quan Việt Nam liên quan mật thiết đến ODA như Bộ
Kế hoạch và Đầu tư, Bộ Tài chính, Bộ Ngoại giao… vẫn
tự tin cho rằng hiệu quả sử dụng ODA ở đất nước này
là… rất tốt.
Cho đến khi nổ ra vụ án PCI – Đại lộ Đông Tây ở TP.HCM
năm 2008. Chỉ đến khi đó, dư luận thế giới mới hiểu rõ
chân tướng thực của những kẻ như Huỳnh Ngọc Sĩ và hình
bóng ẩn giấu của một ủy viên Bộ Chính trị là như thế
nào, khi tật đục khoét ký sinh đã trở nên trắng trợn hơn
bao giờ hết. Một lần nữa, người dân đóng thuế ở các
nước phát triển lại có đầy đủ lý do để quan ngại sâu
sắc về môi trường vừa thiếu minh bạch vừa tràn lan tham
nhũng trong nhiều lĩnh vực ở Việt Nam, mà ODA chắc chắn là
một hiện hình trong số đó.
Những lời thanh minh về việc "Kiểm toán quốc tế có thể
không hiểu rõ quy trình hạch toán của Việt Nam" của những
người được xem là "giới khoa học", liên quan đến 3 dự
án viện trợ ODA bị phía Đan Mạch quyết định dừng tài trợ
mới đây, có vẻ như càng khiến cho dư luận người dân Việt
Nam cũng phải quay lưng lại với chính đồng bào của mình.
Bởi đã từ quá lâu, dư luận xã hội không lạ gì những
chiêu trò được coi là "làm khoa học" của "một bộ phận
không nhỏ" trong giới khoa học – những người mà công việc
hàng ngày của họ chỉ là "vẽ" ra những dự án, kèm theo
những dự toán tài chính nhiều tỷ bạc để rút ruột ngân
sách và tiền viện trợ, bất chấp cái được gọi là "công
trình khoa học" của họ thường chẳng mang lại một chút giá
trị sử dụng nào cho xã hội.
Cũng từ thời điểm năm 2006 trở lại đây, ấn tượng không
kém là tất cả những vụ việc phát lộ từ sau khi hai nhà báo
Việt Nam bị khởi tố lại chỉ được làm rõ từ những
người mang quốc tịch nước ngoài.
Và cũng một lần nữa, lời hứa "sẽ kiên quyết chống tham
nhũng" của một số quan chức quản lý nào đó của Việt Nam
lại có nguy cơ bị biến thành một thứ bong bóng ứ đầy
bụng song lại quá dễ để xì hơi.
<h2>Tật xấu của người Việt</h2>
Đến giờ này, quá nhiều lời cảnh báo tha thiết trước đây
của giới phản biện xã hội về nguy cơ tham nhũng trong ODA
lại có nguy cơ bay theo mây gió. Bởi nếu không phải là như
vậy, có lẽ đã không xảy ra hiện tượng "chi tiêu sai mục
đích" quá đỗi trơn tru mà những cơ quan tư vấn Việt Nam
đã tưởng như thật dễ dàng qua mặt được cơ quan viện trợ
DANIDA của Đan Mạch.
Nhưng vào lần này, có lẽ rút kinh nghiệm ức tràn từ nhiều
lần trước, DANIDA đã có riêng cho mình một cơ quan kiểm toán.
Chắc chắn đó là điều mà những quan chức Việt Nam quen ăn
xổi vẫn chưa thể nhìn thấy quá phần sống mũi của họ.
Để kết quả cuối cùng mà cơ quan kiểm toán công bố với
toàn bộ dư luận quốc tế và xã hội Việt Nam đã trở nên
một bằng chứng không thể chối cãi cho những đồn đoán
trước đó: trong số hơn 49 tỷ đồng mà dự án ODA chuyển cho
phía Việt Nam, có đến hơn 11 tỷ đã "bốc hơi", chiếm
đến 23%.
Ngay lập tức, người ta có thể liên tưởng cái tỷ lệ 23%
này với vô số lời đồn đoán trước đây về "hệ số
thất thoát" trong lĩnh vực ODA là tương đương, thậm chí còn
vượt hơn tỷ lệ thất thoát từ 30-50% trong lĩnh vực xây
dựng cơ bản.
Không hẳn là lần đầu tiên và chắc chắn không phải là lần
cuối cùng, người nước ngoài trực tiếp cung cấp cho người
Việt một bằng chứng – bằng chứng đủ để thêm một lần
nữa làm giàu thêm ngữ nghĩa cho cuốn sách về những tật xấu
của người Việt.
Trong các hội nghị về viện trợ, những nhà tài trợ nước
ngoài chỉ giữ thái độ phê phán thận trọng mà có thể hiểu
lý do sâu xa của nó là từ "yêu cầu ngoại giao". Thế nhưng
cái thực trạng tham nhũng ODA ở Việt Nam, mà từ nhiều năm
trước chính một số người làm công tác viện trợ của
nước ngoài cũng đã biết đến lối ví von về Chương trình
135 đã trở thành công thức "5-3-1", tức tiền viện trợ khi
xuống đến đối tượng thụ hưởng trực tiếp thì đã bị
bốc hơi một phần lớn qua các tầng nấc chính quyền trung
gian, mới có thể hiểu sự ức chế của người dân đóng
thuế ở các nước phát triển chất chứa đến mức nào.
Ai đó có thể cho rằng con số bốc hơi hơn 11 tỷ đồng trong 3
dự án viện trợ của Đan Mạch chỉ là "chuyện nhỏ". Song
cái tỷ lệ có thể coi là thất thoát đến 23% như thế đã
gián tiếp cho thấy con số thất thoát thực trong những dự án
tiếp nhận ODA ở Việt Nam, đã và sẽ tiến hành, còn có thể
lớn hơn nhiều, đi cùng với nhiều lời đồn đoán của dư
luận xã hội.
Tật xấu của người Việt – một trạng thái nhận thức và
lối hành xử ti tiện trong nạn ăn cắp vặt, khiến cho chính
chúng ta, những người dân Việt, đã thường phải thốt lên
lời ta thán về thể diện quốc gia đã rước vào thân nỗi
nhục quốc thể.
Vẫn còn đến 30 tỷ USD viện trợ ODA được các nhà tài trợ
nước ngoài cam kết giải ngân. Vẫn còn nhiều công trình giao
thông sử dụng đậm vốn ODA như Đường cao tốc TP.HCM – Long
Thành – Dầu Giây, dự án Đường cao tốc Hà Nội – Lào Cai,
dự án Đường cao tốc Bến Lức – Long Thành, dự án xây
dựng Đường cao tốc Hà Nội – Thái Nguyên, dự án xây dựng
Đường vành đai III Hà Nội giai đoạn 2… Chưa kể đến
nhiều dự án được xem là quốc kế dân sinh, xóa đói giảm
nghèo ở nhiều địa phương khác…
Nhưng với một thời gian đắm chìm quá lâu của công tác quản
lý vốn ODA ở Việt Nam kể từ sau vụ PMU18, cũng là khoảng
thời gian đã chẳng có lấy một Tuổi Trẻ hay một Thanh Niên
nào còn nói thay cho tiếng nói phản biện xã hội, các nhà tài
trợ nước ngoài sẽ suy ngẫm sao đây? Liệu có nhất thiết
phải đổ tiền vào một môi trường vẫn thiếu minh bạch về
tài chính cùng nạn tham nhũng chỉ có tiến mà không chịu lùi?
Câu trả lời gần như là không còn cần thiết nữa, lồng trong
cận cảnh gánh nợ ODA sẽ tiếp tục chồng chất lên đầu
người dân nghèo Việt như một cái giá quá đắt phải trả
thay cho giới ăn cắp vặt.
© TẠP CHÍ PHÍA TRƯỚC 2012
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12947), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét