<div class="boxleft200"><img
src="http://www.blogcdn.com/www.asylum.com/media/2010/09/stanford-prison-experiment-240-1285878539.jpg"
/><div class="textholder"></div></div>
Mãi đến hôm nay, tôi mới có thì giờ nhìn qua những clip video
được lưu truyền trên mạng về vụ <em>"cưỡng chế"</em>
đất ở Văn Giang. Tôi thật sự sốc trước cảnh nhân viên
công lực vây đánh hai phóng viên của đài VOV. Càng sốc hơn
khi thấy đoạn phim quay chậm cho thấy công an đấm đá một
người phụ nữ chẳng có gì để tránh những đòn hành hung
hội đồng. Thật không thể tưởng tượng nổi tại sao người
ta lại hành xử một cách bạo động và có thể nói là ác ôn
với người dân như thế. Nhưng sự việc làm tôi nhớ đến
một thí nghiệm tâm lí đã tròn 40 năm …
Những cảnh đánh đấm trong những clip phim được lưu truyền
trên mạng chỉ có thể nói là dã man. Đúng như một blogger (JB
Nguyễn Hữu Vinh) mô tả, <em>"đánh dân như chớp, đánh tàn
bạo, đánh như đòn thù. Chắc ngày xưa lính Mĩ các chú cũng
không đánh được sướng như bây giờ."</em> Đánh cho sướng!
Tức là hành động sadistic rồi. Thật là một nhận xét ấn
tượng! Và, có lẽ cũng chính xác.
Nhưng trước một sự việc, có lẽ chúng ta cần đặt câu hỏi
tại sao: tại sao những nhân viên công lực này tỏ ra tàn ác
như thế? Tôi nghĩ những người cầm dùi cui, súng, hay hung khí
nói chung trong tay cũng là những con người bình thường. Bình
thường hiểu theo nghĩa cũng có gia đình, có cha, có mẹ, có anh
chị em. Một số người chắc cũng có vợ con. Họ nghĩ gì nếu
đồng nghiệp của họ ra tay đánh người thân của họ? Chắc
chắn họ sẽ giận dữ và không chừng đòi trả thù. Nếu thế
thì họ cũng chỉ là những con người có tình cảm, nhận thức
được cái đúng, và biết căm ghét cái sai, cái ác. Vậy thì
tại sao chính họ lại hành xử với người đồng hương mình
như là những kẻ thù, và ra tay đánh đập một cách không
nương tay, đánh để sướng tay?
Tôi nghĩ câu trả lời có lẽ nằm trong kết quả của một thí
nghiệm tâm lí rất nổi tiếng vào năm 1971. Đó là thí nghiệm
nhà tù Stanford (<em>Stanford Prison Experiment</em>). Kết quả thí
nghiệm này có thể giải thích tại sao các quản giáo Mĩ hành
xử một cách độc ác với các tù nhân ở trại giam Abu Ghraib.
Và, theo tôi, kết quả cũng có thể giải thích tại sao những
người công an tham gia cưởng chế đất đai ở Văn Giang hành
xử tàn bạo với người dân.
Phương pháp và diễn tiến của thí nghiệm nhà tù Stanford có
thể đọc <a href="http://www.prisonexp.org/">ở đây</a>. Một cách
ngắn gọn, Giáo sư Philip Zimbardo (lúc đó là một giáo sư trẻ)
tuyển chọn 24 sinh viên, và chia thành 2 nhóm một cách ngẫu
nhiên: nhóm 1 gồm 12 người được giao nhiệm vụ quản giáo,
và nhóm còn lại đóng vai tù nhân. Một nhà tù giả được
thiết kế phía ở tầng trệt của khoa tâm lí thuộc Đại học
Stanford. Quản giáo được trao toàn quyền, muốn làm gì thì
làm, nhưng không được huấn luyện cách hành xử. Còn tù nhân,
khi vào nhà tù, bị quản giáo khám xét, <em>"bắt rận"</em>,
thậm chí bắt cởi truồng.
Nhưng thí nghiệm phải ngưng trước thời hạn vì những hành
xử tàn bạo của quản giáo và rối loạn tâm thần của tù
nhân. Thời gian thí nghiệm dự kiến là 2 tuần, nhưng đến
ngày thứ 6 thì phải ngưng. Thật ra, chỉ sau một ngày rưỡi,
một tù nhân có triệu chứng rối loạn cảm tính, như la khóc,
tỏ ra mất bình tĩnh, và suy nghĩ bất bình thường. Tất cả
tù nhân đều tỏ ra ngoan ngoãn tuân theo lệnh của quản giáo.
Trong khi đó, các quản giáo càng ngày càng tỏ ra hung dữ, tàn
ác, và có hành động sadistic (tức tỏ ra thích thú với những
đòn tra tấn tàn ác). Đến ngày thứ năm thì gia đình của các
tình nguyện viên đặt vấn đề với Gs Zimbardo, và luật sư
cũng doạ sẽ kiện ra toà, thì công trình nghiên cứu phải
ngưng. Phần lớn những đối tượng tham gia nghiên cứu, quản
giáo cũng như tù nhân, đều tỏ ra có vấn đề về tâm lí và
tâm thần sau khi tham gia thí nghiệm.
Kết quả nghiên cứu này cho thấy người thường có thể trở
nên ác ôn vì môi trường chứ không phải vì bẩm sinh. Con
người có xu hướng tuân thủ, ngay cả sẵn sàng tuân thủ làm
những việc ác ôn. Các nhà nghiên cứu diễn giải kết quả
nghiên cứu rằng người bình thường có thể trở nên những
kẻ ác ôn nếu được trang bị bằng một ý thức hệ hay giáo
điều nào đó. Họ kết luận rằng tình huống và môi trường
là nguyên nhân làm cho người tốt trở nên người ác. Kết
quả nghiên cứu này không bao giờ được công bố trên một
tập san khoa học nào cả, vì nhiều người chỉ ra rằng nghiên
cứu có vấn đề về y đức. Không tập san nào dám công bố
kết quả nếu nghiên cứu không đáp ứng những tiêu chuẩn về
y đức.
Sau công trình nghiên cứu lịch sử (và có thể nói là khá
<em>"tai tiếng"</em>) trên, Gs Zimbardo nổi tiếng trong giới
tâm lí học như là người tiên phong trong việc giải thích
những biến chuyển trong hành động của con người. Có người
gọi ông là <em>"evil scientist"</em>, vì đã tạo ra một thí
nghiệm để <em>"chứng minh"</em> rằng con người bình
thường có thể trở nên ác ôn, và cái ác có thể thắng cái
thiện nếu được trang bị bằng một ý thức hệ. Sau này, ông
còn được Quốc hội Mĩ mời để điều trần về những bạo
loạn trong nhà tù. Những hành động tàn ác với tù nhân ở
nhà tù Abu Ghraib cũng có thể giải thích qua kết quả thí
nghiệm của Zimbardo.
Quay lại sự việc các nhân viên công lực hành xử tàn ác với
người dân ở Văn Giang, tôi nghĩ cũng có thể giải thích qua
kết quả thí nghiệm tâm lí của Gs Zimbardo. Những người công
an này cũng như bất cứ ai trong chúng ta (tức cũng biết phải
trái, nhận thức được cái đúng cái sai), nhưng theo Zimbardo,
vì ở trong môi trường giáo điều và được trang bị bằng ý
thức hệ địch – ta, nên họ nhìn người dân mất đất như
là những kẻ thù, và tự họ biến thành những người ác ôn
mà có lẽ chính họ cũng không nhận ra ngay lúc vung tay hành hung
người khác. Nói cách khác, những người công an này bị
<em>"phơi nhiễm"</em> (exposed) bởi những giáo điều độc
hại nào đó, nên cái ác thắng thế cái thiện và dẫn đến
những hành động mà chúng ta thấy trong các clip video mang tính
lịch sử.
Trong những năm cuối đời, Zimbardo cố gắng làm một thí
nghiệm khác có ý nghĩa tích cực hơn. Ông muốn biến người
bình thường thành những anh hùng. Ông lập ra dự án có tên là
Heoric Imagination Project (HIP), với khung khái niệm rằng anh hùng
không phải là những người phi thường; họ chỉ là những
người bình thường nhưng làm việc phi thường, họ bước ra
khỏi cái bình thường để làm điều có ích cho xã hội. Ông
lập một lớp học để dạy những đức tính anh hùng (hay chủ
nghĩa anh hùng – heroism) cho học sinh. Trong lớp học này, ông
muốn dạy học sinh tách ra khỏi những đám đông hành xử ác
ôn. Tôi nghĩ hành động anh hùng đó có thể tìm thấy ngay ở
người lính thầy thuốc của trại giam Thanh Hà khi anh tuyên bố
<em>"Hãy để cho anh đưa Bùi Minh Hằng về nhà một cách an
toàn rồi anh sẽ cởi bỏ bộ quân phục đang mặc"</em> (xem <a
href="http://xuandienhannom.blogspot.de/2012/05/chu-hao-van-giang-khon-nguoi.html">"Văn
giang khôn nguôi"</a>). Có lẽ một dự án HIP cũng cần thiết cho
giới công an và các quản giáo của các trại giam trên toàn
quốc.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12631), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét