Nguyên Tấn - Luật và dưới luật

(TBKTSG) - Ai cũng biết tình trạng khiếu kiện tràn lan hiện nay
chủ yếu xuất phát từ việc thu hồi đất. Ngoại trừ các
trường hợp thực thi luật tùy tiện thì bản thân việc giao
quyền quá lớn cho cơ quan hành pháp hướng dẫn thi hành luật
cũng là một trong những nguyên nhân sâu xa góp phần làm cho
việc thu hồi đất trở nên rối ren.

Theo Luật Đất đai 2003, Nhà nước chỉ thu hồi đất trong các
trường hợp đất được sử dụng vào các mục đích quốc
phòng, an ninh, lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng, phát
triển kinh tế [1]. Hầu hết các khiếu kiện, tranh chấp về thu
hồi đất đều rơi vào trường hợp cuối.

Trường hợp cuối, tức thu hồi đất để sử dụng vào mục
đích phát triển kinh tế được Luật Đất đai 2003 quy định
vẻn vẹn trong bốn trường hợp cụ thể gồm: "Đầu tư xây
dựng khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu kinh tế và các dự
án đầu tư lớn theo quy định của Chính phủ" [2].

Như vậy, bằng quy định này Quốc hội đã trao cho Chính phủ
một quyền hạn lớn. Đó là quyền được diễn giải luật
theo cách của mình, nhất là đối với một quy định chung chung
và đầy định tính như trên. Trong khi đó, năng lực giám sát
của Quốc hội thì còn hạn chế.

Thực vậy, sau khi Luật Đất đai ra đời, Chính phủ đã ban
hành Nghị định 181 hướng dẫn chi tiết thi hành. Theo đó,
ngoài các trường hợp xây dựng khu công nghiệp, khu công nghệ
cao, khu kinh tế như luật định, Nhà nước còn được thu hồi
đất đối với các dự án: a) Đầu tư sản xuất, kinh doanh,
dịch vụ, du lịch (với điều kiện dự án thuộc nhóm A và
không thể đầu tư trong khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu
kinh tế); b) Các dự án sử dụng vốn ODA; c) Các dự án đầu
tư 100% vốn nước ngoài (với điều kiện dự án không thể
đầu tư trong khu công nghiệp, khu công nghệ cao, khu kinh tế)
[3].

Nghị định 181 cũng không hề giải thích những dự án này có
phải thuộc trường hợp "các dự án đầu tư lớn" như
luật định hay không và tại sao lại mở rộng thêm ba trường
hợp như vậy (nếu chi tiết ra thì con số còn lớn hơn). Quốc
hội với chức năng giám sát của mình lẽ ra ngay từ đầu
phải yêu cầu làm rõ nhưng cũng chẳng thấy động tĩnh, có
lẽ vì lý do như trên đã nói.

Con số trường hợp Nhà nước được quyền thu hồi đất vẫn
chưa dừng lại ở đó. Chỉ riêng loại dự án thuộc nhóm A,
theo quy định tại Nghị định 16 [4] (hiện đã được thay thế
bằng Nghị định 12 [5]), đã được Chính phủ chi tiết hóa
thành trên 50 lĩnh vực khác nhau (công nghiệp điện, hóa chất,
phân bón, chế tạo máy, xi măng, luyện kim, điện tử, tin học,
hóa dược, thiết bị y tế, bưu chính, viễn thông, y tế, văn
hóa, giáo dục, phát thanh, truyền hình...). Đáng chú ý là ở
cả hai văn bản nói trên, trong danh mục dự án nhóm A bắt
đầu xuất hiện những khái niệm như "dự án xây dựng khu
nhà ở", "dự án xây dựng công trình dân dụng khác"…

Mặc dù con số trường hợp Nhà nước được quyền thu hồi
đất vì phát triển kinh tế được mở rộng nhưng dẫu sao,
theo ý kiến của các chuyên gia, để làm được điều đó dự
án phải đảm bảo tuân thủ theo những điều kiện khá chặt
chẽ. Chẳng hạn như đã nêu, dự án phải thuộc nhóm A (đảm
bảo về mức vốn quy định và lĩnh vực được phép); dự án
mà không thể đầu tư trong khu công nghiệp, khu công nghệ cao,
khu kinh tế.

Thế nhưng đến năm 2007, khi Chính phủ ban hành Nghị định 84
thì vấn đề càng đổi khác. Thứ nhất, các điều kiện để
được Nhà nước thu hồi đất như quy định nói trên đã bị
văn bản này bãi bỏ [6]. <em><strong>Nghĩa là, việc thu hồi
đất trở nên dễ dãi, "thông thoáng" hơn.</strong></em> Thứ
hai, danh mục dự án thuộc Nhà nước thu hồi đất tiếp tục
được mở rộng. Nghị định này "bổ sung" thêm một loạt
khái niệm mới không hề có trong Luật Đất đai là "Nhà
nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh
tế quan trọng" [7]; Nhà nước thu hồi đất để "xây dựng
các khu kinh doanh tập trung" [8].

Theo đó, các dự án khu dân cư (bao gồm dự án hạ tầng khu
dân cư và dự án nhà ở), trung tâm thương mại, khách sạn cao
cấp; dự án khu thương mại - dịch vụ, khu vui chơi giải trí
ngoài trời, khu du lịch… đều thuộc danh mục Nhà nước thu
hồi đất để phát triển, xây dựng! Nghị định còn trao cho
Bộ Tài nguyên và Môi trường thẩm quyền hướng dẫn thực
hiện chi tiết quy định này.

Danh mục các trường hợp Nhà nước thu hồi đất cứ thế
tiếp tục được nhân rộng tại Thông tư 06 [9] của Bộ Tài
nguyên và Môi trường. Nào là dự án xây dựng nhà ở để bán
hoặc cho thuê; nào là dự án xây dựng trung tâm thương mại,
trung tâm hội chợ triển lãm; dự án xây dựng khách sạn cao
cấp đạt tiêu chuẩn từ hạng 3 sao trở lên…

Như một quy luật tất yếu, việc bãi bỏ một số
điều kiện cũng như mở rộng diện thu hồi đất của các
nghị định và thông tư đã mở đường cho cuộc chạy đua thu
hồi đất tràn lan và gần như không có điểm dừng. Người
bị thu hồi đất nếu có khiếu kiện thì cũng bị xoay như
chong chóng trong các khái niệm pháp lý rối rắm như "dự án
phát triển kinh tế"; "dự án phát triển kinh tế quan
trọng"; "dự án lớn"; "khu kinh doanh tập trung"…

Người ta cũng không thể hiểu nổi việc Quốc hội trao thẩm
quyền hướng dẫn luật cho Chính phủ, rồi sau đó đến lượt
mình Chính phủ lại giao cho các cơ quan bộ nhiệm vụ diễn
giải các quy định của pháp luật thì có hợp lý không? Nhưng
dù thế nào đi chăng nữa, cách ban hành luật pháp như trên rõ
ràng đã và đang tạo nên những hệ lụy rất cần phải
được xem xét, sửa đổi.
___________________________________________

<h2>Chú thích</h2>

(1) Điều 38, Luật Đất đai 2003

(2) Khoản 1, điều 40 Luật Đất đai 2003

(3) Điểm b, c, d, khoản 2, điều 36 Nghị định 181/2004/NĐ-CP
ngày 29-10-2004 của Chính phủ

(4) Nghị định 16/2005/N Đ-CP ngày 7-2-2005 của Chính phủ

(5) Nghị định 12/2009/N Đ-CP ngày 12-2-2009 của Chính phủ

(6) Điểm a, khoản 1, điều 67 Nghị định 84/2007/NĐ-CP ngày
25-5-2007 của Chính phủ

(7, 8) Điều 34, 35 Nghị định 84 Nghị định 84/2007/NĐ-CP

(9) Thông tư 06/2007/TT-BTNMT ngày 2-7-2007 của Bộ Tài nguyên và
Môi trường

<strong>Nguồn:</strong> Bài đã đăng trên Thời báo Kinh tế Sài
gòn, ngày 2/4/2011, truy cập đường link gốc <a
href="http://www.thesaigontimes.vn/Home/dothi/nhadat/50864/Luat-va-duoi-luat.html">tại
đây</a>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12430), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!