được sự tồn tại trước đó của nó. Đạo đức là một
ví dụ. Một xã hội lương hảo ai bàn chuyện đạo đức mà
làm chi.
Trí thức cũng là một khái niệm tương tự. Theo nghĩa, không ai
có thể tự gán cho mình danh nghĩa trí thức được cả. Trí
thức là sự cảm nhận của người khác, là sự quan sát, nhận
định từ bên ngoài, đánh giá một con người dựa vào những
tiêu chí mà người quan sát, nhận định có sẵn trong đầu.
Nếu không thấy được cái đặc điểm này thì cứ tranh cãi
miết không dứt về hai chữ trí thức.
Chúng ta hãy đi từ những ví dụ quanh mình cho dễ thấy. Một
vị giáo sư đại học khả kính, viết thiên kinh vạn quyển,
đi khắp nơi để diễn thuyết, nói chung ai nấy đều xem là
một nhà trí thức hàng đầu. Thế nhưng có ai thử hỏi hàng
xóm sẽ nghe người ta dè bỉu: trí thức gì lão ấy, lão đối
xử với bố mẹ như tôi tớ, chuyên đánh vợ như cơm bữa.
Thế là trong cảm nhận của người láng giềng, ông giáo sư
không phải là trí thức cho dù cả ngàn người khác nghĩ
ngược lại. Cả hai đều đúng và ông giáo sư ấy vừa là trí
thức vừa không xứng đáng là trí thức. Chuyện này không có
gì mâu thuẫn hay ba phải cả vì như đã nói, trí thức là cái
cảm nhận chứ đâu phải hàm tước gì mà đạt hay không
đạt.
Như vậy lao động trí óc là điều kiện cần nhưng chưa đủ.
Cái điều kiện đủ nó rất phong phú, tùy thuộc vào sự cảm
nhận của người đánh giá. Với người này, đó là phong cách
sống, là ứng xử với thế sự và nhân cách con người. Với
người khác, nó có thể đơn giản là trách nhiệm với gia
đình, với mọi người chung quanh. Nhưng với xã hội lớn nói
chung, cái điều kiện đủ đó chính là sự minh định rõ ràng
tư thế, quan niệm, lập trường trước các vấn đề của xã
hội. Nó không phải đơn thuần là sự phản biện (hiểu theo
nghĩa cứ ai chăm chăm phê phán nhà nước là trí thức thì nông
cạn quá). Phản biện chỉ là một phần và là một phần quan
trọng trong tâm thế của một con người trước muôn vàn vấn
đề của cuộc sống.
Và ở đây cũng phải trở lại mấu chốt nói ở đầu bài:
trí thức hay không là sự cảm nhận của người khác. Vì thế
một người phản biện gay gắt một chủ trương của nhà
nước có thể được đánh giá là tri thức sáng suốt, dũng
cảm với người này nhưng bị xem là mù quáng, là mị dân với
người khác. Một người lên tiếng ủng hộ giới cầm quyền
có thể được ca ngợi là trí thức có trách nhiệm bởi một
số người nhưng bị chê bai bởi nhiều người khác. Đó hoàn
toàn là chuyện bình thường.
Vậy, vấn đề là tầm cỡ trí thức của một nước sẽ lớn
cùng với nhận thức của dân chúng. Càng nhiều người cảm
nhận đúng (cũng là một sự chủ quan của người viết –
nhưng sự đúng đắn ở đây dựa vào các giá trị phổ quát
toàn thế giới) thì đất nước càng có nhiều trí thức trong
tâm tưởng của dân chúng nếu những người có điều kiện
cần sẵn sàng dấn thân trước những vấn đề là điều kiện
đủ (tức là nhu cầu của người dân, đòi hỏi của người
dân với giới trí thức).
<strong>Bổ sung:</strong> Ở những nước đang phát triển như
Việt Nam, ngổn ngang nhiều vấn đề, tâm thế dấn thân càng
có tầm quan trọng. Bởi xã hội khi đối diện trước những
vấn đề mới đều cần có những người nói lên những quan
điểm rõ ràng giúp người dân nhận diện đúng sai. Vì thế,
vai trò của người trí thức thường là người đứng ngoài
vòng đặc quyền để chất vấn mọi chuyện, tức vừa từ bỏ
vị trí đặc quyền để khỏi xung đột lợi ích, vừa có cam
đảm để lên tiếng cho xã hội, bất kể tiếng nói đó có
làm giới cầm quyền hài lòng hay không. Người trí thức làm
tất cả những điều đó như một công việc bên ngoài nghề
nghiệp chính của họ. Một bác sĩ chữa bệnh, một nhà văn
viết sách không ai xem đó là hoạt động của nhà trí thức.
Đó là hoạt động nghề nghiệp đương nhiên của họ.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/11338), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét