src="http://danluan.org/files/u1/sub02/finland.jpg" width="320" height="215"
alt="finland.jpg" /><div class="textholder">Pier in Helsinki,
Finland</div></div>
Gặp nhau hồi Tháng Tám năm 2011 này, anh bạn tôi ở Heksinki,
Phần Lan, nói tình hình kinh tế nước anh cũng đang khó khăn.
Anh kể có lần chính phủ Finland làm cuộc thăm dò xem cuộc
sống của người dân đã xuống đến mức nào, với mục đích
là tùy theo đó mà thay đổi chương trình an sinh xã hội. Nếu
những người dân khốn khó quá thì nhà nước sẽ tăng thêm
trợ cấp thất nghiệp, trợ cấp y tế, xã hội, mặc dù ngân
sách đang thiếu thốn. Còn nếu những người dân nghèo nhất
mà vẫn tự cảm thấy họ chưa đến nỗi khốn cùng, thì không
cần tăng trợ cấp xã hội làm gì vội, vì chi tiêu nhiều sẽ
sinh thêm lạm phát, tai hại chung cho tất cả mọi người.
Giải thích cuộc thăm dò như trên, thực ra chỉ là cách tôi suy
luận thôi. Còn anh Nguyễn Trùng Dương, người Phần Lan gốc
Việt chỉ kể tôi nghe một câu chuyện. Anh bảo chính phủ
muốn thử xem dân chúng có nghèo khó quá không, và kết quả là
họ thấy kinh tế đang lâm nguy thật. Họ thử bằng cách nào?
Phương pháp "nghiên cứu dư luận" (survey) đại khái thế
này: Cho người giả bộ đánh rớt một cái bóp (ví) đựng
tiền, rồi coi có bao nhiêu người đem trả!
Họ để vào trong mỗi chiếc bóp một chút ít tiền, thí dụ 5
hoặc 10 hoặc 20 markkaa (tương đương 1 đô la tới 5 đô la
Mỹ). Trong mỗi chiếc bóp có tờ giấy ghi địa chỉ để ai
bắt được cứ theo đó mà đem lại trả. Tất cả những
chiếc bóp này ban đêm được mang trải ra ở những nơi công
cộng như ga xe lửa, bến xe buýt, gần cửa chợ và gần những
nơi có đông người qua lại.
Sau đó, họ đếm xem có bao nhiêu người đem những cái ví
tiền rớt đó đến trả lại; nếu tỷ số đem trả lại mà
cao thì chính phủ biết dân tình vẫn chưa đến nỗi khốn khó.
Còn nếu số tiền nộp nhỏ hơn mọi khi, tức là có nhiều
người lượm được tiền rơi bèn bỏ túi, thì nhà nước
biết dân chúng đang khốn khó lắm rồi. Bởi vì, bình thường
người dân Phần Lan rất lương thiện, họ không bao giờ lượm
được của rơi mà lại giữ không đem nộp cho cảnh sát. Chỉ
khi khốn khó cùng cực thì con người mới sinh gian dối thôi.
Phương pháp nghiên cứu này không theo khoa thống kê học kinh
tế! Nó không cốt đo lường bằng những chỉ số khách quan,
mà lại suy đoán tâm trạng con người. Như các cụ nhà ta vẫn
nói: Bần cùng sinh đạo tặc, chính phủ Finland xem tính tình
người ta thay đổi, thấy số người lương thiện giảm đi thì
biết nói chung dân đang túng thiếu quá.
Người ta chỉ có thể suy đoán từ tính tình dân chúng mà
biết tình trạng tài chánh của họ nếu giả thiết là dân
Phần Lan bản tính là thực thà, tử tế. Mà giả thiết này
đúng sự thật.
Người Phần Lan rất hiền, những người Việt bạn tôi ở
đây đều nói như vậy. Anh bạn tôi có lần thú nhận rằng ở
đây người Việt mình có khi phạm lỗi "đụng rồi chạy"
(hit and run), tức là lỡ đụng vô chiếc xe đang đậu thì bỏ
đi luôn, nếu không ai thấy. Còn người Phần Lan thì khác; nếu
lái xe lỡ quệt vô làm trầy chợt xe người khác là họ viết
một mảnh giấy nhận lỗi; để chủ nhân chiếc xe bị đụng
liên lạc với mình đòi thu xếp việc sửa xe. Trên miếng giấy
cài trên kính xe, ghi tên, số điện thoại và số bảo hiểm
của người gây tai nạn.
Dân như vậy thì hiền lành tử tế thật. Mà thói tốt nào
cũng phải tập, cần nhiều thời gian mới quen được. Trong xã
hội có một người lương thiện sẽ làm một người khác bắt
chước, cứ thế, dần dần cả xã hội lương hảo. Dân Phần
Lan hầu hết đã tập được tư cách đàng hoàng từ kiếp nào
đó rồi, cho nên bây giờ tính lương thiện là bản tính tự
nhiên của họ. Tất nhiên gần đèn thì rạng, cho nên nhiều
người Việt sống tại đây, nhất là trẻ em, cũng nhiễm tính
thật thà của dân bản xứ rất nhanh.
Tôi vẫn tin rằng loài người ở đâu cũng như nhau. Người
Việt, người Tàu, người Nga hay người Phần Lan đều là
người cả, dân tộc nào vốn cũng đủ những người tánh tốt
lẫn tánh xấu. Tánh tình dần dần khác nhau là do hoàn cảnh
sống, "tính tương cận, tập tương viễn," nói theo kiểu Tam
Tự Kinh mà các cụ ngày xưa vẫn học.
Vậy cái hoàn cảnh nào đã khiến cho người dân ở Phần Lan
thực thà, hiền hậu hơn người khác? Có nhiều lý do phức
tạp, từ đời sống kinh tế đến hệ thống giáo dục. Nhưng
một điều dễ thấy nhất là người Phần Lan đã sống trong
một thể chế dân chủ tự do từ lâu. Sống trong một chế
độ tự do dân chủ, người ta không có nhu cầu nói dối
nhiều, không có nhu cầu phải tập nói dối cho quen, như khi
phải sống trong sự sợ hãi thường xuyên dưới một chế độ
áp bức.
Một nước mà người ta lúc nào cũng sợ chính quyền, lúc nào
cũng lo mình bị nhà nước tra hỏi, bắt bớ, trừng phạt vô
lý, thì thường dân chúng phải biết nói dối. Nhiều khi không
ai hỏi tội, bị hỏi đến tên là đã nói: "Không phải
tôi!" Nói dối lâu dần sinh ra thói quen khó sửa lắm. Nhất
là khi nhìn thấy nhóm người cai trị chính họ cũng luôn luôn
dùng những thủ đoạn dối trá làm lợi khí tranh quyền đoạt
vị với nhau và thống trị dân, thì người dân phải coi dối
trá là một chuyện bình thường. Người biết nói dối có khi
được coi là khôn ngoan, đáng khen ngợi, có thể đáng kính
trọng; còn những anh thật thà bị coi là khờ, dại, cù lần!
Một điều dễ so sánh nhất là thái độ của người dân đối
với cảnh sát, công an, trong hai nước độc tài và dân chủ
rất khác nhau. Ở bên Nga người dân thường được chính
quyền kiểm soát rất kỹ, một di sản của chế độ cộng
sản. Chế độ độc quyền đảng trị đã chính thức được
bãi bỏ tại Nga hơn 15 năm, nhưng các thói quen sống trong một
chế độ độc tài thì chắc phải hàng thế hệ mới bỏ
được. Năm trước, khi tới Volgagrad theo ông thầy Lý Hồng
Thái sang Nga dậy võ, anh bạn tôi vào tiệm mua miếng chíp để
gắn vô máy điện thoại di động; anh phải trình thẻ thông
hành, hộ chiếu, cho người bán hàng ghi vào sổ. Ðó là một
hình thức kiểm soát người dân, khi cần cảnh sát có thể
biết ai đã dùng máy nào, nói những chuyện gì vào ngày giờ
nào. Những người bạn Nga ở Volgagrad mời chúng tôi qua Nga đã
yêu cầu chúng tôi phải đưa anh ta cả hộ chiếu, các vé máy
bay đi, về, để anh đem đi khai báo, giữ mấy ngày mới trả
lại. Lúc nào cũng thấy mình đang bị guồng máy nhà nước
nhòm ngó!
Cảnh sát ở Nga vẫn còn thói quen của chính quyền một nước
vô sản chuyên chính: Nhà nước có quyền bắt người dân phải
chứng minh mình vô tội! Nhà nước đặt ra luật pháp, tùy
tiện giải thích luật pháp theo ý mình, đó là thói quen chung
của các chế độ độc tài, nhưng không đâu lại củng cố
thói quen đó mạnh và sâu như ở các nước cộng sản. Anh
không cần phạm lỗi mới bị bắt giam. Chỉ cần gán cho anh
những tiếng "phản động," "có ý định chống nhà
nước," là có thể bắt anh như một người đã vi phạm pháp
luật.
Bình thường ở các nước dân chủ chính quyền phải chứng
minh là người dân có phạm lỗi trước khi được quyền hỏi
giấy tờ làm phiền phức cho người ta. Ở Phần Lan người dân
không sợ cảnh sát, mấy ngàn người Việt ở đây cũng tập
được thói quen đó rồi. Người dân chỉ sợ pháp luật mà
thôi. Anh lái xe sai luật thì bị phạt, giá tiền phạt nặng
không khác gì ở Bắc Mỹ. Và khi anh được cảnh sát hỏi tới
thì hết đường chạy. Không thể nào năn nỉ, hối lộ cảnh
sát được. Ở Việt Nam cảnh sát thổi còi xong rồi lại tha
là chuyện bình thường, nhiều người giải thích lý do là
lương bổng của họ thấp quá nên họ phải "kiếm thêm".
Nhưng, các bạn tôi cũng cho biết lương bổng của các cảnh
sát viên, nhất là cảnh sát lưu thông ở Phần Lan rất thấp,
thấp hơn cả những người lao công đi quét dọn ở phi trường
hay ở các cửa hàng. Như vậy thì tại sao cảnh sát ở đây
không ăn hối lộ? Tại vì người dân không có thói quen mua
chuộc quan chức. Những người khác nắm quyền hành trong tay
cũng không quen bán quyền thế. Cả thế kỷ mới có chuyện
một vị bộ trưởng phải từ chức vì được một công ty
thương mại biếu quà, làm cho thủ tướng bị Quốc Hội chất
vấn.
Có phải vì bản tính người Phần Lan là chất phác, hiền từ
hay không? Họ tập được cái tính thành thật, tử tế là nhờ
sống lâu ngày trong một thể chế chính trị dân chủ tự do;
hàng trăm năm kể từ khi lập quốc "nhân lúc bên Nga có
loạn". Ngay từ khi giành được độc lập, người Phần Lan
đã chọn thể chế dân chủ. Trong cái chế độ đó, con người
phải sống minh bạch, công khai, nhất là người cầm quyền
luôn luôn bị người dân theo dõi, soi mói, kiểm soát cho nên
không thể nói dối tất cả mọi người mãi mãi được.
Chế độ chính trị ảnh hưởng đến phong hóa, đến tánh tình
người dân. Trong những chế độ dân chủ tự do, mọi người
bình đẳng trước luật pháp nghiêm minh, người ta tập được
tính thật thà, vì cuối cùng sống gian dối không có lợi bằng
thành thật. Trong đời sống kinh tế tự do cạnh tranh, những
người bán hàng gian dối, làm hàng giả, hàng xấu, thế nào sau
cũng bị mất khách.
Trong đời sống chính trị thì các đảng phái tự do tranh cử
cuối cùng họ cũng thấy nói dối dân thì về lâu về dài sẽ
khó được dân tin, cuối cùng gian dối quá sẽ bất lợi. Tự
do báo chí, tự do lập đảng, lập hội, tự do ứng cử, tranh
cử, tất cả những định chế đó buộc những người làm
chính trị phải chọn đường lối thành thật. Cũng như nhà
buôn vậy, nhà chính trị thấy về lâu về dài thì hãy cứ tin:
"Thật thà là cha quỷ quái".
Những ai đã sống qua hai loại chế độ, dân chủ và độc
tài, thì nghiệm ra ngay rằng khi được sống tự do con người
cũng dễ trở thành lương thiện hơn. Một chế độ độc tài
tự nó đã phải nói dối. Chế độ đó nói toàn những lời
hoa mỹ, huênh hoang, nhưng trong thực tế thì toàn là tham ô, tàn
bạo và dối trá, cho nên nó làm gương cho mọi người, từ các
trẻ em trở lên. Sống trong một chế độ như vậy làm sao
người ta tập được thói quen thành thật? Không phải ai cũng
trở thành gian dối khi phải sống trong chế độ độc tài,
nhưng nghe nói dối mãi thì rất dễ tập được thói quen gian
dối.
Khi tới đất Phần Lan, nhìn nếp sống hồn hậu của người
dân ở đây, chúng ta càng thấy nhu cầu phải dân chủ hóa
nước Việt Nam chúng ta. Vì chỉ khi nào người mình được
sống tự do dân chủ thì nước mình mới có cơ hội bắt đầu
phục hồi phong hóa, đạo lý của tiền nhân. Sống dân chủ
tự do rồi, hy vọng trong vòng một thế hệ cả nước sẽ coi
cách sống thật thà, lương thiện là một tính tự nhiên, ai
cũng sống như vậy. Chứ còn như bây giờ, rất khó làm thống
kê về tình trạng kinh tế lên xuống ở Việt Nam bằng cách
giả bộ đánh rơi bóp ở ngoài đường xem bao nhiêu người đem
trả lại. Chắc chắn sẽ có, nhưng rất ít. Nhiều người
nghèo có thể mang trả, nhưng người giầu có khi lại giữ lấy
làm kỷ niệm!
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/10994), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét