<ul>
<li><a href="http://danluan.org/node/372">Fukuzawa Yukichi: Khuyến
học</a></li>
<li><a href="http://danluan.org/node/870">Tư tưởng của Fukuzawa
Yukichi về gia đình và lịch sử văn minh</a></li>
</ul></div>
Khi bàn đến lý tưởng sống, tôi đã từng nói trong bài <a
href="http://www.bbc.co.uk/vietnamese/forum/story/2007/10/071018_hyvan.shtml">bbc.co.uk</a>.
Nhưng sống theo lý tưởng vẫn là cái gì đó rất xa lạ với
xã hội hôm nay. Thử tìm kiếm lý do, gặng mãi tôi mới tìm
được một đáp án: đó chính là quan điểm các giá trị xã
hội đang làm ù lỳ sức sống của một dân tộc vốn có lòng
yêu nước mãnh liệt. Chỉ có hệ thống quan điểm giá trị
mới làm nên một xã hội tốt đẹp hay tồi tệ.
<h2>Giá trị và chuẩn mực</h2>
Quan điểm giá trị là gì? Hiểu một cách sơ đẳng đó là
những ước định về đạo đức, vật chất, tinh thần,
quyền, nghĩa vụ,… được cấu thành làm mục đích sống, lao
động và hưởng thụ. Quan điểm giá trị có tính chất chi
phối, định hướng tất cả hoạt động hàng ngày của mỗi
chúng ta.
Cấu trúc của xã hội được hình thành thông qua các quan
điểm giá trị nhưng hệ thống hóa thông qua thể chế chính
trị. Văn hóa Việt Nam hay bất cứ nước nào trên thế giới
chẳng qua là sản phẩm của sự tích tụ của các quan điểm
giá trị theo thời gian. Quan điểm giá trị làm nên các tác
phẩm hội họa, thơ ca, kiến trúc, tín ngưỡng và tôn giáo,…
Khởi nguồn của một nền văn minh chính là khi những giá trị
có tính chất đột phá được cộng đồng nuôi dưỡng và
thống nhất gìn giữ, lực lượng đứng đầu cộng đồng này
có vai trò dẫn dắt và phát huy sức mạnh để giúp dân tộc
đó đạt đến bến bờ vinh quang. Đế chế La Mã được gây
dựng trên quan điểm các giá trị cộng hòa; đế chế Trung Hoa
là sự phát huy sức mạnh của các giá trị thống nhất; đế
chế Nhật lấy trọng tâm từ sức mạnh của các giá trị kỷ
luật; đế chế Mỹ được gây dựng trên sức mạnh của các
giá trị tự do,… Và trong sự không ngừng của dòng chảy
lịch sử, đặc biệt là sự giao thoa văn hóa mạnh mẽ như
hiện nay, các quan điểm mang tính chất bảo thủ và khép kín
chỉ làm cho dân tộc đó tiến nhanh về bóng đêm nô lệ.
Hệ thống quan điểm giá trị mà dân chúng nước ta lấy làm
phương châm sống không gì khác đó chính là: sự ổn định.
Sự ổn định được giới lãnh đạo nêu ra như là kinh nghiệm
nội chiến liên miên trong lịch sử, còn dân chúng lấy sự ổn
định vì tâm lý ngại va chạm cọ xát, thiếu bản lĩnh để
khẳng định mình. Vì sự ổn định mà tay có thể bịt mắt,
miệng luôn ậm ờ, tai vì thế cũng chả buồn nghe ngóng xem
điều hay lẽ phải. Đó là một xã hội câm lặng.
Điểm thiếu lớn nhất của xã hội ta lại là sống không có
chuẩn mực. Chuẩn mực thực ra chính là nguyên tắc sống và
hoạt động của mỗi cá nhân, tổ chức hay xã hội. Bấy lâu
nay nhìn chung xã hội ta chỉ có luật pháp và quyền lực thực
thi chứ chưa có một hệ thống chuẩn mực được quy định
bởi chính bản thân mỗi cá nhân, được cá nhân chấp hành mà
không phải chịu bất cứ sự ràng buộc nào cả. Việc thiếu
chuẩn mực không những thể hiện mỗi chúng ta chưa trưởng
thành về mặt tư duy và đạo đức mà còn tạo nên một vòng
kim cô ngăn ngừa mọi sự đấu tranh chống áp bức.
Hai vấn đề giá trị ổn định và không chuẩn mực đi đêm,
kết hợp với nhau làm cho đất nước ta nghèo hèn đi. Tôi lấy
một ví dụ: một ông bạn quan bị vợ cắm sừng, một ngày
xấu trời ông nhìn thấy vợ ngủ với sếp của mình, ông ta
nổi khùng lên nhưng suy đi tính lại dấu nhẹm chuyện đi.
Nguyên cớ là: ông ta sợ người ngoài cười chê hay nói trắng
ra là sỹ diện ảo, ông ta sợ ảnh hưởng đến đường quan
lộ như vậy là hèn nhát, ông ta nghĩ nếu làm bung ra sẽ không
tốt cho con cái thì đó là lừa dối… Tất cả lý do không
những cho ta thấy quan điểm ổn định đã làm thoái hóa dạo
đức xã hội; vì thiếu chuẩn mực nên khi gặp chuyện khó
khăn ông ta chọn giải pháp thoái lui. Đó chỉ là trường hợp
nhỏ, chứ bây giờ giả sử có chiến tranh mà vẫn suy nghĩ
đắn đo vậy thì liệu ông ta cầm súng chiến đấu có bắn
được quân thù hay không? Vậy cho nên nếu có ai lo lắng quốc
gia đang ngày một lâm vong cũng chẳng phải là thừa.
<center><img src="http://danluan.org/files/u1/sub02/clip_image001%5B4%5D.gif"
width="576" height="267" alt="clip_image001[4].gif" /></center>
<center><em>Quy luật tiến triển của xã hội được phôi thai
từ tư tưởng độc lập cá nhân của Fukuzawa Yukichi</em></center>
<h2>Chí khí độc lập</h2>
Tình trạng quan điểm giá trị xã hội chống lại xu thế thời
đại hiện được dân chúng mặc nhiên thừa nhận không khác
gì một bản "khế ước" chôn vùi mọi dự án triển vọng
nay mai. Có nhiều nhà thơ, nhà văn hay kiến trúc sư cứ đổ
lỗi mãi cho hệ thống chính trị, cách hưởng thụ của xã
hội làm cho họ không có được tác phẩm kiệt xuất. Nói như
vậy là bao biện, là tự khẳng định cái yếu kém của mình
nhưng lại không dám thừa nhận điều đó. Sản phẩm văn hóa
hay, nghệ thuật độc đáo chỉ đạt được khi tác giả đó
có một quan điểm giá trị đặc biệt, vượt lên khỏi mọi
sự ràng buộc mang tính ước lệ xung quanh và đặc biệt phải
có chí khí độc lập. Có chí khí độc lập thì sức sống,
sức sáng tạo của mỗi con người mới được phát huy. Và đó
cũng là cách duy nhất để khẳng định mình, khẳng định sự
tồn tại và phát triển của mỗi quốc gia trong thời đại
mở.
Độc lập cá nhân ở một phạm trù lớn hơn so với tự do cá
nhân, vì muốn có được tự do thì không chắc chắn tự bản
thân anh làm ra, có khi được ban tặng, còn độc lập cá nhân
nhất thiết anh phải tự tạo ra. Sống, làm việc theo quan
điểm giá trị, chuẩn mực mới có thể đạt và duy trì
được thành quả này. Bấy lâu nay nhiều bậc trí thức tỏ ra
khá đắg cay và bất lực cho xã hội Việt Nam, một mặt sống
trong chế độ cưc quyền, mặt khác lại luôn cảm thấy mình
cô đơn và lạc lõng vì tiếng nói đấu tranh, cải cách giáo
dục không được xã hội hưởng ứng. Họ đổ lỗi cho
"nước Việt mình nó vậy", đó là vì họ rong ruổi phần
ngọn, trong khi phần gốc: gây dựng quan điểm giá trị bị xem
thường. Muốn có dân chúng theo mình, chính quyền lắng nghe thì
phải khai sáng cho họ. Có lẽ từ khai sáng khi dịch sang tiếng
Việt mang hơi hướng trịch thượng, nên người ta ngại dùng,
ngại làm. Nếu ai còn nhìn nhận như vậy tôi mong rằng họ thay
đổi ngay. Khai sáng đó là sự chia sẻ các quan điểm giá trị
cho những người xung quanh nhằm phá hủy những thành trì hủ
hậu, giúp mỗi cá nhân đạt đến cái đích sống độc lập
và có chí khí.
Trong chế độ chuyên quyền, giới cầm quyền sợ nhất chính
là dân chúng sống có chí khí độc lập, họ thường áp đặt
quan điểm: tự do dân chủ có thể gây ra bạo loạn, mâu
thuẫn, ảnh hưởng đến khối đại đoàn kết dân tộc. Đó
là sự lừa dối trắng trợn, vì khi cá nhân độc lập hay
trưởng thành về nhận thức thì bản thân họ cân nhắc rất
kỹ mọi vấn đề liên quan đến tương lai của họ. Thay vì
chính quyền phải luôn lo lắng thay dân chúng, hãy để dân
chúng tự lo lắng thay chính quyền về các quyết định của
họ. Thay vì khống chế dân chúng trong một cái rọ, hãy để
dân chúng tự xây dựng một ngôi nhà có các giá trị sống và
chuẩn mực tốt đẹp. Một ngôi nhà vững bền như vậy thì có
gì mà còn phải lo lắng về sự đoàn kết của một dân tộc
biết vươn vai đứng dậy.
<h2>Văn minh chờ đón</h2>
Một quốc gia văn minh thì sự bắt đầu là cái học. Bấy lâu
nay, học hành và tri thức luôn cản bước những suy tư, hành
động và việc làm của chúng ta. Dù có hoài bão lớn đến
đâu, tri thức mà không có thì chắc chắn chả làm được gì.
Cái sự bất lực thường đưa chúng ta hướng ngoại, ỷ thế
bên ngoài để gìn giữ nền độc lập, trạng thái độc lập
mà nội lực luôn yếu kém sẽ nhanh chóng phụ thuộc. Mới đây
chúng ta thấy ông Nguyễn Phú Trọng sang Bắc Kinh diện kiến
lãnh đạo Bắc Kinh mà cảm thấy tủi hổ, ngài lãnh đạo của
một đất nước chín mươi triệu dân đưa hai tay nồng ấm,
đối lại chỉ là một bàn tay lạnh toát từ ông Hồ Cẩm
Đào. Chẳng những vị thế của chúng ta thật là thấp hèn
trong mắt của lãnh đạo Trung Quốc, mà dân tộc ta cũng dễ
bị thế giới cười chê. Nhưng khách quan mà nhìn nhận, với
sự lệ thuộc hệ tư tưởng mấy nghìn năm nay (do điều kiện
khách quan và cả chủ quan), chúng ta khó có thể có được
nhiều hơn thế từ một dân tộc vốn cho mình cái quyền trịch
thượng, đàn anh. Chúng ta muốn yên thân để phát triển theo
cách riêng của mình, nhưng họ vẫn không coi trọng, vậy chúng
ta nên làm gì. Chỉ có cách xóa bỏ sự ổn định mang tính
chất cưỡng ép và tự sướng bấy lâu nay mà thay đổi lại
các quan điểm giá trị, tự ta tạo niềm hứng khởi và nguồn
lực từ tri thức, nhiệt huyết cho ta. Chỉ có sự dấn thân,
sự hy sinh gạt bỏ những giá trị không đáng, mở đường cho
tự do, độc lập vững bền. Đó là văn minh, cái đích của
quan điểm giá trị sống!
H.Đ
Tác giả gửi trực tiếp cho BVN
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/10303), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét