dân chủ mạnh mẽ và có ảnh hưởng lớn nhất trong giới trí
thức sống dưới sự cầm quyền của Đảng Cộng sản Việt
Nam.
Bị dập tắt vào cuối thập niên 1950, phong trào này đến hôm
nay vẫn tiếp tục được nghiên cứu và nhiều nhân vật có vai
trò lớn trong giai đoạn đó vẫn để lại cảm hứng và ảnh
hưởng cho văn nghệ sĩ người Việt trong ngoài nước.
Tuy vậy, một nghiên cứu công bố gần đây của chuyên gia nổi
tiếng về lịch sử Việt Nam, Peter Zinoman, cho rằng danh tiếng
của Nhân Văn - Giai Phẩm (NVGP) như một lực lượng đối kháng
mạnh mẽ đã bị "thổi phồng".
Tác giả, một người rất quen thuộc với giới nghiên cứu ở
Việt Nam, nhận định thời gian qua đã có thêm nhiều nghiên
cứu mới "thành công khi thể hiện một hình ảnh đáng tin về
NVGP như một phong trào mạnh của sự bất đồng quan điểm
chính trị chống lại đảng-nhà nước".
Nhưng ông cho rằng các học giả đã không phân tích sâu sắc
nội dung các bài viết đã đăng của NVGP, mà chỉ có xu hướng
tập trung vào những tuyên bố chống đối kịch tính nhất.
Lấy ví dụ, sử gia Peter Zinoman, đang là Phó Giáo sư khoa Lịch
sử của ĐH Berkeley, Hoa Kỳ, đề cập bài viết Bài học Ba lan
và Hung-ga-ri của nhà thơ Lê Đạt, in ở Nhân văn số 5, ngay sau
khi xảy ra các biến cố rung chuyển hai nước Đông Âu.
Theo đúng những gì người ta trông đợi từ một phong trào
đối kháng, bài này bị chính quyền ở Hà Nội phê phán là
"bào chữa cho bọn phản cách mạng".
Nhưng tiến sĩ Zinoman lưu ý người đọc rằng trong phần kết
luận, Lê Đạt cho rằng phong trào đối lập ở hai nước Đông
Âu bị "bọn đế quốc" kích động và lại còn tán thành với
việc dùng bạo lực dập tắt sự nổi dậy ở Hungary.
Ví dụ này phải chăng cho thấy sự hạn chế trong nghị trình
của NVGP. Ngoài ra, phong trào khi ấy không thể liên kết với
công nhân, sinh viên và cộng đồng tôn giáo, và dường như
người dân cũng không bày tỏ ủng hộ giới văn nghệ sĩ.
<div class="boxright320"><img
src="http://wscdn.bbc.co.uk/worldservice/assets/images/2011/09/02/110902130303_nvgp_304x171_talawas_nocredit.jpg"
/><div class="textholder">Tòa án Nhân dân Hà Nội xét xử vụ "Nhân
văn - Giai phẩm" ngày 19-1-1960 (ảnh từ Talawas)</div></div>
Bài nghiên cứu của tiến sĩ người Mỹ này muốn bác lại
việc xem NVGP là phong trào "bất đồng chính kiến". Theo ông, khi
so sánh với sự trỗi dậy của các phong trào cải cách trong
thế giới cộng sản thập niên 1950, thì NVGP là "nỗ lực
tương đối hạn chế nhằm 'cứu' chủ nghĩa Cộng sản Việt
Nam bằng cách chuyển hóa nó từ bên trong".
<h2>Thách thức mức nào?</h2>
Tiến sĩ Peter Zinoman nói "mặc dù NVGP nhắc đến nhiều sự
lạm dụng độc đoán của giới chức bậc trung, nó hiếm khi
thách thức ban lãnh đạo đảng hay sự chính danh của hệ
thống Cộng sản".
"Thông thường NVGP tìm cách giảm nhẹ cường độ công
kích bằng việc đi kèm các tuyên bố trung thành với chính thể
và ý thức hệ cai trị."
Giọng điệu trung dung của NVGP "thật tương tự với dòng chảy
chính trị Cộng sản cải cách hoặc xét lại tăng tốc trong
thế giới Cộng sản sau cái chết của Stalin, lên đến đỉnh
điểm đúng vào khi NVGP bắt đầu năm 1956".
Lập trường của các phong trào này, như Andras B. Hegedus đã nói
về tình hình ở Hungary, là họ tin rằng "có thể cải thiện
chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa Marx có thể được tái sinh".
Tiến sĩ Peter Zinoman nhận thấy ở NVGP có sự trung thành chính
trị với Đảng Cộng sản, khẳng định đi theo chủ nghĩa Marx,
ngưỡng mộ Khrushchev, Lenin và tôn sùng nhà thơ Mayakovskii như
biểu tượng chống sự sùng bái cá nhân.
Trong một khảo sát về bảy vấn đề lớn chi phối phong trào
cải cách ở Hungary, Ba Lan, Đông Đức và Tiệp Khắc giữa
thập niên 1950, Vladimir Kusin ghi nhận có sự gần gũi về quan
điểm giữa các phong trào.
Bốn trong số bảy vấn đề này cũng xuất hiện nhiều trong
các bài viết của NVGP: (1) dân chủ hóa đảng; (2) cải tổ hệ
thống chính trị và pháp luật; (3) bảo vệ tự do trí thức;
(4) nhân văn hóa chủ nghĩa Marx.
Có hai vấn đề không được nhóm quan tâm là giảm bớt kiểm
soát của Liên Xô với các nước vệ tinh, và thực thi cải
cách kinh tế.
Về vấn đề thứ bảy - thúc đẩy chung sống hòa bình với
phương Tây - NVGP không tỏ ra có một lập trường mạnh mẽ hay
thống nhất.
Sự quan tâm của NVGP đối với dân chủ trong đảng, cải cách
hệ thống chính trị - pháp luật, và tự do trí thức đặt
phong trào vào dòng chính của xu hướng cải tổ chủ nghĩa
cộng sản trên thế giới cùng thời điểm.
Nhưng hai điểm khác của NVGP giúp giải thích vì sao phong trào
không nhận được sự ủng hộ hay biết tới của dân chúng.
Thứ nhất là cải tổ kinh tế (kế hoạch hóa tập trung, tập
thể hóa, giá lương tiền). Ngay cả các bài viết của NVGP về
cải cách ruộng đất chỉ xem đây là vấn đề chính trị chứ
không phải là một chính sách kinh tế thất bại.
Như chuyên gia Tường Vũ từng phân tích, chính các đơn thưa
của người lao động liên quan lạm phát, điều kiện lao
động... là chủ đề của phong trào lao động rộng lớn trong
những năm đầu cai trị của Đảng Cộng sản ở miền Bắc.
Vấn đề thứ hai là NVGP hầu như không đề cập vấn đề tự
chủ và bình đẳng trước Liên Xô, khác với giới đòi cải
cách ở Đông Âu.
Dĩ nhiên, điều này có thể được giải thích vì khi ấy Liên
Xô không có mặt nhiều ở miền Bắc, và Đảng Cộng sản,
vừa chiến thắng quân Pháp, không bị công kích về tinh thần
dân tộc.
Nhưng, theo tiến sĩ Peter Zinoman, việc thiếu vắng hai chủ đề
này cũng đã làm giảm sức mạnh chính trị của phong trào khi
so với ở Đông Âu.
Kết lại, tác giả xem NVGP là "sự biểu lộ tương đối nhẹ
của một hiện tượng toàn cầu".
Theo ông, danh tiếng "bị thổi phồng" của NVGP một phần là
nhờ sự kịch tính trong sự trỗi dậy và sụp đổ của phong
trào. Những diễn giải sau này, nhấn mạnh sự táo bạo của
NVGP, là phản ứng chống lại sự chỉ trích độc địa của
báo chí nhà nước thời bấy giờ.
Truyền thống đối kháng nội bộ bên trong Việt Nam tương
đối yếu ớt cũng giúp làm tăng sự quan trọng và sức mạnh
của NVGP, phong trào chỉ trích đảng duy nhất trước 1986.
Tiến sĩ Peter Zinoman còn cho rằng một thế hệ văn nghệ sĩ,
trí thức mới đối lập trong ngoài nước cũng đã phóng đại
nội dung phê phán của NVGP nhằm thiết lập "mối dây phả hệ
giữa nỗ lực của chính họ và một truyền thống phê phán
Cộng sản trước đó".
Tiểu luận dài 40 trang của tác giả, đăng trên <a
href="http://muse.jhu.edu/journals/journal_of_cold_war_studies/summary/v013/13.1.zinoman.html">Journal
of Cold War Studies số Mùa đông 2011</a>, là nghiên cứu mới nhất
bằng tiếng Anh về NVGP.
Sự diễn giải mà tác giả gọi là "xét lại" với NVGP hẳn
sẽ nhận phản hồi khác nhau của giới trí thức người Việt
trong ngoài nước, trong bối cảnh vấn đề trí thức và dân
chủ đang được bàn đến nhiều thời gian gần đây.
Tiến sĩ Peter Zinoman nói nghiên cứu của ông không nhằm "phủ
nhận sự dũng cảm của các lãnh đạo phong trào hay bị kịch
của họ dưới bàn tay tàn nhẫn của đảng - nhà nước". Ông
muốn bài viết tìm hiểu lại mục tiêu của NVGP và đánh giá
điềm tĩnh hơn về tiềm năng cũng như hạn chế của phong trào
trong vai trò lực lượng chính trị.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/9664), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét