Xích Tử - Khoa học xã hội - nhân văn thất thế: thành công và thất bại của đường lối kỹ trị xã hội chủ nghĩa.

Vào mùa đăng ký tuyển sinh cao đẳng, đại học 2011, báo chí
dựa trên thống kê số thí sinh theo đăng ký khối thi đã loan
tin và báo động về việc thất thế của các ngành khoa học
xã hội và nhân văn, thực chất là khối thi C theo qui chế
tuyển sinh của Việt Nam. Sở dĩ phải phân biệt thực chất vì
có những ngành học/nghề làm được xếp vào khoa học xã hội
nhân văn nhưng không lấy thí sinh thi vào khối C. Còn khối C là
nguồn tuyển cho các ngành Văn, Sử, Địa lý, Triết học và
các khoa học chính trị (Mác – Lênin), Xã hội học, Văn hoá
học, Công tác xã hội v.v…trong hoặc ngoài khối sư phạm.

Theo các nguồn tin lấy từ thống kê của Bộ Giáo dục và Đào
tạo, con số thí sinh đăng ký khối C năm nay so với tổng số
lượt đăng ký là 5%; đúng là một con số thấp; và đặc
biệt cảm động là có một số không nhỏ các Trường Trung
học phổ thông (thường là trường ở các vùng đô thị) không
có học sinh đăng ký thi vào khối C.

Tuy nhiên, hiện tượng này không phải là mới, đột biến. Nó
diễn ra từ hàng chục năm nay; mỗi năm mỗi giảm dần. Và
hiện tượng đó, theo quan sát của tôi, tương hành với số
lượng của nhóm thí sinh đăng ký vào các trường sư phạm.

Đối với các ngành sư phạm, sự sụt giảm này đã được
phát hiện sớm do được "quan tâm" kịp thời về mặt chính
trị. Bởi lẽ, đây là đội ngũ tuyên truyền viên phối hợp
tốt nhất, đông nhất, mạnh nhất với ngành tuyên giáo, là
những "kỹ sư tâm hồn". Do đó, thời ông Đỗ Mười làm
Tổng bí thư, đảng đã có một chỉ thị phải phát triển
đảng viên trong đội ngũ giáo viên với chỉ tiêu đến 40%.
Liền sau đó, Nhà nước đã có chủ trương không thu học phí
sinh viên sư phạm để khuyến khích thu hút tuyển sinh. Tuy vậy,
chủ trương này chỉ mới thu hút con nhà nghèo vào sư phạm,
chứ chưa thể tạo sức hút học sinh giỏi. Vì xét về sức
đầu tư của gia đình cho chất lượng giáo dục của con cái,
đa số học sinh giỏi là con nhà khá giả, quan chức; họ có
thể bỏ tiền trả học phí, thậm chí du học tự túc để con
họ có được mảnh bằng/ ngành nghề đào tạo tốt hơn và khi
ra trường có chỗ làm với thu nhập thu hồi vốn ngay; không
thể chờ việc miễn học phí sư phạm để khi ra trường với
lương tháng 1-2 triệu đồng. Sức hút kém đó của ngành sư
phạm đến nay vẫn không khắc phục được.

Trở lại với khối C, với lĩnh vực khoa học xã hội nhân
văn, tình hình cũng không khá hơn. Ngay từ những năm trước,
trong một mùa tuyển sinh (với phương thức khác nhau theo mỗi
quốc gia), tôi đã thu thập được con số đăng ký vào đại
học ỏ Pháp và Việt Nam là tương đương nhau, vào khoảng 1,8
triệu. Trong khi ở Pháp, 70% học sinh đăng ký vào các ngành khoa
học xã hội nhân văn thì Việt Nam chỉ vào khoảng 35%. Vì có
mục đích quan tâm riêng, nên khi so sánh phân tích 2 tỉ
lệ/quốc gia đó, tôi thấy có vấn đề.

Đến năm nay, khi con số đó còn xấp xỉ 5% thì một số trí
thức lên tiếng. Đã có dăm ba bài báo đăng chủ yếu trên Tia
sáng thể hiện sự quan tâm đó. Tuyệt nhiên chưa có phát ngôn
nào của các nhà quản lý và nghiên cứu giáo dục hoặc xã
hội học. Các giải thích, biện luận thì vẫn vòng vo, rằng
các ngành khoa học xã hội nhân văn (chủ yếu lấy từ khối C)
ra trường khó tìm việc làm, thu nhập thấp, rằng học sinh thi
vào khối/ngành này thường là học sinh yếu, rằng cách thức
và chất lượng dạy học các môn học này ở phổ thông chưa
tốt v.v..Cả việc so sánh với tình hình tại các nước phương
tây, dù rất công phu như trong <a
href="http://tiasang.com.vn/Default.aspx?tabid=113&CategoryID=6&News=4088">bài
viết của Hồ Đắc Túc</a>, cũng trên Tia sáng, thì so sánh cũng
chỉ để so sánh, chẳng lý giải được gì. Tất cả cũng chỉ
là sự chạm lướt một cách an toàn bề ngoài của một quá
trình vận động vừa bình thường trong những điều kiện,
động lực nội tại của nó, vừa lại không bình thường, có
cả nguy hiểm nữa, nếu xét hiện tượng trong tiến trình văn
hoá dân tộc và đặt nó trong so sánh với các nền giáo dục
– xã hội khác. Trong ý nghĩa đó, nói như nhà nghiên cứu văn
học Phong Lê là sự "xuống cấp của giáo dục và văn hoá"

Tuy nhiên, theo tôi, hiện tượng đang bàn không phải chỉ nhìn
nhận như một sự xuống cấp; nếu có xuống thì từ cấp nào?
Xuống đến đâu và có cứu được không? Có đúng là xuống
không hay đó là một vận động kiểu spin diễn ra một cách
tất yếu trong một phép thử được thiết kế để thí nghiệm
mấy chục năm rồi? Nếu nhìn từ mức đó, góc đó, đây là
tín hiệu của sụp đổ văn hoá chứ không còn là xuống cấp
nữa.

Nguyên nhân của hiện tượng dứt khoát không thể chỉ được
giải thích một cách né tránh, cầu an và đôi khi trở thành
ấu trĩ từ góc độ kinh tế - việc làm – thu nhập được.
Không lẽ trong hệ thống kinh tế tư bản người ta lại ưu ái
bao cấp về việc làm, thu nhập cho ngành khoa học xã hội nhân
văn đến mức sinh viên của những ngành này không cần quan tâm
đến khía cạnh sinh nhai của nghề nghiệp mình chọn? Ngay cả
khuyến cáo dựa trên tính toán khoa học về phát triển chất
lượng con người (cá nhân và cộng đồng), UNDP cũng xác quyết
rằng lương/thu nhập không phải là yếu tố quyết định kia
mà.

Vậy thì nguyên nhân cũng xuất phát từ chỗ lâu nay chúng ta
vẫn úp mở nói ra: lỗi hệ thống, sự sa đoạ hệ thống.
Học sinh không thi khối C, không theo học những ngành khoa học
xã hội nhân văn vì họ không yêu, không tin được nữa; những
môn học đó không hấp dẫn họ gì về chân lý, về sự thật,
về cái đẹp, cái thiện, không chắp cánh cho lòng yêu và sự
đam mê của họ; họ cảm thấy bị lừa dối vì nội dung của
những môn học, bị người ta xem thường khi theo học và bị hy
sinh cho những giá trị ảo của những ngành ấy để chấp
nhận sự thua thiệt về thu nhập, vị thế xã hội so với
những người theo các ngành khoa học tư nhiên, kỹ thuật, công
nghệ, nghiệp vụ kinh tế tài chính, y dược …

Tâm thế hướng nghiệp rất tội nghiệp đó của thế hệ học
sinh hiện thời, dù họ bị làm để không tự cảm thấy như
vậy, được tạo nên bởi một hệ thống có lịch sử ít
nhất 60 năm, với sự tham gia của tất cả các tham tố tư
tưởng, chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội; bởi cấu trúc
xã hội với hệ thống chính trị, đời sống vật chất và
tinh thần chi phối toàn xã hội Việt Nam mấy chục năm qua.

Nó bắt đầu với sự phá bỏ hầu hết các giá trị truyền
thống trong văn hoá dân tộc đã tập thành và có quán tính
trong đời sống mỗi người, tháo dỡ xóm làng, dòng họ, gia
đình, tín ngưỡng tâm linh, quan hệ luyến ái, hôn nhân, đời
sống vợ chồng, thày trò, mô hình kinh tế, sở hữu… đã
tạo nên và được tạo nên bởi một nền tảng xã hội nhân
văn cả nghìn năm, để đưa vào đó một cấu trúc mới, những
thiết chế mới, những giá trị mới được mô phỏng từ một
lý thuyết ngoại lai bằng phương thức cưỡng chế, bạo lực
và với một thái độ ngạo mạn, khinh thị, tư cao tự đại
không có văn hoá nào chấp nhận được. Một phương thức sản
xuất vật chất và tinh thần mới được áp đặt cho đất
nước. Cả một dân tộc với kiến trúc tinh thần truyền
thống đó bị chuyển hướng theo một vận động không tự
nhiên trong một cuộc thí nghiệm lịch sử khổng lồ. Cá nhân
và quan hệ liên cá nhân theo những cấu trúc qui định theo mẫu
mực chung với cách xưng hô "đồng chí" len lỏi, can thiệp
vào khắp nơi tạo ra sự đe doạ, nỗi sợ hãi, tình trạng bị
lừa dối và sống giả dối dẫn đến sự méo mó, tật
nguyền, không tự nhiên nữa. Yêu đương, sinh hoạt tình dục
cũng bị xã hội hoá, bị giám sát thực sự, như kiểu 1984
của G. Orwell. Nhà thơ Phạm Tiến Duật của tiểu đội xe không
kính đã có lần viết trên Văn nghệ trẻ rằng có thời
người ta qui định cấm cả nỗi buồn; thơ vui thì dễ đăng
còn thơ buồn thì khó đăng. Và v.v.., không thể nào nói hết
và hay bằng Orwell. Chỉ biết rằng, giống như trong 1984, chúng
ta có cả một đội ngũ khổng lồ làm công tác khoa học xã
hội nhân văn, để từng ngày làm cho lịch sử thay đổi theo
nhu cầu của hiện tại; địa lý thế giới, biến động chính
trị của thế giới cũng được giải thích hàng ngày theo cách
có lợi cho chúng ta. Đội ngũ đó đã vô tình hoặc cố ý tham
gia một cách tích cực vào cuộc thí nghiệm. Và cũng biết
rằng, qua cuộc thí nghiệm, chúng ta đã đánh mất những nét
đẹp trong sự tôn trọng thanh bần, yêu tự nhiên và thiên
nhiên, khoan dung, khiêm tốn, trọng lẽ trời, tin vào nhân quả
…trong truyền thống, thay vào đó một nếp sống tự tin ảo,
thực dụng, xem thường mọi người, xem thường trời đất,
háo danh, háo tiền, giả dối…, kết quả của một thứ chủ
nghĩa kỹ trị nông dân, dốt nát.

Để rồi cuộc thí nghiệm tan vỡ; cái hệ thống được tạo
nên từ 1954 đến 1986 cũng tan vỡ từng mảng theo những cách
khác nhau, được thừa nhận hoặc nguỵ trá theo cách diễn
đạt mới – cũng rất xã hội nhân văn. Bà vợ/mẹ xã hội
chủ nghĩa bị ly dị, các nhà chính trị tục huyền với bà
vợ già tư bản được gọi là kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa để làm mụ mị những đứa con. Còn
họ thì một số bỏ của chạy lấy người, nhanh chóng đổi
mới để thủ lợi và chuẩn bị cho thế hệ con cháu. Các nhà
khoa học xã hội nhân văn, nghệ sĩ, vốn là công cụ tạo nên
đời sống tinh thần cho cuộc thí nghiệm, một số cũng chuyển
hướng ca ngợi bà mẹ tục huyền, ca ngợi ông cha biết tục
huyền kịp thời, ca ngợi rằng tục huyền trong hôn nhân là
sự phối ngẫu tốt nhất trong lịch sử nhân loại; một số
khác đi tìm cái tôi đã mất hoặc cái tôi hèn.

Tất cả đã tạo nên sự rối loạn, khủng hoảng, vô phương
về giá trị, thể hiện cũng rất hệ thống từ chính trị,
kinh tế, pháp luật, khoa học, văn hoá, từ tính chân lý của
học thuyết chính trị đến sự cao cả ngụy tạo của thần
tượng lãnh tụ. Học sinh phổ thông, suốt 40 năm qua, nhiều
thế hệ, là nạn nhân, là chứng nhân của sự khủng hoảng,
rối loạn và sụp đổ đó, thể hiện qua tấm gương người
thầy, cha mẹ, những người lớn chung quanh. Cái chân thiện mỹ
trong các môn học xã hội nhân văn làm sao còn có chỗ trong
họ, giúp họ trụ vững, chống đỡ và lý giải được một
quá trình xã hội mà nhà báo Kỳ Duyên đã viết trên
vietnamnet.com.vn ngày 8/9/2008 "Những thang bậc giá trị văn hoá
đang bị đảo lộn. Những giá trị đạo đức nền tảng bị
bỏ bễ, bị giẫm đạp không thương tiếc…Văn hoá, giáo dục
không đảm đương nổi nhiệm vụ của chính mình…Đáng kinh
sợ là sự dối trá, giả dối, gian lận. Người lớn nói một
đàng làm một nẻo".

Một môn học văn chương vừa phục vụ chính trị, vừa lừa
dối, ẻo lả, cải lương nhằm hình thành những nhân cách bạt
nhược, liệt kháng, duy cảm và phục tùng; một môn học lịch
sử chỉ gồm toàn chiến thắng và khẩu hiệu làm sao còn có
tác dụng đề kháng với những biến động đó. Vả lại, trong
hệ thống kỹ trị duy vật và phi nhân văn đó, những người
làm lịch sử, văn chương không bao giờ được an toàn, bị nghi
kỵ, bị trù dập trong những vụ án lớn mang tên nhân văn; vị
thế xã hội của tầng lớp gọi là tinh hoa được chọn từ
số cán bộ Mác – Lênin và các nhà tài phiệt, kỹ trị,
những đứa con công nông hồng vệ binh hoặc bí thư xã đoàn,
những con tốt được đào tạo về kỹ thuật. Phần lớn họ
không hiểu gì về con người trong bản thể nhân văn xã hội
của nó; họ chỉ xem con người là đối tượng, vật liệu thí
nghiệm, là con vít trong cỗ máy xã hội, là con vật chỉ biết
phản xạ bằng hệ thống tín hiệu thứ hai, hễ cho ăn no là
hạnh phúc.

Đó là chưa nói đến tác động của những cuộc chiến tranh
quá khứ, cũng như trong thời kỳ nói trên cùng cách giải
thích, cư xử với chiến tranh, với kẻ thù ngoại xâm của các
nhà chính trị.

Lạnh nhạt, khinh bỉ, xa lánh khối C là kết quả mà suy cho
cùng cũng là thành công của kỹ trị xã hội chủ nghĩa; đồng
thời cũng là phản xạ, phản kháng bằng cách có thể của
lứa học sinh hôm nay. Đó cũng là hiện tượng xảy ra với
nhiều hình thức khác nhau, kể cả mafia, phát xít mới…ở các
nước xã hội chủ nghĩa đã sụp đổ hoắc cải biến. Nó lạ
lùng với một quốc gia công khai buộc toàn xã hội phải theo
một lý thuyết xã hội – nhân văn song cũng chính vì sự hiểu
biết nửa vời, tính tự phụ và cực đoan, cực quyền của
các nhà chính trị khi bảo vệ, truyền bá và áp dụng học
thuyết đó đã giết chết nền khoa học xã hội nhân văn và
các giá trị xã hội nhân văn của đất nước. Cái chết đó
sẽ kéo theo nhiều hệ lụy của đời sống tinh thần dân tộc,
tạo nên sự vô cảm, chai lỳ, kể cả cảm xúc yêu nước, yêu
dân tộc mình và yêu con người.

Đó là chỉ nhìn từ 1 triệu học sinh bước vào đại học
trong một năm, khoảng gần 1% dân số. Còn lại, những người
lớn, chủ thể và nạn nhân của cuộc thí nghiệm thất bại
kia, sẽ quo vadis? Hãy chờ xem.

Xích Tử

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8980), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét