định: các cuộc bầu cử ồn ào nhưng giả tạo ở Việt Nam
không hề có liên hệ gì đến cái gọi là dân chủ mà chính
quyền cũng như đảng Cộng sản muốn phô trương cả. Có bầu
cử Quốc Hội hay không, chế độ chính trị tại Việt Nam
hiện nay, tự bản chất, cũng vẫn là một chế độ độc tài,
một thứ độc tài tuyển cử (electoral authoritarianism).
Vậy, chỉ số (indicator) dân chủ là gì?
Có nhiều quan điểm khác nhau.
Một cách tiêu cực, nhiều học giả cho dân chủ là những gì
trái ngược với độc tài, do đó, chỉ số của dân chủ cũng
chính là sự vắng mặt của các dấu hiệu độc tài. Chẳng
hạn, theo Giovanni Sartori, trong cuốn The Theory of Democracy Revisited
(1987), dân chủ là một hệ thống trong đó không ai có thể tự
chọn chính mình, không ai có thể tự chiếm đoạt quyền lực
một cách vô điều kiện và vô giới hạn. (Nhớ đến điều 4
trong Hiến pháp Việt Nam: "<em>Đảng Cộng sản Việt Nam, đội
tiên phong của giai cấp công nhân Việt Nam, đại biểu trung
thành quyền lợi của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và
của cả dân tộc, theo chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ
Chí Minh, là lực lượng lãnh đạo Nhà nước và xã
hội.</em>")
Một cách tích cực, nhiều học giả khác loay hoay tìm cách xác
định các bảng đo lường cụ thể để đánh giá mức độ
dân chủ của từng quốc gia. Tuy nhiên, ở khía cạnh này, giới
nghiên cứu rất ít thống nhất với nhau. Trong cuốn Prospects of
Democracy: A Study of 172 Countries (Routledge, London, 1997), Tatu Vanhanen
cho "hầu như tất cả các nhà nghiên cứu từng nỗ lực đo
lường mức độ dân chủ đều sử dụng những chỉ số khác
nhau" (tr. 31). Ngay ở một nhà nghiên cứu, các chỉ số cũng
có thể biến thiên khi họ xê dịch từ giai đoạn này sang giai
đoạn khác hoặc từ nền văn minh này sang nền văn minh khác.
Nhận thức được khuyết điểm ấy, sau này, nhiều học giả
cố gắng chuẩn hóa các tiêu chí đo lường dân chủ. Đại
khái, có hai khuynh hướng chính.
Một, thiên về số lượng, tiêu biểu nhất là Philips Cutright,
người, trong bài "National political development: measurement and
analysis" đăng trên tạp chí American Sociological Review số 28 năm
1963, đề xuất một bảng dấu chỉ (index) để đánh giá các
nền dân chủ, xếp hạng từ 0 đến 63 điểm, căn cứ trên
nhiều tiêu chí khác nhau, từ việc tự do bầu cử đến sự
hiện hữu của đối lập, v.v...
Hai, thiên về chất lượng, tiêu biểu nhất là Kenneth A. Bollen,
người, trong bài "Political democracy and the timing of development"
đăng trên tạp chí American Sociological Review số 44 năm 1979,
đánh giá các nền dân chủ dựa vào hai kích thước chính:
quyền chính trị (political rights) và tự do chính trị (political
liberties). Quan niệm này được tổ chức Freedom House chấp nhận
với một sự thay đổi nhỏ: họ dùng chữ tự do dân sự (civil
liberties) thay vì tự do chính trị. Ở mỗi kích thước, người
ta đo lường theo bảng điểm từ một đến bảy: Các quốc gia
được xếp hạng từ một đến hai được xem là tự do; từ ba
đến năm được xem là tự do một phần (partly free); và từ
sáu đến bảy được xem là không có tự do.
Cái gọi là đánh giá theo chất lượng này, thật ra, cũng là
đánh giá theo phán đoán; mà phán đoán thì không thể tránh
khỏi chủ quan. Để hạn chế chủ quan, người ta lại phác
họa ra nhiều khả năng và mức độ biến thiên của từng tiêu
chí để có thể cân nhắc. Khả năng và mức độ biến thiên
ấy càng nhiều, số lượng chỉ số càng tăng, vấn đề càng
trở nên phức tạp và thường vượt ra ngoài tầm thu thập tư
liệu của từng nhà nghiên cứu; cuối cùng, chỉ tạo cơ hội
cho các nhà độc tài ngụy biện và tránh né tội trạng của
mình.
Chính vì thế, nhiều học giả chỉ tập trung vào các chỉ số
chính. Đó chính là những điều kiện căn bản và thiết yếu
của dân chủ.
Theo Larry Diamond, Juan J. Linz và S.M. Lipset, trong bộ Politics in
Developing Countries: Comparing Experiences with Democracy (1990), các chỉ
số (và cũng là điều kiện) của dân chủ có thể được tóm
gọn vào ba điểm:
<strong>Thứ nhất</strong>, tính cạnh tranh giữa các cá nhân và
tổ chức, đặc biệt các tổ chức chính trị, ở mọi vị trí
quyền lực trong bộ máy nhà nước. Sự cạnh tranh này phải
được thiết chế hóa và được tổ chức định kỳ (ví dụ
ba hay bốn năm một lần).
<strong>Thứ hai</strong>, sự tham gia tích cực và hiệu quả vào
việc chọn lựa lãnh đạo và chính sách – ít nhất qua các
cuộc bầu cử định kỳ và công bằng – của mọi công dân
thành niên. Xin lưu ý chữ "mọi": Không có người nào ở
tuổi được quyền ứng cử và bầu cử có thể bị loại trừ
chỉ vì những lý do liên quan đến chủng tộc, xã hội, giai
cấp, tôn giáo, phái tính hay chính trị.
Và, <strong>thứ ba</strong>, quyền tự do chính trị và dân sự,
bao gồm từ quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do
thành lập và tham gia vào các tổ chức, kể cả tổ chức chính
trị, để bảo đảm hai chỉ số đầu ở trên (cạnh tranh và
tham gia) có thể thành hiện thực.
Tatu Vanhanen, trong cuốn Prospects of Democracy: A Study of 172 Countries,
đề nghị một cách tính toán để đánh giá mức độ tham gia
của dân chúng bằng cách dựa trên tỉ lệ cử tri đi bầu (cử
tri đi bầu càng đông càng chứng tỏ mức độ tham gia vào sinh
hoạt chính trị càng cao) và mức độ cạnh tranh bằng cách
dựa trên tỉ lệ phiếu của đảng thắng cử (tỉ lệ càng cao
càng chứng tỏ tính cạnh tranh ít).
Về phương diện mức độ tham gia chính trị của dân chúng,
vấn đề sẽ trở thành phức tạp hơn nếu chúng ta chú ý
đến hai yếu tố: một, sự tham gia vào bầu cử chỉ là một
khía cạnh nhỏ trong sinh hoạt chính trị; và hai, các quốc gia
có thể có chính sách khác nhau về bầu cử: ví dụ, ở các
quốc gia có chính sách bầu cử hoàn toàn tự nguyện, số
lượng cử tri đi bầu dĩ nhiên là thấp hơn ở các quốc gia
cưỡng bức bầu cử, ai không đi bầu thì bị phạt.
Nhưng cách tính toán về tính cạnh tranh của Tatu Vanhanen thì
chính xác: ở những nơi kết quả bầu cử suýt soát nhau, việc
cạnh tranh giữa các đảng phái chính trị chắc chắn là gay
gắt hơn hẳn ở những nơi mà đảng cầm quyền bao giờ cũng
thắng một cách dễ dàng với số phiếu áp đảo, nếu không
phải 100% thì cũng 98-99%.
Ứng dụng ba chỉ số cạnh tranh, tham gia và tự do chính trị
và dân sự ở trên, bạn thử đánh giá về tình hình dân chủ
tại Việt Nam xem sao. Ví dụ, chúng ta thử trả lời các câu
hỏi sau đây:
<ol><li>Ở Việt Nam, trong các cuộc bầu cử, có đảng phái hay
cá nhân nào cạnh tranh với đảng Cộng sản hay không? Ngay trong
các cuộc bầu cử Quốc hội, nơi tất cả các ứng cử viên
phải được sự chấp thuận của đảng Cộng sản – thông qua
các cuộc hội nghị hiệp thương do Mặt trận Tổ quốc tổ
chức, các ứng cử viên cạnh tranh với nhau ở mức độ nào?
Bao nhiêu ứng cử viên thì được chọn một?</li>
<li>Ở Việt Nam, dân chúng có được quyền tham gia vào việc
lựa chọn giới lãnh đạo và các chính sách quan trọng của
đất nước hay không? (Ví dụ, trong việc bầu bán các chức
vụ quan trọng nhất sắp tới, từ Chủ tịch nước đến Thủ
tướng và Chủ tịch Quốc hội, dân chúng có chút tiếng nói
nào không?)</li>
<li>Ở Việt Nam, dân chúng có quyền được hưởng bất cứ
chút tự do căn bản nào, từ tự do ngôn luận đến tự do báo
chí, tự do thành lập và tham gia đảng phái hay không?</li></ol>
Xin lưu ý các bạn đang sống ở Việt Nam: bạn có thể giữ
kín các câu trả lời trong bụng mình. Không cần nói ra đâu.
Coi chừng bạn bị bắt vì tội trốn thuế hay vì hai cái
<em>condom</em> đã qua sử dụng rồi đấy!
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8832), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét