TEMPLETON FOUNDATION tổ chức. Vấn đề được đem ra bàn thảo
là: Chủ nghĩa tư bản, dựa trên quyền tự do trao đổi, đã
bị mang tiếng là hệ thống dã man và phi đạo đức, đấy là
nơi mà mỗi người đều chỉ quan tâm đến lợi ích của riêng
mình, sẵn sàng phản bội, lừa bịp nhằm giành lợi thế trong
cuộc cạnh tranh. Liệu xã hội tư bản chủ nghĩa có dứt khóat
dẫn tới suy thóai đạo đức hay không? Thị trường tự do có
tương thích với các giá trị đạo đức hay không, nó sẽ phá
hủy hay khuyến khích những giá trị này? Một số nhà kinh tế
học, triết học và chính khách có tiếng của Mĩ và Nga đã
tham gia cuộc thảo luận. Ý kiến của họ rất đa dạng, Phạm
Nguyên Trường blog sẽ lần lượt dịch và giới thiệu.</div>
<h2>Bài 13: Garry Kasparov: Có, nhưng… các hệ thống khác còn tệ
hơn.</h2>
Thị trường tự do là lò tôi luyện cạnh tranh, nó có thể làm
bật ra những nét tính cách xấu xa nhất của con người. Cạnh
tranh bao giờ cũng khốc liệt, và khi sự sống còn đã được
đặt lên chiếu bạc rồi thì làm gì còn chỗ cho đạo đức
nữa. Nhưng bắt chước Churchill – dù còn nhiều khiếm khuyết
– vẫn có thể nói rằng thị trường tự do vẫn ưu việt hơn
tất cả các thể chế kinh tế đã từng thấy trên đời.
Mới nhìn thì có vẻ như rõ ràng là hệ thống dựa hoàn toàn
vào tính tư lợi nhất định sẽ đưa người ta đến những
hành động vô luân. Trong cuộc tranh giành đỉnh cao – chiến
thắng đối thủ, kiếm được nhiều tiền hơn, mua được ngôi
nhà to hơn – chỉ cần dừng lại trong giây lát để giúp
người anh em là ta đã bị những người thiếu tế nhị hơn
bỏ xa rồi. Làm sao mà trong thị trường tự do lại có thể
tồn tại mối quan tâm về lợi ích của những người đồng
bào của mình?
<div class="boxright200"><div class="quotebody"><div class="quoteopen"><img
class="quoleft" src="/misc/quoleft.png"/></div>Bản chất của con
người là lúc nào cũng muốn được nhiều hơn, thị trường
tự do tạo điều kiện thực hiện những ham muốn như thế
nhưng lại không bảo vệ được những người kém may mắn.
Nhưng những cố gắng nhằm ngăn chặn những nhu cầu và ước
muốn cơ bản này của con người lại dẫn tới những tội ác
còn lớn hơn nhiều. Lịch sử nước Nga trong một trăm năm qua,
từ các Sa hoàng qua thời Xô Viết đến chế độ đầu sỏ
của Putin hiện nay, có đủ các bằng chứng cần thiết cho
điều vừa nói.<img class="quoright" src="/misc/quoright.png"/> <br
class="quoteclear"></div></div>
Nhưng mặc cho bản chất có vẻ như khá tàn nhẫn của các
lực lượng thị trường chưa được kiểm soát, vẫn có hai
cách để các lực lượng thị trường có thể cải thiện phúc
lợi của xã hội, tương tự như các qui luật khách quan hình
thành nên những loài sinh vật có khả năng thích nghi cao nhất,
mà Darwin đã tìm ra. Thứ nhất, nếu đức hạnh được xã hội
coi trọng thì người ta sẽ được lợi khi thực hành và ủng
hộ cho những hành vị đạo đức. Có vẻ như công ty chẳng
được gì khi đem tiền lời ra làm từ thiện chứ không đầu
tư nhằm nâng cao khả năng cạnh tranh của mình. Nhưng chúng ta
biết rằng việc đó có thể cải thiện được hình ảnh của
công ty và như vậy cũng có nghĩa là cải thiện được khả
năng cạnh tranh của họ. Trong nền kinh tế thị trường tự do,
danh tiếng phụ thuộc vào dư luận xã hội và có thể mang lại
cho người ta lợi ích vật chất.
Thứ hai, khi xã hội (hay chí ít là đa số các thành viên của
nó) đã đạt được tình trạng mà ta có thể gọi là dư giả,
khi mà không còn ai phải sợ chết đói nữa, thì người ta có
thể hưởng thụ một món xa xỉ là đức hạnh. Không có ai
lại đi giật miếng bánh mà con mình đang cần ăn để đem cho
con người khác. Tất cả chúng ta đều được tự nhiên phú cho
đức hạnh, nhưng nó phải lùi lại trước yêu cầu cấp bách:
trở thành khá giả. Khi đã giàu có rồi thì có thể làm từ
thiện.
Dĩ nhiên là cả hai qui tắc này đều có những ngoại lệ,
nhưng chúng chỉ củng cố thêm những lí lẽ ủng hộ thị
trường tự do mà thôi. Khi không còn cạnh tranh thì đạo đức
không mang lại cho người ta lợi ích thương mại. Những hành
động cướp bóc của bọn đầu sỏ - sống dựa vào nhà nước
- đang cai trị nước Nga hiện nay thể hiện rõ điều đó. Bè
lũ đang nắm quyền cai trị đơn giản là không cần biết
người ta đang nghĩ gì về chúng.
Những nước giàu tài nguyên thiên như như Saudi Arabia và Nga có
thể tạo ra được nhiều của cải mặc dù đấy là những
nền kinh tế chỉ huy và tệ tham những hoành hành. Nhưng sự
thừa mứa không cần phải giải trình như thế – trước
người làm công, trước cổ đông người và người tiêu dùng
(hay cử tri, xin nói thêm như thế) – sẽ dẫn tới những hành
vi tham nhũng đủ mọi kiểu. Hầu như tất cả các nước đang
hưởng lợi từ việc giá nhiên gia tăng đều sử dụng các
khoản thu nhập giời ơi đó vào việc đàn áp giới bất đồng
chính kiến và giữ cho bằng được những chế độ hà khắc
nhất thế giới.
Những người quí trọng tình làng nghĩa xóm thường hành
động một cách hợp đạo lí. Các công ty phát triển nhờ lòng
trung thành của nhân viên, thiện chí của người tiêu dùng và
sự ủng hộ của các nhà đầu tư cũng làm như thế (nhưng
phải thành thật mà nói rằng họ chỉ hành động đúng đạo
lí khi cần mà thôi). Các chính phủ sống bằng sự tham gia và
tiền thuế của người dân cũng làm như thế. Như vậy là,
mặc dù việc theo đuổi tư lợi có thể dẫn đến suy đồi,
nhưng thị trường tự do lại tạo ra động cơ để người ta
hành động hợp đạo lí. Các hệ thống khác không có những
động cơ cụ thể như thế.
Trong thế kỉ XX những người không tưởng tin rằng thiên
đường xã hội chủ nghĩa toàn cầu nhất định sẽ xuất
hiện. Trong khi quan sát những sự quá lạm thảm khốc của
cuộc cách mạng công nghiệp, nhất là ở Anh và Mĩ, họ liền
tưởng tượng ra một tương lai, trong đó hài hòa sẽ thay thế
cho đấu tranh và sự hợp tác bất vị lợi sẽ thay thế cho
cạnh tranh khốc liệt. Đấy là phản ứng của những người
có lương tâm trước những đau khổ do các lực lượng của
thị trường tự do thiếu kiểm soát mang lại, đấy cũng là
lúc tài sản dư thừa chưa đạt mức tới hạn. (Hiện nay cũng
có thể nói rằng hàng tỉ người trên thể giới còn sống
trong cảnh bần hàn và biện luận rằng chúng ta chưa giàu đến
mức có thể giao phó sự thịnh vượng của chúng ta cho thị
trường tự do). Những nhà tư tưởng này tin chắc rằng nhất
định phải có con đường tốt hơn, dẫn vào một xã hội
đức hạnh hơn.
Nhưng giấc mơ xã hội chủ nghĩa không chỉ là hậu quả của
sự bất bình với hiện trạng của chủ nghĩa tư bản. Nó còn
là niềm tin vào bản chất đức hạnh của con người nữa.
Những người mộng mơ này tin rằng khi có điều kiện và có
học vấn thì người ta sẽ hi sinh những quyền lợi trực tiếp
của mình cho sự nghiệp cao cả hơn. Đến lượt nó, điều đó
chắc chắn sẽ tạo ra số lượng của cải nhiều đến mức ai
cũng no đủ và sẽ đặt dấu chấm hết cho nhiều đau khổ
của con người.
Có thể là trong cái thế giới mà người ta thích cuộc sống
hài hòa và an phận hơn là cạnh tranh và thành đạt thì sẽ ít
đau khổ hơn. Nhưng không có thế giới nào như thế cả. Chúng
ta là sản phẩm của cuộc đấu tranh sinh tồn có từ thời
thượng cổ. Phủ nhận bản năng của chúng ta là hiểm họa
cực kì nghiêm trọng. Nếu thị trường không tự do thì chắc
chắn là ai đó – một người hay một nhóm người - đã kiểm
soát nó. Chạm trán với ước muốn thành đạt mang tính tự
nhiên của con người, lòng khát khao bình đẳng đầy học thức
kia sẽ biến thành bình đẳng trong vòng nô lệ. Động cơ nội
tại thúc đẩy những hành động hợp đạo lí được thay
bằng chỉ thị và trừng phạt. Củ cà rốt được thay bằng
cây gậy.
Tôi đã sống nửa đời trong chế độ như thế ở Liên Xô.
Ở đấy khát vọng của mọi người đều bị đàn áp hay
được hướng vào mục tiêu vĩ đại của toàn dân tộc. Nhưng
không có sự tham gia tự nguyện của người dân thì việc áp
đặt hay ép buộc đạo đức từ trên xuống sẽ không thể
thành công nếu không làm cái việc là phá hoại ý chí tự do
của chính họ. Kết quả là Liên Xô cũng như tất cả các
nước cộng sản khác đã nhanh chóng thoái hóa thành chế độ
toàn trị và khủng bố.
Vô chính phủ không phải là phương án thay thế; xã hội mà
không có chế độ pháp trị, thiểu số không được bảo vệ
cả trong lĩnh vực chính trị, tôn giáo và kinh tế thì đấy là
xã hội không ra gì. Vì vậy mà thay thế cho nó phải là hệ
thống trong đó tự do cá nhân kết hợp với động cơ thúc
đẩy người ta hàng động hợp đạo lí. Kinh tế thị trường
tự do cùng với chế độ dân chủ, cũng là thị trường tự do
của các tư tưởng là hệ thống gần gũi nhất với điều tôi
vừa nói bên trên.
Như vậy là thị trường tự do có thể làm băng hoại các giá
trị đạo đức. Bản chất của con người là lúc nào cũng
muốn được nhiều hơn, thị trường tự do tạo điều kiện
thực hiện những ham muốn như thế nhưng lại không bảo vệ
được những người kém may mắn. Nhưng những cố gắng nhằm
ngăn chặn những nhu cầu và ước muốn cơ bản này của con
người lại dẫn tới những tội ác còn lớn hơn nhiều. Lịch
sử nước Nga trong một trăm năm qua, từ các Sa hoàng qua thời
Xô Viết đến chế độ đầu sỏ của Putin hiện nay, có đủ
các bằng chứng cần thiết chứng minh cho điều vừa nói.
<em>Garry Kasparov là cựu vô địch cờ vua thế giới và hiện là
người đứng đầu liên minh dân chủ có tên là Một Nước Nga
Khác. Ông là tác giả cuốn sách viết về quá trình ra quyết
định với nhan đề: How Life Imitates Chess. Garry Kasparov hiện
sống ở Moskva.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8440), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét