nước và thế giới hiện nay của các nước xuất khẩu là
vấn đề thế giới cực kỳ quan tâm theo dõi và lo lắng. Tôi
còn nhớ ba tôi có kể câu chuyện về tổ chức Chấn Hưng
Đạo Đức thế giới qua thăm Miền Nam Việt Nam năm 1972. Ba tôi
cũng có mặt trong phái đoàn đi cùng với tổ chức này về
thăm các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Trong buổi họp báo
về những gì phái đoàn này thấy được trong quá trình đi quan
sát, họ có nói với ba tôi đại khái như sau: ĐBSCL trong tương
lai sẽ là vựa lúa của ĐNA và nuôi sống có thể là phần
lớn thế giới các nước dùng gạo như là lương thực chính.
Vấn đề là VN có chú trọng và xem nó như là quan điểm chiến
lược phát triển trong tương lai hay không là tùy thuộc vào
chính phủ. Họ còn nhấn mạnh việc trong tương lai quan điểm
phát triển công nghiệp vội vã (do mong muốn nhanh chóng thoát
nghèo) của các quốc gia chậm phát triển như VN sẽ là thảm
họa cho việc cạnh tranh thu hồi đất nông nghiệp chất lượng
cao dành để phát triển các khu công nghiệp ô nhiễm, các sân
golf vô bổ và quỹ đất dành cho sản xuất lương thực bị thu
hẹp. Phần do chạy theo lợi nhuận, bất chấp hệ quả về ô
nhiễm môi trường. Và đây chính là thảm họa kép cho các
nước nghèo.
Câu chuyện trên ba mình đã kể lại cách đây khá lâu. Điều
này nó cho thấy vị trí ĐBSCL có một giá trị, và tầm quan
trọng như thế nào trong việc sản xuất lương thực. Mặc dầu
những dự đoán đó đã có gần 40 năm trước, nhưng tính hai
mặt tiêu cực lẫn tích cực trong dự đoán này vẫn còn nguyên
giá trị và mang tính thời sự cao! Trong đó mặt tiêu cực của
dự đoán trên có phần nổi trội hơn cả. Cho dù VN cũng đã
thành cường quốc xuất khẩu gạo như dự đoán, tuy nhiên tính
ổn định và bền vững, vẫn là câu chuyện dài cần bàn.
Ngày nay vấn đề ô nhiễm từ các khu công nghiệp dọc theo các
dòng sông chính của ĐBSCL, chính là nơi nguồn thải nước chưa
qua xử lý ra môi trường nhiều nhất. Vấn nạn này giờ đang
lan rộng khắp cả nước. Ngay cả các thành phố lớn như TP
HCM, HN,... nơi có đội ngũ nguồn nhân lực được đào tạo
bài bản hơn thế mà vấn nạn ô nhiễm vẫn là bài toán chưa
có lời đáp. Huống gì ĐBSCL nơi chất lượng nguồn nhân lực
vừa thiếu lại vừa yếu. Đó chưa nói là đội ngũ quản lý
tham nhũng thành dịch lan rộng khắp nơi trong cả nước. Nhắm
mắt làm ngơ cho các doanh nghiệp bất lương vô tư xả ra môi
trường bao nhiêu là chất độc hại không hề qua xử lý.
Nhân gần đây nổi lên một sự kiện mà bất kỳ ai trong chúng
quan tâm đến số phận ngành nông nghiệp nước nhà, không
khỏi không quan tâm và lo âu cho số phận của nó. Đó là việc
Thái Lan muốn nhường sân chơi xuất khẩu gạo phẩm cấp thấp
cho Việt Nam. Tức là họ không còn quan tâm xuất khẩu gạo
dựa vào số lượng mà chủ yếu dựa vào chất lượng gạo
phẩm chất cao cho những thị trường cao cấp và khó tính cũng
như đòi hỏi nghiêm ngặt về an toàn chất lượng của sản
phẩm làm ra. Đồng thời chủ động giảm hệ số sử dụng
đất thái quá như trước đây.
Động thái này cho thấy Thái lan Đã quá khôn ngoan và nhìn
thấy trước những hiểm họa khôn lường của việc sản xuất
ồ ạt số lượng gạo lớn giành cho xuất khẩu, bởi họ
thừa hiểu nó sẽ mang lại những hệ lụy gì trong tương lai
gần?
Vấn đề biến đổi khí hậu hiện nay không còn là vấn đề
mà chúng ta chỉ nói ở cửa miệng nữa, mà đã trở thành vấn
đề nghiêm trọng và ngày càng có ảnh hưởng khá rõ nét. Đó
là còn chưa tính đến hàng chục các đập thủy điện đã,
đang và sẽ được xây dựng ở vùng thượng lưu con sông
Mekông. Nếu điều này xảy ra sẽ là bán án tử cho các vùng
trồng lúa nước hạ lưu con sông này trong tương lai, do mực
nước biển dâng sẽ nhấn chìm một phần diện tích canh tác
và do không còn lưu lượng nước dồi dào như trước đây! Và
ảnh hưởng nghiêm trọng nhất có lẽ là ĐBSCL của VN.
Việc Thái Lan thay đổi tư duy làm lúa gạo xuất khẩu cho thấy
đây là một việc làm khôn ngoan mà VN nên tiếp cận và thay
đổi đừng để mọi chuyện quá muộn màng. Việc trồng lúa
nước cao sản như hiện nay tức là một năm 3 vụ hay 2 năm 7
vụ sẽ để lại những di hại cực kỳ nguy hiểm mà ta chưa
thể nào lường hết.
Đất đai bị khai thác quá mức như thế sẽ không còn độ màu
mỡ phì nhiêu, thổ nhưỡng đất cũng sẽ bị thay đổi nghiêm
trọng, đất không còn nhiều dinh dưỡng nên người trồng lúa
phải sử dụng một lượng lớn phân bón hóa học để bón cho
lúa. Chuỗi thức ăn trên đồng ruộng diễn ra liên tục, không
bị ngắt quãng và vì thế mật độ côn trùng, sâu bệnh,
chuột bọ,... phá hoại mùa màng sẽ ngày càng nặng nề hơn.
Việc liên tục dùng hóa chất để diệt các loài gây hại như
côn trùng, bệnh cây, cỏ dại bừa bãi như hiện nay có thể
làm gia tăng tính kháng của các loài. Đưa đến việc sử dụng
thuốc trừ sâu, bệnh ngày cũng nhiều hơn và có nhiều độc
tố mạnh hơn. Ngoài ra việc dùng các hóa chất bổ sung vô tội
vạ, dựa trên cái bài viết quảng cáo được đặt hàng từ
các nhà sản xuất các hóa chất này cho các nhà khoa học uy
tín. Nhưng chưa biết lợi ích từ thực nghiệm ra sao, hiệu
quả làm tăng năng suất tới đâu theo cái kiểu dùng thuốc này
thì phải kết hợp với bón phân hay vài phương pháp gieo
trồng, canh tác hợp lý nào đó mà họ nghiên cứu thấy dân
mình chưa tận dụng, cũng có thể làm thay đổi 10% hay 20% năng
suất lúa. Mà kỳ thực phần đóng góp của hóa chất kiểu
"thực phẩm chức năng" này không đáng là bao, kết hợp với
quảng cáo nổ như bom,... Chính việc sử dụng này sẽ là
nguyên nhân nghiêm trọng cho việc tích lủy các chất độc
tiềm ẩn trong đất, làm gia tăng chi phí sản xuất lương
thực.
Trước đây khi làm lúa chỉ có hai vụ, hoặc hai vụ rưỡi
trong năm thì người nông dân còn để đất trống cho nước lũ
và phù sa tràn về làm ngập đồng. Vừa có tác dụng cung cấp
một lượng phù sa trời cho khổng lồ, vừa làm trẻ hóa bề
mặt thổ nhưỡng của lớp đất mặt cho trồng lúa, vừa có
tác dụng rửa trôi các độc chất tồn lưu trong đất. Nay để
gia tăng số vụ trồng lúa trong năm, việc sử dụng các đê bao
này đã ngăn không cho nước vào nội đồng, dẫn đến việc
tích lũy các chất độc hại trong đất ngày càng cao bởi các
hóa chất nông nghiệp như thủy ngân, chì, cadimi,... Sự tích
lũy quá mức này sẽ dẫn đến một ngày nào đó bộ rễ lúa
sẽ hấp thụ vào trong thân và tồn lưu ngay trong hạt gạo. Lúc
đó sẽ là một thảm họa sinh thái cho sản phẩm lúa gạo?
Việc trồng lúa nước với số vụ trong năm quá nhiều như
hiện nay sẽ cần đến một số lượng nước tưới khổng
lồ. Và chính khối lượng nước tưới khổng lồ này sẽ
cạnh tranh với nước dùng sinh hoạt, nước dùng cho công
nghiệp của cư dân đô thị. Với tình hình xây đập ào ạt
trên thượng nguồn sông MK hiện nay thì nguy cơ thiếu nước cho
canh tác và sinh hoạt sẽ là tất yếu. Điển hình như mùa lũ
năm rồi ĐBSCL hầu như không có nước! khiến cho việc xâm
nhập mặn ngày càng vào sâu hơn trong nội đồng, thiếu nước
tưới cho vụ hè thu,...
Lượng nước tưới khổng lồ này vào đồng ruộng một phần
được cây lúa hấp thụ, một phần bốc hơi, một phần thất
thoát ra môi trường tự nhiên cùng với sự ô nhiễm các hóa
chất nông nghiệp sẽ làm nước các dòng sông bị ô nhiễm hóa
chất dẫn đến tính đa dạng sinh học của thủy sinh, lưỡng
cư, chim chóc và các loài động vật khác cũng bị giảm theo và
có cả nguy cơ tiệt chủng? Ví dụ như vùng Đồng Tháp Mười
trước đây có rất nhiều tôm cá, đỉa,...nhưng từ khi lúa cao
sản phát triển thì hầu như chẳng còn nguồn lợi cá đồng
là bao ngoài con ốc bưu vàng phát triển ồ ạt vì gặp điều
kiện thuận lợi cho các sinh vật ngoại lai, hay hiện nay có
thêm con cá lau kiếng cũng phát triển dày đặc ở ĐBSCL và
đặc biệt chuột thì nhiều vô kể!
Việc giảm sản lượng lúa cao sản có phẩm chất gạo cấp
thấp như hiện nay ở Thái Lan để đầu tư cho lúa gạo phẩm
chất cao, có hàm lượng dinh dưỡng cao, như có đạm cao, có
bổ sung các vitamin, hay có hàm lượng sắt cao mà họ đang theo
đuổi sẽ tạo ra nhiều thuận lợi lớn cho họ trong việc một
ngày không xa TL sẽ lại dẫn đầu các nước XK gạo tạo ra
sản phẩm sinh thái, sạch, xanh thân thiện môi trường. Và quan
trọng là họ cung cấp cho người tiêu dùng một sản phẩm
chất lượng cao làm an tâm người sử dụng! Nhưng giá bán sản
phẩm có thể gấp đôi, gấp ba lần giá bán gạo phẩm cấp
thấp như hiện nay. Ngoài ra còn tạo điều kiện cho đất đai
nghỉ ngơi, phục hồi môi trường sinh thái nông nghiệp, tiêu
thụ lượng nước tưới ít, sử dụng ít hóa chất như phân
bón, thuốc trừ sâu, thuốc trừ cỏ, các hoá chất bón lá, dinh
dưỡng cây trồng,... Hơn nữa hệ số sử dụng đất thấp
cũng là hình thức tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên vốn ngày
càng teo tốp và không có khả năng tái tạo hay phát sinh, đồng
thời còn có thể giúp xây dựng nền sản xuất lúa bền vững
và thân thiện hơn với môi trường. Trong điều kiện đó ta có
thể tái dùng các phương pháp sử dụng phân xanh để cải tạo
dinh dưỡng đất, giúp trẻ hóa đất, tăng độ xốp đất
trồng, như dùng cây điền thanh, bèo hoa dâu để gieo trồng
trong thời gian đất nghỉ, sau đó thì cày vùi vào đất để
làm phân bón cho lúa. Lợi dụng vi khuẩn cố định đạm
Rhizobium có trong các nốt sần trên thân và rễ của cây điên
điển họ đậu để cung cấp đạm trồng lúa, giúp giảm
lượng phân bón sử dụng, làm giảm giá thành sản xuất lúa,
làm gia tăng lợi nhuận cho nông dân.
Từ việc làm của TL ta có thể thấy chính phủ họ đã rất
quan tâm đối phó với kịch bản về biến đổi khí hậu khá
cụ thể ngay từ bây giờ hơn là chỉ hô hào suông!
Phần lớn trong chúng ta ai cũng phải thừa nhận một điều
hết sức quan trọng,TL là một quốc gia có nền nông nghiệp
phát triển cao hơn ta từ khâu tổ chức trồng trọt, bảo quản
nông sản, phân phối và tiêu thụ và xuất khẩu. Từ một nền
sản xuất có tổ chức và chặt chẻ như thế mà họ còn lo xa
thì VN với việc tổ chức sản xuất còn manh mún, dân chỉ
thích trồng cái gì đơn giản, năng suất cao, chạy theo lợi
nhuận tức thì, khâu bảo quản nông sản sau thu hoạch yếu.
Thậm chí xuất khẩu gạo cả 20 năm rồi mà chưa có cảng
xuất khẩu gạo chính, dẫn đến chi phí giá thành XK gạo tăng
do chuyên chở, cộng với các doanh nghiệp XK chỉ chăm chăm
đến lợi ích của doanh nghiệp mình mà không quan tâm gì đến
nhà nông. Không chịu tích cực tìm kiếm các thị trường khó
tính để tiếp cận. Không thèm xây dựng thương hiệu gạo cho
VN. Lợi nhuận có được khi XK không trích ra một phần tái
đầu tư cho nông dân như nghiên cứu các giống lúa có hàm
lượng dinh dưỡng cao. không phát triển các vùng trồng lúa
tập trung chất lượng cao,... ăn xổi ở thì. Thậm chí đầu
tư mua sắm tàu cũ để giành lấy thị phần chuyên chở gạo
xuất khẩu G- TO- G, mục đích tăng tối đa hóa lợi nhuận vì
lợi ích bản thân doanh nghiệp. Nhà nước cũng phải tự hỏi
vì sao có quá trình dài XK gạo mà ta chưa có thương hiệu, và
XK chủ yếu là các thị trường nghèo, dễ tính như châu Phi,
Cuba, Philippines,... Điều đó chứng tỏ là những tổ chức mà
nhà nước giao quyền lo việc XK gạo chẳng quan tâm gì lợi ích
quốc gia? Hơn bao giờ hết nhà nước phải là nhạc trưởng
điều hành và tái cơ cấu lại nền nông nghiệp sản xuất lúa
gạo theo hướng bền vững và thân thiện với môi trường,
nâng cao hình ảnh và uy tín hạt gạo VN, mới mong cạnh tranh
được với Thái Lan trong tương lai.
Để làm được điều đó nhà nước cũng phải xem lại chiến
lược xuất khẩu gạo dựa vào số lượng nhiều hơn là quan
tâm đến chất lượng gạo. Xem xét lại vì sao nước ta có
hàng trăm các công ty bảo vệ thực vật thi nhau nhập khẩu ồ
ạt hóa chất nông nghiệp vào VN. Bất kỳ ai có vốn đều có
thể tham gia vào thị trường nông dược béo bở và khổng lồ
này. Từ các hóa chất cao cấp thân thiện với môi trường cho
đến các hóa chất không rõ nguồn gốc hay có phẩm chất thấp
và không rõ ràng như từ thị trường TQ. Đây có lẽ là vấn
đề nên được quan tâm trước tiên. Việc hiện nay có quá
nhiều các loại hóa chất trong thị trường nông dược sẽ là
một thảm họa về môi trường không xa. Nhà nước liệu có
biết hóa chất nào có tính bền vững trong môi trường tự
nhiên hay không và hóa chất nào ít có tính tồn lưu và dễ bị
phân hủy sau khi sử dụng hay không? Kiểu như DDT trước đây
tồn lưu trong môi trường tự nhiên cả trăm năm. Mà nay các
nhà khoa học đã phát hiện nó có cả trong mỡ hải cẩu chẳng
hạn! Mặc dầu đã cấm sử dụng từ thập niên 60 của thế
kỷ trước.
Việc có quá nhiều hóa chất khác nhau trên đồng ruộng Việt
Nam là hệ quả của sự quản lý yếu kém. Nói thẳng là vì
quá tham nhũng, hay vì quá vô cảm, biết nhưng vì những món
lợi trước mắt mà bất chấp tất cả? nên chúng mới tràn lan
như thế! Chúng được dễ dàng cấp phép mà không cần qua khâu
thẩm định nghiêm ngặt nào. Cứ thấy hóa chất nào diệt côn
trùng, sâu bệnh hiệu quả là a lê hấp cấp phép, sau khi các
nhà nhập khẩu lại quả một phần hậu hỉnh. Song song đó
nạn nhập khẩu tràn lan phân bón có chất lượng thấp từ TQ
như các loại phân NPK, phân DAP, phân Urea,.. thả nổi chất
lượng. Các doanh nghiệp bất lương sản xuất phân bón giả,
thuốc BVTV giả cũng là vấn nạn nan giải trong việc kiểm soát
các hóa chất độc hại đưa vào đất trồng.
Nông dân ta phần lớn còn nghèo nên với họ việc ưu tiên mua
và lựa chọn thuốc, phân bón giá rẻ luôn được đặt lên
hàng đâu. Phần lớn họ chỉ nghĩ đơn giản thuốc mình sử
dụng có hiệu lực diệt côn trùng hay bệnh cây có cao không,
giá cả có rẻ không? Còn chúng có nguy cơ nào cho môi trường,
hay ảnh hưởng tồn lưu hóa chất này lên sản phẩm như thế
nào, ảnh hưởng gì đến sức khỏe của người sử dụng hóa
chất đó, người tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp do họ làm
ra,... họ không quan tâm. Đây chính là lý do cho hầu hết các
hóa chất bảo vệ thực vật rẻ tiền, độc tính cao từ TQ có
đất sống khỏe ở VN và ngày càng có khuynh hướng phình to
thị phần tiêu thụ. Tôi có người bạn làm quản lý cho một
công ty nông dược tư nhân. Nó nói với tôi rằng công ty của
nó chuyên nghiên cứu các hóa chất BVTV được tiêu thụ và bán
chạy nhất ở các công ty lớn để xem nguyên liệu gốc là gì
sau đó thì gọi điện thoại đặt hàng cho các "nhà sản xuất"
nông dược TQ, thậm chí còn gửi cả mẫu sang để TQ "nghiên
cứu" tạo ra một sản phẩm nhái có tính năng tương đương
với thuốc của các công ty như Nhật hay châu Âu nhưng với giá
thành rẻ hơn rất nhiều lần. Nó còn nói công nhân làm trong
các xưởng đóng gói thuốc BVTV chân tay thường hay bị lở
loét. Nên khoảng một hay hai tháng công ty tổ chức cho công
nhân đi tắm biển để... tẩy độc? Từ thông tin này cũng
đủ để nói lên sự ghê gớm và độc hại của thuốc trừ
sâu TQ như thế nào! Và đó cũng là nguyên nhân ngộ độc
thuốc trừ sâu từ thực phẩm khá cao ở nước ta.
Việc dùng quá nhiều hóa chất trong nông nghiệp như đã phân
tích trên sẽ là một vấn đề nghiêm trọng cho VN về lâu về
dài. Biết đâu vào một ngày nào đó, TL chứng minh rằng gạo
VN ô nhiễm hóa chất, sản xuất không thân thiện môi trường,
thì lúc đó ta làm gì? Đừng để rồi một ngày nào đó gạo
mình làm ra không ai tiêu thụ, kiểu WWF đã từng xếp con cá
tra, cá ba sa VN vào danh sách đỏ do việc nuôi, sản xuất, và
chế biến con cá này làm ô nhiễm môi trường và làm giảm
tính đa dạng sinh học. Giảm đa dạng sinh học ở đây không
phải là việc ta dùng con giống ngoài tự nhiên để sản xuất
cá thịt mà là sử dụng các loài cá tạp, nhỏ đánh bắt
ngoài tự nhiên để làm thức ăn cho cá nuôi, đồng thời qui
trình nuôi hay chế biến nước thải không xử lý và được
thải ra môi trường cũng giết các loài ngoài tự nhiên. Rồi
chúng ta lại phải tốn công chạy ngược, chạy xuôi để
chứng minh này nọ nhưng uy tín ít nhiều đã giảm sút! Đồng
thời các nhà nhập khẩu gạo, nông sản có thể dựa vào đó
để chèn ép về giá cả,...
Kịch bản này hoàn toàn có thể xảy ra vì tính sống còn trong
cạnh tranh. Ngay từ bây giờ nhà nước cần rà soát lại tổng
thể nền nông nghiệp nước nhà. Để làm được điều này
nếu vẫn cứ tiếp tục lối quản lý như hiện nay sẽ không
bao giờ thay đổi gì cả. Con người ở các bộ phận quản lý
này phải thật sự giỏi, có tâm trong công việc. Chấm dứt
việc quản lý nào cũng phải là các anh đỏ, thích làm quan,
yêu tiền hơn là làm công việc vì dân vì nước!
Hãy tiến hành ngay từ bây giờ hơn là chẳng bao giờ. Đừng
để nước đến chân mới nhảy. Đừng để VN mãi lẹt đẹt
đi sau Thái Lan và chịu hoàn toàn sự chi phối của họ trong
thị trường XK gạo.
Và một điều không thể không nói ra là đảng hãy mạnh dạn
chấm dứt độc tài và thiếu dân chủ như hiện nay. Bởi
chừng nào đảng còn quá bận rộn trong việc lo học tập quán
triệt nghị quyết để thấm nhuần và kiên định kinh tế thị
trường định hướng XHCN, lo luôn phải nâng cao cảnh giác
chống lại diễn biến hòa bình của các thế lực thù địch,
lo phải đấu tranh với các luận điệu sai trái của các thế
lực phản động, lo chỉ đạo quân đội bảo vệ chế độ, lo
nghiên cứu lý luận để tìm cách biện luận nào sao cho người
nghe hài lòng, lo thù trong,... chi cực vậy!?...Bận rộn như thế
thì còn đâu thời gian để mà tập trung chất xám lo cho dân cho
nước như mong muốn? Kẻ thù của mình có nhiều hay ít là do
cách anh sống mà ra!
Bài viết này chỉ là những nhận định mang tính khách quan và
chủ quan. Có thể trong một số vấn đề về khoa học chưa
chuẩn xác và gây ra một vài ngộ nhận. Rất mong các bạn
đóng góp ý kiến phản biện nhẹ nhàng hay gay gắt cũng không
thành vấn đề, bởi mục đích là làm sao cho bất kỳ ai cũng
thấy nguy cơ này. Có thể có ai đó cho rằng bài viết viễn
vông, thiếu tính thực tế cũng không sao cả.
Vượt lên trên hết bản thân tôi cũng đã từng trải qua một
thời gian với người nông dân ĐBSCL, nên ít nhiều tôi hiểu
được phần nào nỗi nhọc nhằn của họ. Bài viết này như
góp một phần rất rất nhỏ, yếu ớt tiếng chuông cảnh tình
trong cách điều hành và quản lý tồi như đã thấy, ngỏ hầu
cải thiện phần nào hình ảnh hạt gạo và còn nhiều sản
phẩm nông nghiệp khác của vùng đất trù phú này vốn đang
ngày càng đối diện với nguy cơ thảm họa sinh thái có thật
trong tương lai đã rất gần, rất gần của một ngày không xa!
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/8648), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét