(<em>Bài phỏng vấn này được thực hiện theo đơn đặt hàng
của báo Tiền Phong, thông qua một bạn phóng viên chưa bao giờ
gặp có biệt danh là Mrs Đợi. Bản post dưới đây dài hơn
bản đăng trên Tiền Phong số Tết hehehe. Riêng đoạn đào ao
thả cá (ảnh cái ao do anh Châu chụp) là do 5xu chủ động rút
ngắn trước khi gửi qua Tiền Phong. Các bạn mua báo Tiền Phong
Tết để xem khác biệt là gì.</em>)
Có một lần đang trao đổi về công việc, tôi có đề xuất
một ý kiến hơi "vĩ mô", anh Châu không phủ quyết đề
xuất này của tôi mà chỉ góp ý nhẹ nhàng: "<em>Mình chỉ
nên làm thật tốt việc mà mình có thể làm được, mình không
thể làm thay xã hội</em>".
Một lần khác, tôi đọc trên báo thấy nói về thời kỳ đầu
ở Pháp của gia đình anh Châu, khó khăn lắm, có lúc còn phải
nhờ ông bà ở Hà Nội chăm sóc các con. Tôi có hỏi anh Châu.
Anh Châu cho biết lúc ở Pháp thời gian và nhiều thứ eo hẹp.
Ngoài việc dành nhiều thời gian làm ở trường, thời gian rỗi
nhiều khi lại dành bạn bè hoặc đồng nghiệp ở Việt Nam qua
công tác. Có lúc cứ như lái taxi nghiệp dư, đưa đón bạn bè
ra sân bay, đi lại ở Paris, kể cả lúc nửa đêm. Rồi năm nào
cũng về Việt Nam dạy. Mọi việc tự làm hết, lúc ở Pháp
còn tự đào một cái ao nhỏ để thả cá.
Có lần tôi hỏi anh Châu thế này: Anh thì học phổ thông ở
Việt Nam, các cô bé nhà anh học ở Pháp và Mỹ. Anh lại bận
làm khoa học, gia đình đi lại di chuyển nhiều. Anh có thấy
việc chăm sóc dạy dỗ các con của chính anh có khác với ở
Việt Nam không, hay là có khó hoặc dễ hơn không?
Tôi email câu hỏi cho anh Châu mà không kỳ vọng anh trả lời
nhiều. Vì cuối năm, một người nổi tiếng như anh hẳn rất
bận. Vả lại, chuyện nuôi dạy con cái vẫn là cái gì đó khá
riêng tư của mỗi gia đình. Thế nhưng anh Châu không những
trả lời nhiều mà còn trả lời rất "thật thà" nữa.
"<em>Chuyện chăm lo cho trẻ con cũng khó ra phết đấy. Bản
thân anh thì thấy có những lúc thất bại. Chán nhất là những
cái mình làm sai trong việc chăm lo cho các con thì không sửa
được nữa.</em>
<em>Không biết những vật lộn của anh trong việc giáo dục con
cái có ích lợi cho ai không vì suy nghĩ ban đầu của anh hơi
khác mọi người. Sau một thời gian vật lộn thì có vẻ giống
mọi người hơn.</em>
<em>Về chuyện dạy con, anh nghiệm ra như thế này. Cái quan
trọng nhất vẫn là dành thời gian cho trẻ con. Cái này anh đã
không làm được với cô bé đầu, bây giờ thì đã muộn. Anh
đang cố gắng làm tốt hơn với hai cô bé sau. Thứ hai là phải
biết lắng nghe con trẻ nói, tôn trọng ý kiến của trẻ như ý
kiến của người lớn. Thứ ba là mình vẫn phải làm bố, chứ
không phải làm bạn của con.</em>
<em>Lúc đầu anh khá tin vào các ý tưởng, phương pháp về giáo
dục. Càng ngày anh càng thấy mấy thứ đấy chỉ áp dụng
được cho số lớn, không áp dụng được cho số nhỏ là mình
và con cái của mình.</em>
<em><strong>Cái chính vẫn là có thời gian cho con mình, biết
lắng nghe và động viên con.</strong></em>
<em>Cái sai lầm lớn nhất, mà bản thân anh cũng đã mắc phải,
là nghĩ rằng cứ cái gì tốt cho mình, thì phải tốt cho con
mình. Biêt chính xác cái gì tốt cho con mình khó ra phết.Tiềm
năng của mỗi đứa trẻ rất khác nhau, để hiểu được mình
cần nhiều thời gian. Cái khó nhất của người làm bố mẹ là
nhận ra đâu là tiềm năng của con mình để giúp nó trở thành
khả năng.</em>
<em><strong>Tuy vậy có một số việc thì tốt trong mọi trường
hợp. Chẳng hạn như mỗi ngày đọc cho trẻ, hoặc cùng đọc
với trẻ một câu chuyện.</strong></em>
<em>Nhiều người thích làm cách mạng giáo dục, cứ bắt thầy
với trò là bạn, bố với con là bạn. Cái này thì cực kỳ sai
lầm. Vì thực ra trò cần mình làm thầy nó, chứ không cần
mình làm bạn. Con cần mình làm bố nó, chứ không cần làm
bạn. Làm bạn có thể là vui hơn, nhưng trẻ con sẽ bị thiệt
thòi.</em>
<em>Làm thầy, làm bố, theo anh, không đồng nghĩa với làm độc
tài, mà là có ý thức một số ranh giới mà không thể để
trẻ vượt qua vì nó có thể nguy hiểm cho thể xác hoặc cho
sự phát triển của tâm hồn. Trẻ sẽ không giận nếu trong
một số việc mình quyết định thay cho nó, mà có khi không
giải thích được cặn kẽ. Chỉ có điều quyết định của
mình phải nhất quán, không tùy tiện, nay thế này mai thế
khác.</em>
<em>Có những chuyện không nên nói với trẻ con, điển hình là
tiền. Trẻ con nhà anh chỉ hiểu sơ sơ là tiền dùng để mua
các thứ đồ dùng và cần tiết kiệm tiền. Hoàn toàn không có
khái niệm là phải đi làm để kiến tiền. Hôm nọ một cô bé
nhà anh làm kiểm tra toán, có một bài không làm được vì
không hiểu đầu bài. Về nhà anh mới hỏi: "Con không hiểu
cái gì?". Cô bé mới nói: "Con không biết salary là cái
gì.". Một cô bé khác nhà anh, được bố đưa ra công viên
chơi. Anh hỏi cô bé thích chơi trò gì. Cô bé này nói trò gì
cũng được, miễn là không tốn tiền. Cô này ky bo giống hệt
bố. Biết tiết kiệm chính là cách tốt nhất để không bị
lệ thuộc vào đồng tiền. Có thì tốt, không có thì thôi.</em>
<em>Anh cố gắng lắng nghe các con. Có lần một cô con gái nhà
anh nói với bố như thế này: "Bố không quan tâm đến bọn
con, bố chỉ quan tâm đến môn toán của bố". Trẻ con có ưu
điểm luôn nói thật. Câu đấy có tính cảnh tỉnh cho bố Châu
ra phết. Câu mà con gái anh nói ra thì hơi oan cho bố Châu, nhưng
anh nghĩ là đối với cô bé đầu, thì anh có khuyết điểm
thật. Khi cô bé này còn nhỏ thì anh còn trẻ quá, đầu óc bị
cuốn hút vào cái Bổ Đề. Bây giờ anh muốn chuyện trò với
cô bé ấy nhiều hơn thì không còn nhiều cơ hội nữa.</em>"
Tôi vẫn tò mò về ảnh hưởng của môi trường và xã hội
đến việc giáo dục con cái, nên đến đây tôi lại chen vào
hỏi thêm: "Anh có nói với em một lần: mình không thể làm
thay xã hội được. Nhưng ở khía cạnh giáo dục con, đôi khi
xã hội lại làm thay việc của bố mẹ. Xã hội hiểu theo
nghĩa gần gũi. Có thể là cộng đồng, nhà trường, bạn bè
của các con. Có thể chính là báo chí, truyền hình,… Anh thấy
khía cạnh này có gì thuận hoặc nghịch với mong muốn của
phụ huynh không? Nhất là khi bố mẹ bận việc mưu sinh, hoặc
đơn giản là gia đình phải dịch chuyển quá nhiều.
"<em>Anh cũng đồng ý với em về vai trò của xã hội, theo
nghĩa hẹp và nghĩa rộng, trong việc giáo dục của trẻ con.
Bạn bè thân gặp nhau cũng là một dịp để trẻ con chơi với
nhau, chơi với nhau để khỏi phải chơi với cái máy tính. Trẻ
con luôn cần một mẫu hình để noi theo. Có bạn mình cũng dễ
giải thích cho trẻ con hơn, bạn này làm như thế này là không
hay, tại sao, bạn này làm như thế này là đúng, tại sao.</em>
<em>Xã hội phương tây cũng có nhiều cái buồn cười. Khi ở
nước mình mọi người vẫn thường chỉ nghĩ nghĩa vụ chính
của bố mẹ là kiếm đủ tiền cho con đi học, với mấy ông
bà tây thì nghĩa vụ này bao hàm cả nhiều thứ hơn. Anh có
mấy ông bạn già tâm sự rằng điểm lại hầu hết bạn bè
của ông bà ấy là bố mẹ của bạn con. Có nghĩa là ngay hoạt
động xã hội của người ta cũng hoàn toàn bị chi phối bởi
trẻ con. Cái này thì anh thấy cũng hay, nhưng mà chịu, mình
không theo được.</em>
<em>Mọi người hay nói đến chuyện học "làm người" với
nghĩa nôm na là học cách ứng xử trong cuộc sống. Theo anh
chính gia đình, và cái cộng đồng nho nhỏ những người thân
phải đảm bảo vai trò dạy cho trẻ con cách ứng xử trong
cuộc sống. Nhiều người muốn đẩy cái vai trò này sang cho
nhà trường, nhưng nhà trường làm thế nào mà đảm nhiệm
được vai trò đó. Về cơ bản, thây cô giáo chỉ có cái bảng
đen và mấy quyển sách, nên nếu có dạy làm người thì chỉ
có thể dạy làm người trên phương diện lý thuyết. Bố mẹ
và những người thân có nhiều cơ hội hơn để dạy cho trẻ
con cách ứng xử đúng trong xã hội, tất nhiên điều đó cũng
có nghĩa là người làm bố làm mẹ phải biết gương mẫu
rồi. Anh quen một bạn làm doanh nghiệp, cũng hay kêu ca nhà
trường không dạy được cho con bạn ấy cách sống, vừa kêu
ca vừa đồng thời tiện tay vứt rác qua cửa xe hơi.</em>
<em>Nếu nhà trường đảm nhiệm tốt nhiệm vụ cơ bản của
nó là dạy chữ là chúng ta đã nên mừng rồi.</em>
<em>Ngày xưa, ông ngoại anh có tham gia Hướng đạo sinh. Giai
đoạn hướng đạo sinh đã để lại một dấu ấn không phai
nhạt trong tính cách của ông. Ở trường mấy đứa con anh
học, có chương trình phục vụ cộng đồng. Mỗi tuần cô bé
lớn phải đến một cơ sở để chuản bị đồ ăn và bưng bê
phục vụ những người nghèo nhất trong xã hội. Tuy là anh cũng
hơi lo khi con phải đến một khu vực hơi kém về an ninh, nhưng
anh thấy là nó học được rất nhiều trong việc đi phục vụ
người khác. Ở nước mình bây giờ, hình như Đoàn thanh niên
có độc quyền trong những hoạt động xã hội như vậy. Độc
quyền cũng không làm sao nếu Đoàn thanh niên thực hiện tốt
được nhiệm vụ xã hội đó.</em>"
Các hoạt động kiểu hướng đạo đã quay trở lại thành phố
Hồ Chí Minh rồi anh ạ, nhưng có vẻ như chính quyền thành
phố không khuyến khích lắm. Mặc dù vậy, các hoạt động này
thu hút được rất đông trẻ em. Ở công viên Tao Đàn chẳng
hạn, cuối tuần đông nghịt các nhóm sinh hoạt kiểu hướng
đạo. Em nghĩ hướng đạo không chỉ giúp trẻ em tham gia hoạt
động xã hội, hiểu xã hội từ những góc khác, mà còn giúp
các em có các kỹ năng để sống (và sau này làm việc) hiệu
quả hơn. Anh chắc chắn là chưa tham gia các hoạt động hướng
đạo bao giờ rồi. Vậy khi các cô bé nhà anh tham gia hoạt
động cộng đồng trở về, anh có học được gì từ cô bé
ấy không?
"<em>Phong trào hướng đạo đã đóng một vai trò không nhỏ
trong lịch sử đấu tranh giành độc lâp. Những con người
xuất sắc như Hoàng Đạo Thúy, Tạ Quang Bửu khởi điểm là
những người anh cả của hướng đạo sinh. Rất nhiều người
bình thường khác, chẳng hạn như ông ngoại anh, sau khi làm
hướng đạo, đã đi kháng chiến. Anh không rõ là thái độ
của chính quyền thành phố với phong trào hướng đạo như
thế nào nhưng đặc điểm chung của những người sợ ma là
nhìn đâu cũng thấy ma và thích kể chuyện ma.</em>
<em>Những hoạt động tập thể như đi cắm trại, đi bộ, đi
xe đạp việt dã, tham gia hoạt động xã hội một cách có tổ
chức, có lẽ là cách giáo dục tốt nhất về các kỹ năng
sống cho các em. Tuổi vị thành niên là cái tuổi người ta
bắt đầu có ý thức về bản thân mình, nên rất say sưa tìm
hiểu cái bản thân mình. Vì thế mà khả năng giao tiếp xã
hội có phần kém đi so với các em bé cấp một, cấp hai: đấy
là cái tuổi nửa ông nửa thằng. Những ai không thích thì mình
cũng không nên ép, nhưng anh nghĩ, phần đông các em thích các
hoạt động tập thể nếu nó không đi kèm với quá nhiều
tiết mục giáo điều. Hồi đi học cuối cấp hai, có lần anh
với một cậu bạn, tổ chức cho lớp đi cắm trại chùa
Hương. Vì chỉ đủ tiền để thuê xe bus, không có tiền để
đi đò, lúc lên đến nơi phải nhờ mấy đứa trẻ con thổ
dân dẫn đi lội ruộng trước thăm chùa sau.</em>
<em>Anh thấy trẻ con có khả năng thích ứng nhanh thật. Ở chỗ
phục vụ cộng đồng, cô bé lớn nhà anh vừa bưng đồ ăn cho
mấy ông bà tây đen to béo, lại còn vừa cười đùa vui vẻ.
Anh rất muốn học được cái khả năng đó từ cô bé lớn,
nhưng khó quá. Mình quen là nói gì cũng phải nghĩ rồi, nên
nhiều lúc cần nói dăm ba chuyện vui vẻ cho những người xung
quanh ấm lòng thì không làm được một cách tự nhiên
nữa.</em>
Theo như anh nói thì có vẻ như anh đã mất bớt thiện cảm
với các phương pháp giáo dục, cụ thể ở đây là phương
pháp giáo dục con cái. Em nghĩ giáo dục thì chỉ nên có triết
lý, và triết lý này cũng chỉ nên ẩn đằng sau, thay vì có
phương pháp cụ thể. Một số nguyên tắc kinh nghiệm mà anh
đề cập ở trên, có thể hiểu như là triết lý ẩn đằng sau
"sự nghiệp" giáo dục con cái của riêng anh. Nhưng ở phần
đào tạo, em nghĩ là cần phương pháp chứ nhỉ? Khi anh kèm
một cô bé nhà anh học bài hoặc học làm một việc gì đó,
hẳn anh phải có một phương pháp cụ thể, dù rằng phương
pháp này rất linh hoạt. Cũng như anh lên giảng đường, truyền
tải một bài học đến sinh viên, hẳn anh cũng có một phương
pháp để đào tạo học trò của anh giỏi như thầy. Nếu có
những phương pháp như vậy, anh kết nối các nguyên tắc
(triết lý) giáo dục của anh vào phương pháp thế nào để
nhuần nhuyễn?
<em>Anh rất mê tín phương pháp. Học cái gì cũng phải có
phương pháp, chứ không thể học kiểu lãng tử được. Chẳng
hạn như Cẩm-Sa viết văn giỏi rồi thì không cần nhớ cấu
trúc mở bài, thân bài, kết luận nữa. Nhưng trẻ con thì cần
phài được gò vào cái khuôn đó. Sau đó thì mới có như cầu
nổi loạn, phá cách. Trước hết phải có cách thì mới có cái
mà phá, chứ ngày từ đầu mà đã hỗn mang thì mức độ sáng
tạo sẽ rất vừa phải.</em>
<em>Trước khi vẽ người thành khối vuông, ông Picasso đã hình
họa rất đúng tỉ lệ. Nhiều người bây giờ cứ tương là
tự do sáng tạo là vẽ lung tung, muốn vẽ gì thì vẽ. Anh Trần
Trọng Vũ nói với anh là nhiều người bây giờ học Beaux-arts
mà vẽ không đúng tỉ lệ.</em>
<em>Phương pháp viết văn là cái riêng của Cẩm-Sa. Phương pháp
hội họa là cái riêng của hội sỹ. Toán, lý cũng như thế.
Anh cảm thấy lo ngại với các triết lý giáo dục khi người ta
muốn lấy nó làm tiền đề mà từ đó suy ra các phương pháp.
Theo ý kiến riêng của anh, các triết lý chung chỉ nên dừng ở
mức là bảo mình không nên làm gì, chứ không nên bảo mình
phải làm gì và phải làm như thế nào.</em>
Em thấy đề tài này còn có nhiều góc khác để thảo luận
thêm. Nhưng em xin tạm dừng ở đây vì năm cũ đã sắp hết,
anh cần thời gian để làm việc nhà nữa. Chúc anh và gia đình
một mùa Giáng Sinh an lành và một Năm mới nhiều niềm vui và
may mắn.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/7519), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét