để suy nghĩ về vấn đề BÍ MẬT.
<h2>Bí mật và quyền lợi</h2>
Bí mật hiện hữu khi thông tin không được chia sẻ một cách
đồng đều. Khi có người biết và kẻ không biết. Người «
biết » sẽ có thể lấy những quyết định, chọn lựa những
hành vi hữu hiệu hơn, thích nghi hơn, để tranh thủ những
quyền lợi mà người không « biết » không thể với tới. «
Biết » chính là cha của quyền lực, là mẹ của lợi nhuận...
Chúng ta không ngạc nhiên khi một trong những quan tâm hàng đầu
của mọi cấu trúc quyền lực chính là bảo vệ sự chênh
lệch thông tin và hiểu biết này. Ngược lại cơ chế dân chủ
tìm cách hạn chế điều ấy, để làm cho thông tin và hiểu
biết được chia sẻ nhiều hơn, giảm thiểu phạm vi của Bí
Mật.
Thí dụ các xã hội dân chủ chấp nhận nguyên tắc bí mật
trong các phát minh khoa học, kỹ thuật, nhưng có thể hạn chế
sự áp dụng của nó, thường là trong thời gian, vì quyền lợi
của số đông, như trong lãnh vực y khoa. Trong những năm vừa
qua, chúng ta cũng đã thấy một công ty nhu liệu lớn nhất thế
giới bị bắt buộc phải công bố mã nguồn của các sản
phẩm quan trọng của mình để tránh tình trạng độc chiếm
thị trường...
Tuy nhiên, các xã hội dân chủ vẫn luôn cố gắng bảo vệ bí
mật trên một số lãnh vực như: đời tư, quân sự, và ngoại
giao.
<h2>Bí mật đời tư</h2>
Chúng ta đều đòi hỏi xã hội tôn trọng đời sống riêng tư
của mình. Nhưng chúng ta lại rất hay tò mò tìm biết đời tư
của người khác. Các báo chí phơi bày đời tư của các nhà
chính trị, các ngôi sao điện ảnh, ca nhạc, thể thao... chính
là những tạp chí bán chạy nhất. Công nương Diana và người
tình Dodi Al Fayed chết thảm thương dưới một cây cầu ở Paris
cũng chỉ vì chạy trốn những ký giả hăng say rượt đuổi
họ! Vụ Clinton - Lewinsky phơi bày chuyện tình sâu kín của
Tổng Thống một cường quốc lãnh đạo hoàn cầu, với những
chi tiết rất độc địa, được người dân toàn thế giới
theo dõi một cách thú vị. Sự ham thích khám phá bí mật đời
tư của người khác chẳng qua cũng nằm trong tâm lý tranh thủ
quyền hành. Người ta có cảm tưởng mình nắm được một ưu
thế nào đó, có một tí « quyền » nào đó, khi biết được
những hành vi riêng tư của người khác. Tầm quan trọng của
mình như được nâng lên ngang hàng với người ấy. Có thể
tâm lý này có nguồn gốc từ đời sống bộ lạc xa xưa...
Mặt khác, chúng ta cũng rất nỗ lực bảo vệ những suy nghĩ
thầm kín của mình, coi đó như một lãnh vực không ai được
biết đến. Nhưng mặt khác lại kéo nhau chạy đến phòng mạch
bác sĩ tâm lý (hay thày bói, thày cúng ...) xin được lôi những
suy nghĩ ấy ra phân tích, mổ xẻ... Nhờ phân tâm học người
ta còn kéo được lên từ vực sâu vô thức những điều « bí
mật » trong tâm thần của chúng ta mà chính chúng ta cũng không
biết đến!
<h2>Bí Mật quân sự và ngoại giao</h2>
Bí mật quân sự liên hệ đến sự tồn vong của một cấu
trúc quyền hành, nên được bảo vệ rất kỹ. Cuộc chiến
ngoài mặt trận thường tiến hành song song với một cuộc
chiến khác, trong bóng tối, để khám phá ra những bí mật của
đối phương : từ quân số cho đến mục tiêu, chiến thuật,
vũ khí v.v... Huyền sử nước ta có truyện Trọng Thủy - Mỵ
Châu, trong đó bí mật về một loại vũ khí bị một chàng
điệp viên hào hoa lấy mất, đưa đến sự sụp đổ của cả
một triều đại. Trong đệ nhị thế chiến, phe đồng minh cũng
đã chiếm được lợi thế quan trọng khi tìm ra được cách
giải các mật mã truyền tin của Đức (vụ Enigma) và Nhật
(trận Midway).
Mật mã trong thư từ chính là trò chơi thường nhật của các
nhà ngoại giao từ thời xa xưa (xem Thế Kỷ 21, số 181, tháng 5,
năm 2004). Nhà ngoại giao Pháp Blaise de Vigenère (1523-1596), được
coi như người sáng chế ra bảng mã đa tự đầu tiên. Phương
pháp này cho phép các nhà ngoại giao chuyển đạt những thư từ
bí mật, được đọc với một bảng mẫu tự và một chữ
khóa có thể nhớ thuộc lòng. Trong rất lâu, người ta nghĩ là
các thông điệp ấy sẽ không thể nào bị giải mã... Tầm quan
trọng của sự bí mật trong lãnh vực ngoại giao nằm ở chỗ
một nhà thương tuyết sẽ có lợi khi biết những điều mà
đối tượng không biết mình biết. Ngược lại, họ cũng không
muốn đối tượng biết họ không biết những gì. Nhà thương
thuyết còn cần trao đổi thông tin với chính phủ của mình
về những giới hạn của nhượng bộ cũng như đòi hỏi, trong
vòng bí mật tuyệt đối. Tựu trung thương thuyết là một canh
bạc, mỗi người phải giấu bài tẩy của mình một cách kỹ
lưỡng. Điều này cũng được áp dụng trong lãnh vục thương
mại.
<h2>Vụ Wiki Leaks</h2>
Julian Assange, chủ nhân Wiki Leaks, cho thấy chiến tranh bảo vệ
và khám phá bí mật đã bước lên một cường độ mới. Không
còn các quốc gia nỗ lực dọ thám để tìm biết những bí
mật của nhau nữa, mà mọi người dân thường đều có thể
áp dụng những phương tiện kỹ thuật đã trở thành đại
chúng, để truy tìm những bí mật của các thế lực cầm
quyền. Điều đáng gây ngạc nhiên là sự dễ dàng của việc
này! 400 ngàn điện thư của cường quốc tân tiến nhất hoàn
cầu, rơi vào tay một thảo trình viên một cách gọn gẽ! Nếu
phải bàn đến trách nhiệm thì chắc chắn không phải Assange
là người có tội nặng nhất, mà là những người có trách
nhiệm bảo vệ những bí mật ấy. Thật vậy, nếu một cơ quan
chính phủ tự cho là nắm trong tay những bí mật quốc gia, thì
họ phải coi những bí mật ấy như sở hữu của người dân,
giao cho họ quản lý, và phải có trách nhiệm phải giữ gìn
chúng một cách kỹ lưỡng. Để thất thoát không phải một hay
hai điện thư mà 400 ngàn điện thư cùng một lúc là một lỗi
lầm không thể bỏ qua ! « Bí mật » kiểu này, nếu không
phải Assange tìm ra, thì chắc chắn cũng sẽ có nhiều người
khác khám phá được...
Thật ra, nhiều người cho là những gì đã được công bố
bởi Wiki Leaks không quan trọng lắm, không có gì có thể làm
thay đổi những liên hệ quốc tế hiện hành (*). Điều ấy
không sai ở bề mặt, nhưng trong thâm sâu của vấn đề, thì
Wiki Leaks đã làm nổ tung một bức tường ngăn cách đại chúng
với những quyết định trọng đại trong chính trị toàn cầu.
Từ nay, người ta biết các người đại diện cho quyền hành
suy nghĩ, lý luận, hành xử như thế nào, những gì dẫn dắt
các việc làm của họ, cũng như những phương pháp được họ
sử dụng. Nói cách khác, người dân đã nắm được phần nào
« mã nguồn » của những thảo trình chạy trong đầu nhân sự
cầm quyền. Và kể từ giờ phút này, tất cả các hành vi của
giới quyền hành đều sẽ được phân tích qua lăng kính của
những gì người ta đã học hỏi được nhờ Wiki Leaks.
<h2>Tóm lại,</h2>
Vì xã hội bao gồm những cá nhân, và những nhóm cá nhân, sinh
hoạt như như những chủ thể cảm nhận, suy nghĩ, hành động
v.v... một cách tương tác, nhưng đồng thời cũng biệt lập,
nên bí mật luôn hiện hữu. Bí mật là một trong những yếu
tố mà các cá nhân hay nhóm cá nhân, như một chủ thể, dùng
để tác động vào các cá nhân khác, hay vào môi trường sống
của mình. Một con mèo nấp kín để rình chuột là một chủ
thể tự ẩn giấu, tự đưa mình và chủ ý của mình vào bí
mật, như tiền đề cho một tác động cụ thể. Theo luật
tương tác, các cá nhân hay nhóm cá nhân khác sẽ có khuynh
hướng tìm cách khám phá ra những bí mật của đối tượng
của mình. Như chuột có phương pháp để dò xem mèo có rình
rập gần đó hay không? Đó chỉ là phản ứng tự bảo vệ,
tái lập quân bình giữa vật săn bắt và vật bị săn bắt. Khi
người thường dân quan tâm đến đời tư của những thành
phần sống trong thượng tầng xã hội, họ chỉ muốn có cảm
tưởng được tham gia vào cái thượng tầng xa xôi ấy. Đó
cũng là một phản ứng đem lại ảo tưởng quân bình được
phần nào sự chênh lệch trong xã hội. Tuy nhiên, khi có được
những phương tiện kỹ thuật thích nghi hơn thì người dân
liền chụp lấy mọi cơ hội để lôi ra ánh sáng những bí
mật chính trị ẩn giấu đàng sau thành trì kiên cố của
quyền hành. Họ chỉ tìm cách xác nhận rằng họ là những «
chủ thể hành động », và mọi quyền hành đều là sự tước
đoạt tư cách ấy của họ.
Cuộc chiến để bảo vệ và khám phá bí mật sẽ luôn tiếp
diễn. Những bức tường mới sẽ được xây lên để bảo vệ
bí mật, cùng với những khí cụ mới để đập tan những bức
tường ấy...
<em>Nguyễn Hoài Vân</em>
18 tháng 12 năm 2010
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/7355), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét