đất hiếm..."</h2>
Sau 1975, cả trăm chuyên gia và trí thức của miền Nam đã
được tập trung vào trụ sở cũ của Viện Văn Hóa Ðức tại
Sài Gòn để học tập về "Lý luận Mác-Lênin". Nơi đây,
các giáo sư kinh tế, luật khoa, chuyên gia ngân hàng, v.v...
được cán bộ cao cấp từ Hà Nội vào giảng dạy về kinh tế
chính trị học xã hội chủ nghĩa, tư bản chủ nghĩa, v.v...
Một kinh nghiệm khá bi hài.
Có lần họ được nghe một chuyên gia thượng thặng về kinh
tế của miền Bắc kể lại chuyến viếng thăm Nhật Bản ông
vừa hoàn tất. Các chuyên gia của miền Nam bàng hoàng khi ông ta
phát biểu, rằng nước ta còn nghèo nên phải xuất cảng gỗ,
chứ đến khi khá giả hơn thì Nhật Bản sẽ có ngày khốn
đốn vì thiếu gỗ xây nhà!
Ngày nay, chúng ta chưa thấy chuyện đó được chứng nghiệm -
xin miễn nói về nạn đốn cây, phá rừng hay cho thuê rừng
thuê đất ngày nay, và về lời phát biểu của ông một sau này
sẽ là phó thủ tướng của Hà Nội trong thời khủng hoảng.
Nhưng đã thấy sự vận hành của "quy luật Ðặng Tiểu
Bình". Chẳng là, năm 1992, lãnh tụ công cuộc cải cách tại
Trung Quốc đã phát biểu, rằng "Trung Ðông có dầu khí thì
Trung Quốc có đất hiếm".
Trong tháng qua, vì tranh chấp chủ quyền và mâu thuẫn ngoại
giao, Trung Quốc quyết định hạn chế xuất cảng đất hiếm
qua Nhật khiến doanh nghiệp Nhật Bản lúng túng không ít. Lúng
túng không ít, nhưng chưa hẳn là khốn đốn, vì từ nhiều năm
nay người ta đã dự đoán chuyện này...
<h2>Nhưng mà "đất hiếm" là gì?</h2>
Là một từ dịch sai từ một khái niệm còn quá thô sơ của
Pháp vào thế kỷ 19, từ chữ "terre rare" ra "rare earth" hay
"rare earth elements", viết tắt là REE. Trung Quốc dịch cũng
chẳng rõ hơn thành "Hy Thổ Kim Thuộc". Dịch cho dễ hiểu
thì ta có chữ "kim loại hiếm".
Ðấy chỉ là những kim loại hiếm hoi mà loài người đào
được từ vỏ trái đất. Ðào đất lên, cán vụn thành sỏi,
rồi xay thành bụi để qua nhiều đợt đãi lọc tinh chế bằng
vật lý, hóa học hay quang học thì có được 17 nguyên tố hóa
chất, thứ kim loại cần thiết cho nhiều ngành kỹ nghệ.
Người viết chỉ xin kể nơi đây vài thứ tiêu biểu như
Promethium cho lò nguyên tử, Lanthium cho các cọc bình điện hay
ống kính máy ảnh, Samarium cho nam châm hay lasers, Gadolinium cho
bộ nhớ của máy điện toán, v.v...
Nói cho đơn giản thì cả tấn đất có khi chỉ gạn ra vài gram
kim loại cực quý vì không thể thiếu trong hầu hết máy móc
thiết bị của nền văn minh hiện đại. Từ máy nói, máy ảnh,
máy tính, máy phát điện đến máy bay, có hay không có người
lái và cả... bom khôn. Từ kỹ nghệ không gian đến quốc
phòng, đến năng lượng xanh, v.v... người ta đều cần đất
hiếm.
Trung Quốc hiện sản xuất ra từ 95 đến 97% tổng số nhu cầu
của thế giới - và cung cấp 60% nhu cầu của Nhật Bản. Khi
hữu sự, việc Bắc Kinh hạn chế xuất cảng kim loại quý như
vậy phải gây vấn đề cho Nhật Bản hay cả thế giới. Bài
toán kinh tế ấy tất nhiên hàm chứa nội dung chính trị.
<h2>Nhưng.... chính trị cũng lại là kinh tế!</h2>
Trước hết, "kinh tế chính trị học Trung Quốc" là sản
xuất tối đa mà bất kể lời lỗ về kinh doanh vì chỉ để
tạo ra công ăn việc làm cho một dân số quá đông. Quan niệm
của lãnh đạo về "mức lời" là sự ổn định chính trị
và xã hội bên trong và xây dựng thế lực kinh tế với bên
ngoài. Nhưng lỗ lã không thể tính là sự tổn thất về môi
sinh, là khối tín dụng sẽ biến thành nợ thối hay là các
doanh nghiệp sẽ phá sản nếu không được trợ cấp để tồn
tại....
Y như nhiều ngành công nghiệp khác, kỹ nghệ khai thác kim loại
hiếm của Trung Quốc có thể minh diễn điều ấy.
Từ khi đi cào đất hiếm, ba chục năm về trước, Trung Quốc
đã cướp cờ vô địch của các quốc gia sản xuất khác, như
Hoa Kỳ, Úc, Brazil, Ấn Ðộ, Mã Lai Á hay Liên bang Nga... Cũng
với sự hồ hởi thi đua trong bước Nhảy vọt Vĩ đại - Ðại
Dược Tiến - của Mao Trạch Ðông, các doanh nghiệp nhà nước
bất kể lớn nhỏ đã được cấp phát tín dụng để cào
đất hiếm và đạt thành tích vẻ vang.
Ðó là trong 10 năm đầu sau cải cách, sản lượng gia tăng 40%
một năm. Rồi cứ năm năm lại nhân đôi một lần - nghĩa là
tăng 14% một năm - cho tới khi giật cờ đỏ năm ngoái là cung
cấp chừng 95% nhu cầu của thế giới. Nhưng vì sản xuất ào
ạt nên cũng làm giá sụt mất 95% so với tình hình năm 1979! Con
số 95 dễ nhớ về một kỷ lục hy hữu, kỷ lục chát đất
vào mặt....
Vì mặt trái của kinh tế chính trị học kiểu Trung Quốc là
rất nhiều doanh nghiệp bị lỗ do bán dưới giá thành. Chưa
kể các "ẩn phí": mất mát kinh hoàng về môi sinh, phí tổn
khó đếm nổi về sức khỏe của công nhân hay sự an toàn của
lao động.
Ðâm ra, nhìn trên toàn cảnh thì cả triệu người Trung Quốc
có đóng góp mồ hôi và xương máu cho cuộc cách mạng về
thuật lý (technology) của thế giới nhờ bán ra kim loại quý
với giá bèo! Còn nhìn về kinh doanh thì trong giá thành của các
loại máy móc tinh vi nhất, từ máy lọc dầu tới bình điện xe
hơi loại hybrid, phí tổn cho kim loại quý chỉ chiếm phần cực
tiểu. Thí dụ như 0.2% trong một máy chiếu điện MRI, hay 0.04%
trong bộ phận lọc dầu "refining catalyst" mà nước Mỹ phải
dùng mỗi ngày, hoặc 0.8% trong chiếc xe Prius của Toyota.
<h2>Trung Quốc giật cờ đỏ là như vậy...</h2>
Lãnh đạo Bắc Kinh dĩ nhiên là không khờ. Họ thấy ra cái hố
đen của đất hiếm và từ năm năm nay đã bắt đầu sửa sai.
Họ kiện toàn việc tổ chức và điều hướng sản xuất cho
mục tiêu chiến lược và tìm cách bảo vệ các nguồn cung cấp
từ bên ngoài. Ngẫu nhiên sao, đấy cũng là lúc bauxite của
Việt Nam được chiếu cố... Nghi quá!
Thề rồi, đầu năm nay Quốc Vụ Viện - Hội đồng Chính phủ
- khai triển chủ trương tái phối trí các ngành chiến lược
bằng cách kiểm soát việc khai thác cho hợp lý hơn. Các doanh
nghiệp chế biến trái phép hoặc buôn lậu đất hiếm phải
đóng cửa, số cơ sở sản xuất sẽ giảm từ 90 xuống 20 đơn
vị, trở thành tập đoàn quốc doanh có kích thước lớn hơn
và hiệu năng cao hơn. Hạn ngạch xuất cảng và cả hệ thống
vận chuyển, tồn trữ và phân phối cũng được thanh tra lại,
v.v...
Ðầu Tháng Chín, Bắc Kinh đặt ra hạn ngạch xuất cảng trong
năm năm tới là mỗi năm không bán quá 35 ngàn tấn. Tuần qua,
họ hãm thắng còn bạo hơn: mỗi năm sẽ giảm hạn ngạch
xuất cảng thêm 30%. Tức là Trung Quốc tập trung và chấn
chỉnh kỹ nghệ khai thác kim loại hiếm. Chứ không bừa phứa
và hoang phí như trước.
Nghĩ thì cũng phải, thế giới không thể cùng lãnh đạo Bắc
Kinh xiết họng công nhân và hủy hoại môi sinh như trước
nữa... Bài học này chưa thấm tới Hà Nội khi ta nhìn vào kế
hoạch bauxite - cũng do Trung Quốc chủ xướng!
Huống hồ, kim loại quý lại là nhu yếu phẩm cho kỹ nghệ
tiên tiến về an ninh, quốc phòng. Cùng với việc rà lại hệ
thống sản xuất, Bắc Kinh lập kế hoạch kiểm tra mọi nghiệp
vụ đầu tư, liên doanh và sản xuất các sản phẩm thuộc về
quyền lợi hạch tâm. Nói ra bạch văn thì lãnh đạo Trung Quốc
điều hướng lại sản xuất để tiến dần đến chế độ
độc quyền khai thác các sản phẩm liên hệ đến an ninh chiến
lược. Dại gì mà không làm như vậy?
Vì họ thấy rõ là với đà phát triển hiện nay thì trong một
tương lai không xa, Trung Quốc chỉ có đủ đất hiếm cho nhu
cầu nội địa mà thôi. Vì thế, việc Nhật Bản bị phong tỏa
- dù cho đến tuần qua Bắc Kinh vẫn chối - không thể là
chuyện bất ngờ.
Bây giờ, ba chục năm sau khi Ðặng Tiểu Bình cải cách, thế
giới tính sao về bài toán vừa kinh tế vừa chính trị này?
Trung Quốc cung cấp 97% sản lượng kim loại quý cho thế giới.
Nhưng vốn liếng dằn lưng - là trữ lượng của các sản phẩm
này trong lãnh thổ - từ Nội Mông tới Sơn Ðông, Phúc Kiến,
Giang Tây, Quảng Ðông, v.v... chỉ có chừng 36% của thế giới
và lại bị lạm thác từ mấy chục năm nay. Mà ngoài vòm trời
này còn có vòm trời khác. Hoa Kỳ, Nga, Úc, Ấn Ðộ, v.v... cũng
có loại đất quý ấy. Xưa kia, các nước công nghiệp như Hoa
Kỳ thì khôn ngoan đậy mỏ để bảo vệ môi sinh, khi giá rẻ
như bèo nhờ Trung Quốc. Nhưng bây giờ, khi Bắc Kinh muốn bắt
chẹt, tình hình sẽ khác.
<h2>Từ nay sẽ khác thế nào?</h2>
Trước hết, thế giới ý thức được rằng Trung Quốc là xứ
bá quyền ngang ngược, bất chấp luật chơi quốc tế và nay
muốn chiếm độc quyền về một sản phẩm chiến lược. Tại
Hoa Kỳ, Bộ Quốc Phòng Mỹ đã nghiêng mình ngó vào hồ sơ
đất hiếm. Vấn đề nào chỉ có kinh tế!
Bài toán đầu tiên là chuyện cung cầu và giá cả: Nếu nguồn
cung cấp mà giảm thì giá sẽ tăng. Giá mà tăng thì việc sản
xuất sẽ khác vì có lời hơn. Nhiều khu chế biến đất hiếm
trước đây đã tạm đóng cửa vì ít lời và gây ô nhiễm
lại trở thành hấp dẫn. Ðó là trường hợp khu vực Mountain
Pass của Mỹ tại California, hay Mount Weld của Úc. Ngoài Hoa Kỳ
và Úc, nhiều quốc gia khác cũng có loại đất hiếm này, như
Canada, Greenland, Kazahkstan, Liên bang Nga, Cộng hòa Mông Cổ, Ấn
Ðộ, Nam Phi và cả Việt Nam... Và khi đất hiếm mà lên giá
thì nhu cầu khảo sát thêm về địa chất có thể giúp người
ta tìm ra nhiều nguồn cung cấp mới, ở xứ khác.
Nhưng, từ khi thấy ra vấn đề đến ngày thực hiện giải
pháp, người ta mất vài ba năm.
Tìm ra tiền đầu tư thì còn dễ, tìm ra sự đồng thuận về
luật lệ để bắt đầu khai thác mới là khó. Xưa nay, Hoa Kỳ
đóng mỏ để bảo vệ môi sinh và thú hiếm nên đang dẫn
đầu thế giới về sản lượng thì từ cả chục năm nay không
sản xuất gì nữa. Nhập cảng đất hiếm và xuất cảng ô
nhiễm, vì đẩy vấn đề môi sinh cho xứ khác, là cách tính
toán khôn ngoan. Từ nay người Mỹ sẽ tính lại. Khai thác hầm
mỏ cũ thì có lợi vì đã sẵn hạ tầng cơ sở, nhưng cũng
bị trở ngại vì đã có luật lệ về môi sinh. Nhất là sau
tại nạn về dầu khí của hãng BP tại Vịnh Mễ Tây Cơ và
vụ sụp hầm mỏ của Chile hồi Tháng Tám.
Nhưng, may là Bắc Kinh càng gây sức ép thì Quốc Hội và các
cơ quan hữu trách của Mỹ càng phải tính cho nhanh. Cho nên,
Trung Quốc cũng đang... tạo ra việc làm cho những người tranh
đấu về môi sinh! Hoa Kỳ phải chọn lựa và trả giá chứ
không thể hít thở khí trời trong sạch mà đẩy bụi qua xứ
khác. Kinh tế Trung Quốc sẽ thành đề mục đấu tranh chính
trị và luật pháp ngay trong xã hội Hoa Kỳ.
Một lối suy tính khác: Nếu không có sẵn dự trữ hoặc bị
trở ngại về luật lệ thì người ta có thể tìm nguồn cung
cấp ở xứ khác. Nhật Bản nhìn qua Mông Cổ và Việt Nam theo
hướng đó. Nếu mấy xứ này lại mau mắn áp dụng bài bản
Trung Quốc để cào đất bán rẻ và cho dân hít lấy bụi độc
thì đó là vấn đề của họ. Lại chuyện... bauxite!
Dù sao, khai thác đất hiếm với mối quan tâm cao hơn và tiêu
chuẩn chặt chẽ hơn về môi sinh và sức khỏe sẽ khiến giá
thành của kim loại hiếm này phải tăng. Khi ấy, người ta sẽ
nghĩ đến việc tái tạo các sản phẩm phế thải, cải thiện
quy trình sản xuất cho tinh vi và có hiệu năng hơn, hoặc tìm ra
giải pháp thay thế. Một hoàn cảnh lý tưởng cho nhiều khám
phá mới sau này.
<h2>Trong khi chờ đợi, mọi chuyện sẽ lại đảo lộn</h2>
Kỹ nghệ tiên tiến của toàn cầu dùng nhiều loại kim loại
hiếm khác nhau và mỗi loại lại có đặc tính riêng về mức
cần thiết, hữu ích hay sự co giãn cao thấp của giá cả. Có
loại dù cực đắt thì vẫn không thể thiếu, như cho kỹ nghệ
quốc phòng. Có loại mà kỹ nghệ có thể ứng biến để thay
thế được, nhưng muốn thay thế giả dụ như máy phát điện
trong xe Prius, người ta sẽ mất thời gian và tiền.
Vả lại, chuyện chiến lược là cái đầu hơn là cục đất:
Trung Quốc có đất hiếm nhưng kiến năng sử dụng lại nằm
bên ngoài. Trung Quốc có bán một tấn đất với giá rẻ mà
phải mua sản phẩm hoàn tất nhỏ xíu với giá cực đắt thì
chưa chắc đã nắm dao đằng chuôi. Ðấy là lúc có thể trả
giá... Vì vậy, trong chi tiết thì thế giới có nhiều kịch
bản khác nhau cho cả chục kim loại hiếm. Bài viết xin không
đi vào chi tiết...
Chi tiết đáng chú ý nhất là nhờ trận đánh của Trung Quốc
trên mặt trận đất hiếm - vấn đề kinh tế lồng trong chính
trị - người ta chú ý hơn đến việc cào đất kiếm ăn. Gần
đây, khi Hung Gia Lợi bị tai nạn về bùn đỏ và Bắc Kinh gây
áp lực với Nhật về đất hiếm, chúng ta càng nên nhìn lại
kế hoạch bauxite của Việt Nam với nhãn quan mới.
Tệ nhất là lại áp dụng "kinh tế chính trị học" kiểu
Trung Quốc ngay trên lãnh thổ mình - ở một khu vực địa dư
chiến lược của đất nước! Tối dạ.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/6828), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét