<ul>
<li><a href="http://danluan.org/node/443">Văn hóa Việt Nam có thích
hợp với dân chủ?</a></li>
</ul></div>
Nước Việt Nam ta nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa,
hình thành từ nền văn minh sông Hồng - nền văn minh nông
nghiệp trồng lúa nước cách đây hơn bốn ngàn năm. Từ nhu
cầu chống thiên tai, chống ngoại xâm và trị thủy, tổ tiên
ta đã hiểu được tầm quan trọng của sự quần cư đoàn kết
của các nhóm người Việt. Rồi sau khi giành được độc lập
từ tay người Hán, người Việt đã lần lượt xây dựng
những triều đại phong kiến tập quyền ở trung ương, cùng
với sự cổ súy và thiết chế hóa các giá trị văn hóa và
luân lý Khổng Nho với tư tưởng quy tụ và "đại nhất
thống". Từ hoàn cảnh ấy, trên tất cả, chủ nghĩa tập
thể đã ăn sâu vào dân tộc tính của người Việt chúng ta.
Văn hóa Khổng Nho là một hệ thống các giá trị triết học
và luân lý xem xét các cá nhân con người trong tổng hòa các
mối quan hệ xã hội, chủ trương xây dựng một xã hội ổn
định và "đại nhất thống" mang đặc điểm của chủ
nghĩa tập thể. Mỗi cá nhân có nghĩa vụ phục tùng xã hội
và tất cả những giá trị vinh danh cái toàn thể. Trong nền
luân lý ấy, cá nhân không phải là một chủ thể độc lập
được tự do định đoạt, tự do ý chí mà chỉ là một cá
thể nhỏ bé phụ thuộc và phục vụ cái tập thể "cao
quý" hơn; tập thể đó có thể là gia đình, là đẳng cấp
hay lớn hơn là quốc gia. Mọi mưu cầu cho cá nhân, khác biệt
với luân lý tập thể đều bị xem là tiêu cực, là ích kỷ.
Mọi luân lý khác biệt với luân lý nguồn chính đều không
được chấp nhận. Ở đó không có chỗ cho sự đứng lên tranh
biện đúng sai mà chỉ có sự chấp nhận. Mọi người từ khi
được sinh ra đã tự nhiên bị trói buộc trong ba mối quan hệ
(tam cương) với những giá trị luân lý bắt buộc, không thể
thay đổi. Để đảm bảo cho những giềng mối xã hội ấy
được ổn định, triết lý Nho giáo chủ trương mỗi người
phải có bổn phận thực hiện đúng những chuẩn mực sẵn có.
Trong nền văn hóa ấy, mỗi cá nhân là những thực thể yếu
đuối, không đủ sức để tạo ra những khác biệt đáng kể
chứ chưa nói đến đối lập với tư tưởng dòng chính, một
phần do sự chế tài của quyền lực chính trị còn phần kia
là do sự áp đảo của sức mạnh ý chí tập thể.
Sự đồng thuận và hòa hợp giữa cá nhân và xã hội (như
Khổng tử cổ võ) tất nhiên là điều tốt, nhưng nó thực
sự là điều không phù hợp với tự nhiên. Mãi mãi không bao
giờ tồn tại một xã hội mà ý chí mọi cá nhân đều phù
hợp với nhau và phù hợp với toàn thể xã hội. Vì thế dùng
sức mạnh chế tài của Nhà nước hay sức mạnh của ý chí
tập thể để duy trì sự hòa hợp ấy thì đây là điều
đồng nghĩa với sự phủ nhận phẩm giá con người.
Tôi viết những điều này không nhằm tập trung sự đả kích
vào Nho giáo; nêu lên mặt hạn chế của một vấn đề không
phải là phủ nhận mọi mặt tích cực của nó. Hơn ai hết,
tôi luôn đặt một niềm hi vọng rằng thế hệ trẻ chúng ta
sẽ là những người nhận chân được cả hai mặt tốt xấu
của những giá trị truyền thống, những giá trị đặc trưng
Á Đông mà dân tộc ta đã chia sẻ mấy ngàn năm qua, để
định hướng và phát thảo cho những giá trị tương lai, phù
hợp với hoàn cảnh mới. Nếu không làm được điều này thì
chúng ta khó lòng tiếp thu những giá trị mới, những giá trị
nâng đỡ cho nền tảng của một Việt Nam tự do dân chủ sau
này.
Dân tộc ta đã thăng trầm trong ảnh hưởng lớn của nền văn
hóa ấy,chưa từng được trải nghiệm những tư tưởng cởi
trói của chủ nghĩa phóng khoáng và sự đề cao tự do cá nhân
thì lại bị "hồng hóa" trong hệ tư tưởng cộng sản, cũng
là một dạng của chủ nghĩa tập thể. Nhưng ý thức hệ này
còn nguy hiểm gấp bội lần khi ở đó cá nhân không những
không được coi trọng mà còn trở thành con cờ, là phương
tiện hi sinh để đạt được cái mục tiêu mang bộ cánh
"tập thể" hay "xã hội", trong khi nó thực sự chỉ là
mục tiêu của một cá nhân hay nhóm cá nhân thống trị. Và
cũng thật dễ hiểu khi chủ nghía cộng sản không thể tác oai
tác quái ở phương Tây mà lại chạy về phương Đông để
hoành hành trên những xứ sở thấm nhuần truyền thống tôn
sùng "trật tự" và chủ nghĩa tập thể như ở Việt Nam ta.
Sự đoàn kết, "nhất trí" phục vụ cho "mục tiêu chung"
cao cả được cổ súy và nếu cần thì bị áp đặt bằng võ
lực đã tiêu diệt mọi ước muốn tranh biện, và lòng khát
khao có được quyền tự do cá nhân. Đoàn kết và thống nhất
luôn là chiêu bài để ngăn chặn sự "phân hóa", hay "phân
chia", vì phân hóa hay phân chia luôn mang ý nghĩa bất ổn, tiêu
cực! Bao nhiêu năm sống dưới chế độ phong kiến, thực dân
rồi cộng sản, "trât tự" và "chuẩn mực" luôn là một
cái gì đó biểu trưng cho sự ổn định và tốt đẹp!?
Người ta- những người Việt Nam chúng ta đã quen với việc
tuân phục một sự chỉ đạo từ trên xuống, miễn sao nó mang
cái danh hiệu phục vụ cái chung và được đám đông chấp
nhận, thì mọi sự kháng cự xuất phát từ cá nhân sẽ là
một hành động rồ dại. Đó là cái tâm lý chung của chúng ta.
Tôi đang nghĩ đến nguyên nhân vì sao hoài bão và những nỗ
lực của nhà cách mạng Phan Chu Trinh gặp vô vàn khó khăn với
chủ trương "Khai dân trí, chấn dân khí, hậu dân sinh", trái
ngược với sự mở rộng dễ dàng của tư tưởng cộng sản
trong đám đông quần chúng Việt Nam đầu thế kỷ 20. Dân ta có
thói quen muốn được người khác sắp đặt chứ không muốn
tự nỗ lực!?
Quay trở lại với những hậu quả của chủ nghĩa tập thể,
và tư duy giáo điều sâu đậm trong nền văn hóa nước ta. Một
minh chứng tiêu biểu và khá rõ ràng cho hậu quả của lối tư
duy rập khuôn, thụ động ấy được thể hiện trong nền giáo
dục Việt nam đương đại. Ngành giáo dục là nơi đào tạo
nhân tài cho đất nước, thế nhưng nền giáo dục nước ta sau
bao nhiêu lần "đánh trống khua chiêng" cải cách vẫn "mèo
lại hoàn mèo", vẫn không tạo nên sự khởi sắc đáng kể
nào, dù chương trình học cho học sinh phổ thông nặng nề
đến ngạt thở và những kỳ thi vào đại học rầm rộ không
kém những kỳ thi tuyển vào đại học Harvard. Nếu vẫn giữ
mãi cái phong cách dạy-học "cho–nhận" thì khó lòng có sự
thay đổi nào. Bởi vì giáo dục không phải là sản xuất,
giảng dạy không phải là "chế tạo" ra những lớp người
với những đặc điểm hình mẫu về đạo đức và trí tuệ
tiểu chuẩn nào đó mà là một sự tương tác, một sự gợi
mở làm bộc lộ tài năng tiềm ẩn của học sinh. Dạy tốt
tức là làm tốt vai trò của người mở khóa giải phóng năng
lượng cá nhân, tạo cho học sinh cơ hội khẳng định "cái
tôi'. Lãnh hội những giá trị sẵn có là điều cần thiết
nhưng tư duy giáo điều, rập khuôn không phải là mảnh đất
tốt để biến tài năng trí tuệ thành thành tựu khoa học.
Học sinh, sinh viên Việt Nam hiện nay vẫn đang cật lực học
hành trong một môi trường giáo dục chuộng "quy chuẩn" như
thế, để thụ hưởng những giá trị đã sẵn có, đã được
công nhận chứ không phải là để phá cách, "vượt rào"
đến những giá trị mới mẻ. Vì vậy, ở Việt Nam không
thiếu học sinh, sinh viên giỏi nhưng thiếu trầm trọng những
nhà khoa học thực thụ cùng với những sáng kiến, sáng chế
khoa học mang tầm vóc lớn có thể giúp ích cho sự phát triển
quốc gia. Đây là cái hậu quả của nền văn hóa và các thiết
chế chính trị xã hội không tôn trọng ý kiến cá nhân, và
quyền tự do ý chí của cá nhân.
Nhưng đó chỉ là một trong những biểu hiện của căn bệnh nan
y của hiện tình nước nhà. Một nền văn hóa kế thừa sự
đề cao chủ nghĩa tập thể, trói buộc ý chí cá nhân; một
nền chính trị độc tài toàn trị, phủ nhận mọi quyền tự
do cá nhân; một nền kinh tế nửa mùa kém sáng tạo, đó là
tất cả những gì chúng ta có thể cảm nhận khi "bắt
mạch" cho xã hội Việt Nam đương đại.
Người Á Đông ưa chuộng sự ổn định và an toàn, nhưng chỉ
có sự mạo hiểm trải nghiệm mới tạo nên sự phát triển
của tư duy khoa học. Không ai biết được một điều nào đó
là đúng hay sai cho đến khi nó được thực tế kiểm chứng.
Con người có thể mắc sai lầm ,nhưng chúng ta có thể sửa sai.
Vì thế mỗi người xứng đáng được trao cho cơ hội quyết
định những việc mình làm, và kết quả sẽ được kiểm
chứng, cho họ mạo hiểm và thất bại để tìm ra một con
đường mới là cách tốt nhất chứ không phải chỉ cho họ
tiếp tục đi con đường cũ để được an toàn,để khỏi
thất bại. Sự phát triển của xã hội không cho phép chúng ta
luôn bước đi trên nhứng con đường đã được vạch sẵn.
Hơn nữa,mỗi người được quyền sống hạnh phúc theo cách
riêng của mình mà không phải chịu sự ngăn cản hay "định
hướng" nào đó,miễn sao điều này không ảnh hưởng đến
quyền tự do của người khác, đó mới là điều hợp với tự
nhiên nhất, vì tính đa nguyên của xã hội và là phương pháp
tốt đẹp nhất để năng lực cá nhân được thể hiện. Con
người sẽ sống và làm việc đạt được hiệu quả tốt
nhất theo ý chí và nguyện vọng của chính mình hơn là được
ai đó nhân danh Nhà nước hay xã hội chỉ bảo phải làm gì!
Tôi không phải là người theo chủ nghĩa cá nhân, nhưng thiết
nghĩ việc đề cao quyền tự do cá nhân là thực sự cần
thiết cho một xã hội hướng đến sự phát triển. Hiểu
được tầm quan trọng của quyền tự do cá nhân, chúng ta sẽ
có cái nhìn khoan dung hơn đối với những ý kiến và hành vi
khác biệt; từ đó sẽ chấp nhận ý kiến phản biện và sự
khác biệt với tư duy cởi mở và thái độ ôn hòa. Đó là
điều mà Nhà cầm quyền cộng sản Việt Nam hiện nay nên suy
nghĩ và học hỏi một cách nghiêm túc.
Thế giới Tây Âu và những xứ sở tự do ở Đông Á đã tiến
những bước dài trên con đường dân chủ hóa và đã đạt
được những phát triển toàn diện.Trong khi Việt Nam ta mới
lập cập tìm cách thoát ra khỏi đói nghèo và hiện còn phải
đối mặt với biết bao vấn nạn quốc nội và đối ngoại.
Dân chủ tự do là câu trả lời thỏa đáng hơn bao giờ hết,
nhưng nó không phải là một món hàng, chúng ta không thể đi mua
ở Mỹ một chút,ở Pháp một chút,ở Nhật một chút rồi kết
hợp lại mà thành. Dân chủ đòi hỏi nỗ lực của mỗi chúng
ta. Muốn có một nền dân chủ thì phải có trước hết những
con người dân chủ,một con người dân chủ trước hết là
người hiểu rõ tầm quan trọng của tự do cá nhân và sự đa
nguyên của xã hội. Con người là chủ thể của xã hội, xã
hội không thể tiến bộ với những con người yếu đuối,bị
kiềm chế và không được tự do ý chí. Những người trẻ
thông minh,năng động, có đủ can đảm để thoát ra khỏi cái
tư duy "trật tự" và cái bóng tối của chủ nghĩa tập thể
đè nặng lên cả nền văn hóa của chúng ta sẽ là những
người xây dựng ngôi nhà tự do dân chủ trong tương lai cho
một nước Việt Nam vốn đã chịu quá nhiều đau thương, tủi
hổ và những khiếm khuyết trong nền văn hóa suốt thế kỷ 20
vừa qua.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/6933), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét