thập niên 1990 đã tìm mọi cách điều tra và cáo buộc hãng
Microsoft lạm dụng vị thế độc quyền. Thậm chí vào năm 2000,
công ty này suýt nữa bị tách làm hai. Lúc đó Microsoft là ngôi
sao sáng trong nền kinh tế kỹ thuật số đang cất cánh, đem
lại cho Mỹ biết bao lợi thế, biết bao lợi nhuận. Thế nhưng
vì sao chính phủ Mỹ, không những không nuông chiều đứa con
cưng của mình mà còn muốn trừng phạt nó? Vì họ hiểu nếu
để Microsoft một mình một chợ trên thương trường, lợi ích
trước mắt dù to lớn cũng không thể nào so với thiệt hại
nó đem lại khi tính cạnh tranh bị triệt tiêu, doanh nghiệp
khác không còn cơ may tham gia thị trường và cải tiến công
nghệ có nguy cơ đình trệ.
Thử tượng tượng nếu Microsoft là doanh nghiệp nhà nước,
trực thuộc tổng thống Mỹ hay một bộ nào đó, liệu việc
điều tra có tiến hành được chăng hay dù tiến hành, liệu có
khó khăn hơn gấp bội lần chăng?
Các sự vụ gần đây liên quan đến các tập đoàn kinh tế nhà
nước như EVN hay Vinashin dù sao cũng có tác dụng tốt. Nó xóa
tan những hoài nghi trước đây ở nhiều người về chuyện
độc quyền hay vai trò của doanh nghiệp nhà nước như kiểu
thắc mắc về Microsoft. Hàng chục hàng trăm bài viết công phu
phân tích sâu sắc chưa chắc đã làm chuyển biến nhận thức
của nhiều người bằng hình ảnh suy sụp của Vinashin hay
chuyện cúp điện tràn lan của EVN trong thực tế.
Vấn đề còn lại là tìm một mô hình thích hợp với hoàn
cảnh nước ta để hạn chế những điểm yếu của cách tổ
chức các tập đoàn, tổng công ty nhà nước như hiện nay.
Đầu tiên, có thể khẳng định khó tránh được sự xung đột
lợi ích một khi chủ sở hữu doanh nghiệp nhà nước chính là
các cơ quan điều hành nền kinh tế, quản lý xã hội như các
bộ hay các địa phương. Sự bất cập này càng bộc lộ rõ khi
chủ sở hữu là người đứng đầu chính phủ. Chủ sở hữu
thì luôn muốn dành cho doanh nghiệp của mình mọi thuận lợi,
muốn doanh nghiệp của mình luôn phát triển bất kể cách phát
triển đó có gây bất lợi cho ai khác. Trong khi đó, cơ quan
điều hành nền kinh tế nói chung phải cân đối lợi ích của
mọi thành phần tham gia, phải giữ vai trò công minh và đặt
lợi ích của đất nước lên trên hết. Giả thử chủ sở
hữu là người đứng đầu chính phủ yêu cầu bộ, ngành bên
dưới ưu ái cho doanh nghiệp trực thuộc, đó không phải là
xung đột lợi ích thì là gì nữa? Các bộ, ngành muốn kiểm
tra giám sát loại doanh nghiệp này cũng phải dè chừng hoặc
thậm chí bị vô hiệu hóa.
Vì thế, phải tách biệt vai trò chủ sở hữu doanh nghiệp nhà
nước ra khỏi vai trò quản lý nhà nước – càng sớm càng
tốt và càng triệt để càng hay. Tách biệt như mô hình SCIC
(Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước) là không
hiệu quả vì đứng đầu SCIC vẫn là các quan chức nhà nước
kiêm nhiệm. Ở đây thế giới đã có nhiều mô hình đáng tham
khảo, như thuê chuyên gia độc lập, tổ chức quỹ đầu tư
không bị chi phối về chính trị, vấn đề là chúng ta liệu
có đủ ý chí để làm theo hay không mà thôi.
Thứ đến, con đường cổ phần hóa các doanh nghiệp nhà
nước, biến chúng thành các công ty cổ phần, đa sở hữu
chính là con đường phải tiến hành. Con đường này không
phải là không trả giá như thất thoát tài sản nhà nước, như
hình thành các nhóm lợi ích mới, sự lũng đoạn dưới những
hình thức mới. Tuy nhiên, đi kèm với cổ phần hóa và đại
chúng hóa các doanh nghiệp nhà nước, tính minh bạch của chúng
bắt buộc phải được nâng lên, sự giám sát chia đều cho
toàn xã hội thì cái giá phải trả rẻ hơn nhiều so với sự
thất thoát do các tập đoàn như Vinashin gây ra.
Cuối cùng, bộ khung luật lệ, quy định của chúng ta, tuy còn
phải điều chỉnh nhiều nhưng đã tương đối đầy đủ trong
chức năng giám sát hoạt động của doanh nghiệp nhà nước.
Sự buông lỏng chức năng quản lý giám sát của các cơ quan
nhà nước mà một phần là do sự xung đột lợi ích nói trên
cũng góp phần làm xấu thêm tình hình. Chỉ nói riêng chuyện
yêu cầu các tập đoàn, tổng công ty phải báo cáo tài chính
thường kỳ, có kiểm toán, nếu thực hiện nghiêm chỉnh cũng
đã giúp ngăn ngừa gánh nặng nợ nần ở nhiều doanh nghiệp.
Hoặc một quy định rất rõ ràng "<em>Chủ tịch hội đồng
quản trị không kiêm tổng giám đốc công ty</em>" đã được
nêu trong Luật Doanh nghiệp Nhà nước, Nghị định 101 về việc
thí điểm thành lập tập đoàn và nhiều văn bản khác. Thậm
chí có văn bản ghi như một lời nhắc nhở sau nhiều lần
"trên bảo dưới không nghe": "<em>Nghiêm chỉnh tuân thủ quy
định Chủ tịch Hội đồng quản trị không kiêm Tổng giám
đốc của công ty</em>"! Thế nhưng chúng ta vẫn thấy trong
một thời gian dài ở nhiều tập đoàn hai vị trí này vẫn do
một người đảm nhận. Luật lệ một khi không được tuân
thủ sẽ trở thành tấm bình phong che dấu nhiều chuyện sai
trái trong quản lý các doanh nghiệp nhà nước.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/5937), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét