thành 122 nước, so với năm 2004 chỉ có 119 nước hồi 5 năm
trước đây. Ba nước mới được lên bảng vàng đều ở Phi
Châu, là Burundi, Liberia và Cộng Hòa Trung Phi. Nước sau cùng này
thì nhiều người Việt mình đã biết, đó là quê hương của
ông Bokassa, một cựu trung sĩ trong quân đội thuộc địa Pháp.
Ông đã có một bà vợ Việt Nam, đã đảo chính, lên làm tổng
thống năm 1965 rồi sau đó tự xưng là hoàng đế! Tuy Cộng Hòa
Trung Phi đã trở lại với một hiến pháp dân chủ từ năm
1979, nhưng đến năm nay mới được vô bảng vàng, vì nước
họ chứng tỏ đã có bầu cử tự do thật, chính quyền chấp
nhận các hoạt động chính trị đối lập.
Bảng danh sách của Freedom House phân biệt ba loại chế độ:
Tự do, Hơi Tự do, và Không Tự do. Có 89 quốc gia được coi là
tự do thật, người dân trong các nước đó có đủ các quyền
tự do dân sự, chính trị. Có 58 nước được xếp hạng hơi
tự do. Việt Nam và Trung Quốc đều thuộc loại thứ ba, thiếu
tự do, nhưng không đến nỗi đứng cuối sổ như Cuba, Bắc
Hàn, Miến Ðiện.
Freedom House nâng điểm hai nước, Indonesia và Ukraina, từ "hơi
tự do" lên "tự do" nhờ các cuộc bầu cử tự do và hoạt
động của báo chí, đảng đối lập mạnh hơn trước.
Tổ chức Freedom House cũng khắt khe bầy tỏ sự quan ngại đối
với các chế độ dân chủ ở Mỹ và Pháp. Nhược điểm
được nêu lên ở Mỹ là chính sách cho phép các Quốc Hội
tiểu bang chia khu vực, địa giới đơn vị bầu cử. Các đại
biểu đã lợi dụng chính sách này mà cắt xén, xoay sở, bóp
méo ranh giới, bảo vệ đủ số cử tri ủng hộ cho họ hoặc
đảng của họ. Vì thế phần lớn các đại biểu Quốc Hội
Mỹ tái tranh cử đều thắng. Freedom House phê bình là chính
sách này, gọi là gerrymandering, làm giảm tính cách đại diện
của người dân trong Quốc Hội, nhận xét đó rất đúng.
Nước Pháp cũng bị phê bình là không hội nhập được những
công dân gốc ngoại quốc, nhất từ là Phi Châu.
Nói chung, mỗi năm thế giới vẫn tiến thêm trên con đường
dân chủ hóa. Từ những năm cuối thế kỷ 20 đến nay, có rất
nhiều quốc gia đã chuyển từ chế độ độc tài sang lối
sống dân chủ, giống như một cơn sóng tự do lan tràn trên
mặt trái đất.
Có thể coi như phong trào này bắt đầu từ bán đảo Iberia, Âu
Châu, từ 30 năm trước đây. Nước Bồ Ðào Nha, sau nhiều năm
sống dưới chế độ độc tài của Antonio Salazar (1932-1968) và
các tướng lãnh, đã thiết lập một bản hiến pháp mới theo
chế độ dân chủ đại nghị vào năm 1976, và hai năm sau Tây
Ban Nha cũng theo gót, nhờ nhà độc tài Franco đã chết từ năm
1975. Từ khi dân chủ hóa, đời sống kinh tế hai quốc gia này
đã tiến triển để theo kịp các nước khác ở Tây Âu. Những
năm sau đó, loài người đã chứng kiến luồng sóng dân chủ
tự do tràn qua các nước Cộng Sản Ðông Âu, Châu Mỹ La tinh,
và cơn sóng càng lên mạnh hơn trong số các nước phía Ðông
Châu Á, nơi người dân đấu tranh cho dân chủ liên tục từ
thập niên 1960. Trong ba chục năm qua, làn sóng dân chủ tự do
đã lên, hiện nay 43% nhân loại đang được sống trong tự do
dân chủ đầy đủ, và 30% hơi tự do dân chủ.
Theo nhiều nhà nghiên cứu, trong lịch sử thế giới có nhiều
cơn sóng dân chủ tự do nổi lên rồi bị đẩy lùi, lần này
là lần thứ ba đang lên và hy vọng sẽ không lùi nữa. Cơn
sóng dân chủ đầu tiên diễn ra vào cuối thế kỷ 18 sang thế
kỷ 19 ở Âu Châu và Mỹ Châu. Ðợt sóng này lan ra rất chậm,
bắt đầu từ những cuộc cách mạng ở Hoa Kỳ, ở Pháp, dần
dần tới những nước Âu Châu khác. Cơn sóng dân chủ đó đã
gặp phải nhiều tảng đá ngầm cản trở, đôi lúc phải dội
lại và thoái trào. Có những quốc gia trở thành dân chủ rồi
lại thụt lùi trở lại chế độ quân chủ hoặc đế quốc,
như ở Pháp, Ý, Ðức, vân vân. Ðiều này chứng tỏ việc
thiết lập thể chế dân chủ hình thức, bằng cách thông qua
một bản hiến pháp dân chủ, không đủ bảo đảm cho người
dân được sống tự do thật sự và lâu bền. Trong một bài
khác chúng ta sẽ coi những điều kiện nào cần thiết để
chế độ dân chủ có thể bền vững.
Ðợt sóng dân chủ tự do thứ nhì lan ra trên thế giới sau
cuộc đại chiến thứ nhất vào đầu thế kỷ trước, kéo dài
cho tới một phần ba thế kỷ. Một khẩu hiệu đầu tiên
được nêu lên là đòi hỏi quyền tự quyết dân tộc. Những
nước mới giành được độc lập sau các cuộc đại chiến
đã quyết định thiết lập thể chế dân chủ, tự do. Ðợt
sóng dân chủ tự do thứ nhì cũng gặp những chướng ngại và
thoái trào. Chúng ta đã thấy những quốc gia như Ðức, Ý, có
lúc đã quay trở lại chế độ độc tài đảng trị, và ở Nga
thì cuộc cách mạng dân chủ chưa được một năm đã rơi vào
nội chiến để tiến tới một thể chế độc tài kéo dài hơn
70 năm, với một đảng duy nhất cai trị, trong thực tế là
chỉ có một nhóm hay một người thao túng. Sau Thế Chiến Thứ
Hai, nhiều nước cựu thuộc địa đã giành được cũng thiết
lập các chế độ dân chủ. Tuy nhiên, sau đó thế giới bước
ngay vào thời kỳ chiến tranh lạnh khiến cho trong cả hai khối
tư bản và Cộng Sản người ta có khuynh hướng duy trì các
chế độ độc tài để dễ đối phó với khối bên kia. Những
nước đứng giáp đường giới tuyến của hai khối càng khó
thay đổi vì bị gây nội chiến hoặc chia rẽ. Bên khối tư
bản, các nước như Hàn Quốc, Ðài Loan, Singapore, Thái Lan, Phi
Luật Tân, Indonesia vân vân, khó tiến nhanh trên đường dân
chủ hóa vì họ bị họ đe dọa trực tiếp với những phong
trào nổi dậy ngay ở trong nước họ. Các chính quyền độc
đoán viện lý do an ninh mà kìm hãm sự phát triển của các
quyền tự do chính trị và tự do dân sự. Các nước bên giới
Cộng Sản thì không để cho các quyền tự do phát triển vì
các đảng Cộng Sản chủ trương chuyên chính vô sản.
Cơn sóng dân chủ tự do thứ ba trong lịch sử chỉ khởi sự
trào lên khi Chiến Tranh Lạnh bắt đầu bớt căng thẳng. Lúc
đầu là Liên Xô và Mỹ thương thuyết chính sách hòa dịu,
giảm bớt vũ khí hạt nhân. Rồi Mỹ với Trung Quốc gặp gỡ
bắt tay nhau. Thế giới chung quanh dần dần cảm thấy bớt bị
đe dọa nên nhu cầu thay đổi chính trị dâng lên trong hàng
chục năm. Bồ Ðào Nha và Tây Ban Nha có thể xóa bỏ chế độ
độc tài vì cả hai nước nằm trong khối tư bản nhưng không
bị đe dọa bởi những phong trào nổi dậy theo chủ nghĩa Cộng
Sản. Dân chúng ở những nước Ðài Loan, Hàn Quốc, Thái Lan,
Phi Luật Tân, nhất là giới sinh viên, thanh niên đã từng đấu
tranh quyết liệt đòi dân chủ từ thập niên 1970, nhưng họ
cũng chỉ bắt đầu được hưởng tự do từ giữa thập niên
70, sau khi tình hình thế giới biến chuyển hòa dịu hơn và
mối đe dọa của khối Cộng Sản giảm bớt. Nhiều quốc gia
khác phải đợi cho tới khi gặp khủng hoảng kinh tế mới
thật sự bước vào quá trình dân chủ hóa. Ở Trung Âu và
Ðông Âu trong những năm 1980, đó là tình hình kinh tế trì trệ
trong khối Xô Viết vì quản lý không hiệu quả. Phong trào Công
Ðoàn Ðoàn Kết ở Ba Lan, các nhà trí thức đòi phát triển xã
hội công dân ở Tiệp Khắc, người dân Ðông Ðức và Hungary
cũng đứng dậy, đưa tới sự sụp đổ của bức tường
Berlin. Ở Á Ðông, những cải thiện chính trị đã bắt đầu
và cuộc khủng hoảng kinh tế năm 1997 thúc đẩy thêm cho tiến
trình dân chủ hóa những bước nhanh chóng và vững vàng. Sau
năm 1997, các chế độ còn vết tích độc đoán ở Hàn Quốc,
Ðài Loan, Indonesia bị lật đổ bằng lá phiếu. Các biến cố
đó xẩy ra được cũng là nhờ lúc đó Chiến Tranh Lạnh giữa
hai khối tư bản và Cộng Sản đã chấm dứt.
Làn sóng dân chủ hóa thứ ba này đi đôi với hiện tượng kinh
tế toàn cầu hội nhập với nhau chặt chẽ hơn, đưa tới
việc cải thiện mức sống và giảm bớt nạn nghèo đói trên
thế giới. Một thước đo của sự cải thiện này là tỷ lệ
những người còn sống với lợi tức dưới 2 đô la Mỹ một
ngày, khoảng 30 ngàn đồng Việt Nam cho mỗi người, theo giá
tiền năm 2005. Vào năm 1980 trên thế giới có 56% nhân loại còn
sống trong cảnh nghèo như vậy, đến năm 2000 tỷ số đó chỉ
còn 23%. Nếu nhớ rằng dân số trên trái đất luôn luôn gia
tăng chúng ta càng thấy sự cải thiện trên là rất đáng kể.
Vào năm 1980 thế giới có 1.9 tỷ người sống trong cảnh nghèo,
năm 1990 chỉ còn 1 tỷ 7, đến năm 2000 chỉ còn một tỷ mốt.
Một điều đáng chú ý nữa là trước năm 1980, trước khi làn
sóng dân chủ lan tràn, số người sống trong cảnh nghèo theo
định nghĩa trên chỉ tăng thêm chứ không giảm. Sự cải
thiện trong đời sống kinh tế đi đôi với phong trào dân chủ
hóa cho thấy khi người dân được tự do hơn, trong đó được
hưởng những quyền tự do kinh tế, thì loài người cũng
được no ấm nhiều hơn. Từ năm 1980, theo báo cáo của Ủy
Hội Nhân Quyền Liên Hiệp Quốc, có 81 quốc gia đã tiến
bước trên đường dân chủ hóa đáng kể, trong đó có 33
nước đổi từ chế độ quân phiệt sang chế độ dân chủ.
Theo Liên Hiệp Quốc, có 140 quốc gia trong số khoảng 200 nước
trong thế giới hiện đã có bầu cử tương đối tự do, và 81
quốc gia trong số đó thực sự có tự do, tức là khoảng 60%
nhân loại. Bản xếp loại này lạc quan, rộng rãi hơn Freedom
House, cũng dễ hiểu vì các quốc gia trên đều nằm trong tổ
chức Liên Hiệp Quốc.
Cơn sóng dân chủ hóa thứ ba cũng gặp những trở ngại, có
lúc quay ngược chiều và không lan rộng đồng đều. Có những
quốc gia đã thiết lập thể chế dân chủ sau đó lại rơi
xuống, trở về sống dưới một chính quyền độc tài, như ở
Peru, Pakistan. Ðiều này cho thấy những điều kiện thúc đẩy
một quốc gia tiến tới chế độ dân chủ khác với những
điều kiện để nôi dưỡng cho chế độ dân chủ được vững
bền. Làn sống dân chủ cũng bị ngăn lại ở nhiều nơi không
vào được. Trong số những nước thuộc Liên Bang Xô Viết cũ,
nhiều nước vẫn còn giữ chế độ độc tài, như Ukraina và
Georgia đến năm ngoái mới tự giải thoát; nhưng Kyrgyzstan vẫn
là một nước độc tài hủ lậu hạng nhất. Ở Á Ðông thì
Trung Quốc, Việt Nam, Lào, Miến Ðiện vẫn chưa có tự do
tuyển cử. Lại có những quốc gia thiết lập một chế độ
dân chủ hình thức nhưng người dân vẫn chưa được tự do,
như ở nhiều nước Trung Á khác. Chúng ta thấy dân chủ hình
thức, tức là có hiến pháp, có tuyển cử không nhất thiết
đưa tới có dân chủ tự do thật sự nếu người dân chưa
được hưởng những quyền tự do chính trị và tự do dân sự.
Mà điều người dân cần là được sống tự do, không phải
chỉ là được đi bầu hay ứng cử. Chúng ta cần phân biệt
tự do và dân chủ, không phải lúc nào cũng đi đôi.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/5817), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét