quan hệ ngoại giao Việt-Mỹ, các giới chức ở Washington và Hà
Nội cũng như nhiều nhà nghiên cứu đã lên tiếng tán dương
các thành quả của những nỗ lực xích lại gần nhau giữa hai
nước cựu thù. Một số người, đặc biệt là giới doanh
thương và các chuyên gia phát triển quốc tế, cho rằng những
tiến triển tốt đẹp của mối bang giao này có ích cho nền
kinh tế Việt Nam và do đó cũng có ích cho công cuộc vận
động dân chủ hóa Việt Nam về lâu về dài.
<div class="boxleft300"><img src="/files/u1/sub01/dr-pham-hong-son-300.jpg"
width="300" height="302" alt="dr-pham-hong-son-300.jpg" /><div
class="textholder">Bác sĩ Phạm Hồng Sơn, người từng bị cầm
tù nhiều năm vì đã dịch và phổ biến trên internet bài viết
"Thế nào là Dân chủ?" đăng trên website của Bộ Ngoại giao
Hoa Kỳ</div></div>
Ban Việt Ngữ VOA đã tiếp xúc với Bác sĩ Phạm Hồng Sơn ở
Hà Nội, người từng bị cầm tù nhiều năm vì đã dịch và
phổ biến trên internet bài viết "Thế nào là Dân chủ?"
đăng trên website của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ, và được ông cho
biết một số ý kiến như sau.
<em><strong>VOA:</strong> Từ vị thế của một người tranh đấu
cho dân chủ Việt Nam, ông đánh giá như thế nào về sự phát
triển của mối bang giao Việt-Mỹ trong 15 năm qua?</em>
<strong>Bác sĩ Phạm Hồng Sơn:</strong> Theo tôi sự phát triển
của mối bang giao Việt-Mỹ trong 15 năm qua có những điểm rất
đáng mừng và cũng rất đáng tiếc. Đáng mừng phải kể
trước tiên là nước Việt Nam thống nhất đã thiết lập quan
hệ chính thức với quốc gia hùng mạnh nhất thế giới. Và
đáng mừng thứ hai là, nhìn một cách toàn cục, mối quan hệ
Việt-Mỹ trong 15 năm qua đã và đang phát triển theo chiều
hướng mở rộng hơn và sâu sắc hơn, đã mang lại nhiều lợi
ích và hiểu biết lẫn nhau cho cả hai quốc gia. Từ lúc ban
đầu chỉ là các hợp tác có tính chất nhân đạo hoặc chủ
yếu trong lĩnh vực thương mại, kinh tế, đến nay quan hệ
Việt-Mỹ đã phát triển sang hầu khắp mọi lĩnh vực khác như
giáo dục, an ninh, quốc phòng, quân sự và chính trị,… Minh
họa cho những phát triển tích cực này đã được nhiều
người phân tích và đề cập.
Ở đây tôi muốn nhấn mạnh đến hai điều tôi cho là đáng
tiếc nhất trong 15 năm qua của quan hệ Việt-Mỹ. Thứ nhất,
mối bang giao Việt-Mỹ lẽ ra đã có thể bắt đầu trở lại
sớm hơn và phát triển rộng và sâu sắc hơn nhiều. Mặc dù
nhiều người cho rằng quan hệ Việt-Mỹ đã có sự phát triển
nhanh, nhưng đó chỉ là so sánh với bản thân mối quan hệ
Việt-Mỹ. Chúng ta sẽ thấy khác, nếu so sánh quan hệ
Việt-Mỹ với quan hệ giữa Mỹ và các nước khác. Ví dụ,
chỉ cần so sánh với Campuchia, một quốc gia láng giềng có
bối cảnh chính trị khá tương tự với Việt Nam sau 1975 và
vị thế địa chính trị kém quan trọng hơn Việt Nam, đã
được bỏ cấm vận, bình thường hóa quan hệ và được
hưởng các qui chế thương mại với Hoa Kỳ sớm hơn Việt Nam
và đến nay Campuchia đang có nhiều hợp tác với Hoa Kỳ sâu
sắc hơn Việt Nam. Và khi nhìn xa hơn, quan hệ Nhật bản-Mỹ
đã chỉ cần 7 năm để từ cựu thù trở thành những đồng
minh chiến lược của nhau.
Thứ hai, khi quan hệ với một quốc gia văn minh như Hoa Kỳ,
phía Việt Nam chưa chú trọng tới việc tiếp thu các giá trị
(tinh thần) tiến bộ của Hoa Kỳ - những điều đã làm nên
một Hoa Kỳ hùng mạnh, bền vững suốt hơn một thế kỷ qua.
Cụ thể thì chính quyền Việt Nam cho tới nay mới chỉ chú ý
khai thác các lợi thế về kinh tế, thương mại khi quan hệ
với Hoa Kỳ và đa phần người dân chỉ bị hấp dẫn bởi
một đặc điểm có tính bề ngoài là giàu có, thích hưởng
thụ tiện nghi vật chất của xã hội Mỹ.
<em><strong>VOA:</strong> Ông có thể nói rõ thêm về các giá trị
tiến bộ của Hoa Kỳ?</em>
<strong>Bác sĩ Phạm Hồng Sơn:</strong> Các nhà khoa học về xã
hội nhân văn đã nêu ra nhiều giá trị tiến bộ khác nhau trong
xã hội Mỹ. Ở đây tôi chỉ muốn nói đến 3 giá trị của
xã hội Mỹ rất đáng tham khảo. Giá trị thứ nhất, giới tinh
hoa của xã hội Mỹ gần như có một sự nhất trí tuyệt đối
về quan niệm cho rằng bất kỳ sự tích tụ quyền lực công
nào (vào tổ chức, đảng phái hay cá nhân) cũng dẫn đến
độc tài, gây nguy hiểm cho quyền con người, sự toàn vẹn
chủ quyền và sự giàu mạnh của quốc gia.
Do đó giới tinh hoa Mỹ và xã hội Mỹ từ thời kỳ lập quốc
đến nay luôn nghiêng hẳn về việc ủng hộ và sẵn sàng đấu
tranh để bảo vệ nguyên tắc tam quyền phân lập trong hệ
thống quyền lực công và sự cạnh tranh công khai để giành
quyền được đảm nhiệm các chức vụ lãnh đạo đất nước.
Giá trị thứ hai, xã hội Mỹ rất coi trọng và hết sức bảo
vệ sự "bình đẳng cơ hội" (equality of opportunity) cho mọi
công dân bất kể sắc tộc, giai tầng, nguồn gốc. Người Mỹ
coi "bình đẳng về cơ hội" là nền tảng để quốc gia Mỹ
có thể huy động được tối đa mọi tài năng và sức mạnh
tiềm ẩn trong xã hội. Người Mỹ luôn sẵn sàng đấu tranh
để bảo vệ sự "bình đẳng cơ hội".
Cho đến nay, có thể nói, bất kỳ người Mỹ nào, dù có
nguồn gốc Á, Âu hay Phi, đều cảm thấy nực cười và không
thể chấp nhận được khi có ai đó tự cho bản thân hay sắc
tộc, đảng phái của mình có khả năng duy nhất để làm tốt
một việc gì đó. Giá trị thứ ba là người Mỹ có tinh thần
cởi mở, dung thứ và độ lượng rất cao. Người Mỹ có thể
cạnh tranh, chỉ trích nhau rất quyết liệt (thậm chí đã từng
đánh nhau dữ dội như hồi nội chiến 1861-1865) nhưng họ rất
dễ dàng tha thứ cho nhau, thân thiện với nhau trở lại để
cùng sống hòa bình hoặc để cùng phụng sự lợi ích công
cộng.
<em><strong>VOA:</strong> Thưa ông, đâu là nguyên nhân của sự
phát triển vừa đáng mừng vừa đáng tiếc trong quan hệ
Việt-Mỹ trong 15 năm qua như ông vừa nêu?</em>
<strong>Bác sĩ Phạm Hồng Sơn:</strong> Có rất nhiều nguyên nhân
nếu nhìn ở các góc độ khác nhau, nhưng nguyên nhân cơ bản
nhất, theo tôi, nằm trong động cơ nền tảng của mối bang giao
Việt-Mỹ trong 15 năm qua. Như chúng ta thấy mối bang giao
Việt-Mỹ trong 15 năm qua không chỉ là mối bang giao giữa hai
hệ thống chính quyền đã từng là cựu thù của nhau (tôi xin
nhấn mạnh cựu thù giữa hai hệ thống chính quyền chứ không
phải hai dân tộc như nhiều người ngộ nhận) mà còn là mối
bang giao giữa một quốc gia có hệ thống chính trị thuộc
loại dân chủ trưởng thành nhất thế giới với một quốc gia
có nền chính trị độc đảng, phi dân chủ. Và chính vì sự
trái ngược nhau giữa hai hệ thống chính trị, nên động cơ
thiết lập mối bang giao từ hai quốc gia cũng có nền tảng
hoàn toàn khác nhau. Đối với Hoa Kỳ, động cơ để thiết
lập bang giao với Việt Nam được đặt trên nền tảng lợi
ích tối cao của quốc gia Hoa Kỳ.
Còn đối với Việt Nam thì động cơ để thiết lập bang giao
với Hoa Kỳ lại đặt trên nền tảng lợi ích tối cao của
Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCS VN) trong nhu cầu giữ quyền lãnh
đạo độc tôn trên toàn quốc gia Việt Nam. Do đó, từ tổng
thể cho đến từng chi tiết, sự phát triển của mối bang giao
Hoa Kỳ-Việt Nam trong 15 năm qua đều phát triển trong khuôn khổ
qui định của hai động cơ nền tảng vừa kể.
Về phía Hoa Kỳ, mặc dù là quốc gia hùng mạnh nhất thế
giới và lại có hệ thống chính trị dân chủ nhưng cấp cao
nhất trong hầu hết các chính phủ cầm quyền ở Hoa Kỳ, ngay
từ sau 1975 cho đến nay, vẫn luôn sẵn sàng thiết lập hay mở
rộng quan hệ với Việt Nam trên tất cả các lĩnh vực, kể
cả về văn hóa, an ninh, quân sự, chính trị vì điều đó hoàn
toàn có lợi cho Hoa Kỳ trong các vấn đề như mở rộng thị
trường xuất khẩu, kiềm chế sự ảnh hưởng của Trung quốc,
chống khủng bố, chống phổ biến vũ khí hạt nhân v.v tại
vùng Đông Nam Á nói riêng và trên toàn thế giới nói chung.
Trong khi đó về phía Việt Nam, sự phát triển của mối quan
hệ với Hoa Kỳ lại thể hiện rõ sự khinh thường, thúc bách
hay do dự xuất phát từ nhu cầu cầm quyền của ĐCS VN. Ví dụ
cấp lãnh đạo cao nhất của ĐCS VN không chỉ khinh thường các
tín hiệu muốn thiết lập bang giao với Việt Nam từ phía chính
quyền Jimmy Carter vào năm 1977 mà còn không coi trọng những đề
xuất sớm nối lại quan hệ với Hoa Kỳ từ những nhân vật
cấp dưới trong ĐCS VN như cố Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn
Cơ Thạch. Phải đến khi ĐCS VN bị mất các nguồn viện trợ
từ khối Xã hội chủ nghĩa và buộc phải "cởi trói" kinh
tế để tránh một đại khủng hoảng xã hội (vào nửa cuối
thập niên 1980), ĐCS VN mới bắt đầu nhận ra sự cần thiết
trong việc thiết lập bang giao với Hoa Kỳ, vì thiếu sự ủng
hộ của Hoa Kỳ thì mục tiêu phát triển kinh tế để giữ
vững "ổn định chính trị" của ĐCS VN sẽ rất khó khăn
hoặc bất khả thi.
Tôi còn nhớ một chi tiết do một cựu quan chức của Tổng
cục Hàng không Việt Nam cho biết là vào những năm đầu thập
niên 1990 Tổng cục Hàng không Việt Nam không thể thuê hay mua
thiết bị để nâng cấp máy bay chuyên cơ cho cấp lãnh đạo
cao cấp của ĐCS VN chỉ vì các hãng cung cấp quốc tế không
dám thực hiện do ngại lệnh cấm vận của Hoa Kỳ. Sự do dự
của ĐCS VN sau khi đã thiết lập quan hệ với Hoa Kỳ cũng thể
hiện khá rõ. Ví dụ, chỉ sau khi Trung quốc, Campuchia đã
được Hoa Kỳ trao qui chế PNTR (Quan hệ thương mại bình
thường vĩnh viễn) thì giới lãnh đạo của ĐCS VN mới đi
đến thống nhất phải tăng tốc các cuộc đàm phàn và chấp
nhận những đòi hỏi, yêu cầu của phía Hoa Kỳ trong các cuộc
thương thảo để được hưởng qui chế PNTR (một điều kiện
bắt buộc để được tham gia WTO).
Cho đến những năm gần đây, sự phát triển quan hệ với Hoa
Kỳ cũng vẫn tiếp tục thể hiện rõ tính do dự, quan ngại cho
lợi ích của ĐCS VN cao hơn lợi ích của nhân dân và quốc gia.
Ví dụ, sự phát triển trong hợp tác về quân sự giữa Việt
Nam và Hoa Kỳ chỉ thấy gia tăng, nhưng vẫn còn khá hình thức
và cầm chừng, sau khi dư luận Việt Nam hết sức phẫn nộ
trước các hành vi xâm phạm và đe dọa chủ quyền từ Trung
quốc, trong khi Hoa Kỳ đã phát ra những thông điệp sẵn sàng
hợp tác chặt chẽ hơn nữa với Việt Nam. Hay việc ĐCS VN
hiện nay rất muốn được Hoa Kỳ trao cho một qui chế ưu đãi
về thương mại có tên GSP (Generalized System of Preferences) nhưng
lại không muốn đáp ứng đòi hỏi về phía Hoa Kỳ là Việt
Nam cần phải có các tổ chức công đoàn thực sự độc lập
để bảo vệ quyền lợi cho người lao động Việt Nam.
Bên cạnh đó, hệ thống báo chí và tuyên truyền của ĐCS VN
vẫn bị lực lượng bảo thủ duy trì chính sách thông tin cắt
xén, che giấu nhằm bóp méo hình ảnh nước Mỹ hay những tiến
bộ trong mối quan hệ Việt-Mỹ, vẫn dùng lại cụm từ
"Mỹ-Ngụy" gây cho nhận thức của dân chúng về Hoa Kỳ bị
thiếu hụt, lệch lạc và thậm chí nghi kỵ, bài Mỹ. Trong khi
đó ĐCS VN lại tỏ ra rất "độ lượng" với Trung quốc,
không chỉ quên hẳn "bài học" tháng Hai năm 1979 mà còn tỏ
ra thân ái, lễ độ trước những hành vi tàn ác, ngang ngược
của Trung quốc vẫn đang tái diễn đối với ngư dân Việt Nam
và chủ quyền Việt Nam trong nhiều năm qua.
Tóm lại, những điều đáng tiếc của quan hệ Việt-Mỹ trong
15 năm qua là do ĐCS VN chưa thoát được khỏi ý thức hệ
Marx-Lenin và/hoặc vẫn đặt lợi ích của đảng lên trên lợi
ích của toàn dân tộc. Tuy nhiên, mối bang giao Việt-Mỹ trong 15
năm qua cũng đã giúp cho nhiều người dân và nhiều đảng viên
Cộng sản nhận ra rằng những quan ngại, do dự hay né tránh
của ĐCS VN khi quan hệ với Hoa Kỳ không chỉ đi ngược lại
với nhu cầu phát triển bền vững và bảo toàn chủ quyền
của Việt Nam mà còn làm cho uy tín cầm quyền của ĐCS VN ngày
càng bị xói mòn thêm.
<em><strong>VOA:</strong> Ông nghĩ sao về nhận định cho rằng sự
giao hảo giữa Việt Nam và Hoa Kỳ có lợi cho kinh tế Việt Nam
và do đó cũng có lợi cho nỗ lực dân chủ hóa Việt Nam? </em>
<strong>Bác sĩ Phạm Hồng Sơn:</strong> Đúng là giữa phát triển
kinh tế và dân chủ hóa có mối liên hệ với nhau, nhưng mối
liên hệ đó không phải là mối liên hệ thuận chiều hay có
tính nhân quả tất yếu, mặc dù chúng có thể tác động thúc
đẩy lẫn nhau. Vì bản chất của kinh tế là nhằm gia tăng các
giá trị vật chất (hữu hình) cho cá nhân và xã hội còn bản
chất của dân chủ hóa là nhằm xây dựng các giá trị tiến
bộ (vô hình) cho cá nhân và cộng đồng. Cũng giống như hai
phần của một con người là thể xác (tương đương với kinh
tế) và tinh thần (tương đương với dân chủ). Một thể xác
luôn đói khát thì khó nói đến đạo đức hay những giá trị
tinh thần cao đẹp. Nhưng một thể xác đầy đủ, béo tốt
lại không thể đảm bảo để con người có một đời sống
tinh thần lành mạnh, tử tế, thậm chí sự thừa thãi về vật
chất còn làm con người trở nên bệnh tật về thể xác và
bệnh hoạn về tinh thần. Tương tự, ô nhiễm môi trường,
băng hoại đạo đức và tham nhũng tràn lan là ba đặc điểm
luôn nổi bật trong các chế độ chỉ "cởi trói" về kinh
tế nhưng vẫn độc đoán về chính trị.
Do đó, sẽ là sai lầm khi cho rằng sự phát triển trong quan hệ
kinh tế giữa Việt Nam và Hoa Kỳ sẽ tự nhiên mang lại thuận
lợi cho dân chủ hóa Việt Nam, chưa kể đến việc tăng
trưởng kinh tế trong môi trường phi dân chủ sẽ tạo điều
kiện để các lực lượng cầm quyền độc đoán có thêm
những nguồn lực mờ ám làm tăng sức mạnh cho bộ máy tuyên
truyền và bộ máy đàn áp của chúng. Ngay như nước Mỹ vào
thập niên 1960 (khi đó đã có mức sống kinh tế cao hơn Việt
Nam hiện nay rất nhiều) cũng vẫn phải có những nỗ lực vận
động, đấu tranh, hy sinh để bảo vệ và hoàn thiện nền dân
chủ Mỹ, nếu không, nước Mỹ chắc chưa thể có một tổng
thống da màu và một xã hội vững mạnh như ngày hôm nay.
<em><strong>VOA:</strong> Trong cuộc họp báo hôm 29 tháng 6 ở Hà
Nội, Đại sứ Hoa Kỳ Michael Michalak cho biết Washington "đã
cấp các khoản tài trợ trị giá tổng cộng 350.000 đôla cho
các tổ chức phi chính phủ Việt Nam để củng cố dân chủ,
gia tăng sự tôn trọng dành cho xã hội dân sự và nền pháp
quyền, và thúc đẩy nhân quyền và nữ quyền." Ông nhận
định như thế nào về nỗ lực của Hoa Kỳ trong lãnh vực này
và ông muốn giới hữu trách ở Washington có những nỗ lực
cụ thể nào để góp phần thúc đẩy tiến trình dân chủ hóa
Việt Nam? </em>
<strong>Bác sĩ Phạm Hồng Sơn:</strong> Việc chính quyền Hoa Kỳ
trợ giúp tài chính cho các tổ chức phi chính phủ của Việt
Nam là một hướng đi đúng đắn và cần tăng cường hơn nữa
vì một xã hội dân chủ không thể thiếu các tổ chức, hội
đoàn dân sự độc lập hay "phi chính phủ". Tuy nhiên, chúng
ta nên hết sức lưu ý để các trợ giúp đến được đúng
đích vì các tổ chức được hoạt động công khai và hợp
pháp ở Việt Nam hiện nay rất khó giữ được tính "phi chính
phủ" hoặc chúng chỉ là các "tổ chức phi chính phủ" trá
hình còn thực chất vẫn là các tổ chức của chính phủ vì
ĐCS VN hiện vẫn tìm mọi cách chi phối, kiểm soát mọi tổ
chức, hội đoàn dân sự, không cho phép bất cứ một tổ chức
quần chúng nào có tính độc lập, tự quản tồn tại.
Về mong muốn giới hữu trách tại Washington đối với tiến
trình dân chủ hóa Việt Nam: thứ nhất, với tư cách là một
người Việt Nam, tôi lại muốn tự đặt câu hỏi ngược lại
là "Người Việt Nam chúng ta đã ý thức được tầm quan
trọng và nỗ lực hết sức cho dân chủ hóa Việt Nam hay
chưa?" vì mọi nỗ lực hay trợ giúp quốc tế đều trở nên
vô nghĩa và thậm chí trở nên kỳ cục nếu bản thân người
dân nước sở tại không dám đấu tranh và trả giá cho những
tiến bộ xã hội.
Thứ hai, chúng ta phải hiểu các giới chức tại Washington là
những viên chức của một nhà nước dân chủ, nghĩa là trách
nhiệm trước tiên của họ là phải phục vụ lợi ích cho nhân
dân Mỹ. Do đó chúng ta không nên quá kỳ vọng, đòi hỏi hay
quá bi quan, trách móc khi nhìn vào sự ủng hộ, trợ giúp từ
giới hữu trách Washington. Nhưng chúng ta có thể tin tưởng
rằng các giá trị văn minh như dân chủ, nhân quyền là các giá
trị mà gần như bất kỳ người Mỹ nào cũng chia sẻ và ủng
hộ.
Ngắn gọn lại, theo tôi, chỉ riêng việc giới hữu trách tại
Washington vẫn tiếp tục duy trì và cố gắng mở rộng phạm vi
trong quan hệ Việt-Mỹ đã là một thuận lợi, trợ giúp quí
giá cho tiến trình dân chủ hóa của Việt Nam rồi. Phần việc
còn lại phải là của chúng ta-những con dân của nước Việt
Nam.
<em><strong>VOA:</strong> Xin cám ơn Bác sĩ Phạm Hồng Sơn đã dành
cho Ban Việt ngữ cuộc phỏng vấn này.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/5743), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét