vào tháng 5/2009. Những gì bà viết từ năm 1963 dường
như chưa bao giờ hết giá trị. Tôi nhớ câu sau đây của
bà, vang vang như một tuyên ngôn: "Xã hội muốn được tự do
thì chính phủ phải bị kiểm soát"; "Một cá nhân có thể làm
bất kỳ cái gì trừ phi cái đó bị luật pháp cấm; một quan
chức chính phủ không được làm bất kỳ cái gì trừ phi cái
đó được luật pháp cho phép".
Cái điều tưởng như là đơn giản ấy, xin thú thật là
phải đến khi dịch Ayn Rand, tôi mới biết (dù đã tốt
nghiệp ĐH, nghĩa là có trình độ "sơ cấp chính trị"
theo tiêu chuẩn của Việt Nam chứ không phải mù chữ đâu
nhá). Và nó đã là cảm hứng, là "kim chỉ nam", "sợi
chỉ đỏ xuyên suốt" cho tất cả các bài viết của tôi
trên mục Phát ngôn & Hành động Ấn tượng, năm 2009.
Cảm ơn các bác Cao Việt Dũng, Nguyễn Đức Thành đã
bỏ công hiệu đính cho bản dịch này.</div>
<h2>BẢN CHẤT CỦA CHÍNH PHỦ (The Nature of Government)</h2>
<em>Tải xuống bản đầy đủ ở đây:
http://vepr.org.vn/home/index.php?option=com_content&task=view&id=846&Itemid=474</em>
Chính phủ là một định chế độc quyền nắm giữ việc
cưỡng chế thực thi một số quy tắc nhất định về ứng xử
xã hội trong một khu vực địa lý nhất định.
<h2>Con người có cần một định chế như vậy không - và tại
sao?</h2>
Vì trí tuệ của con người là công cụ căn bản mà anh ta có
để duy trì sự tồn tại của mình, là phương cách để anh ta
thu nhận kiến thức nhằm hướng lối các hành động – nên
điều kiện căn bản mà anh ta đòi hỏi là tự do suy nghĩ và
hành động theo sự phán đoán có lý trí của mình. Điều này
không có nghĩa là mỗi con người phải sống một mình và hoang
đảo là môi trường phù hợp nhất với anh ta. Con người có
thể thu nhận những lợi ích khổng lồ từ các mối quan hệ
giữa họ với nhau. Môi trường xã hội là môi trường có ích
nhất để con người tồn tại thành công – nhưng chỉ như
vậy với một số điều kiện nhất định.
"<em>Hai giá trị lớn có được từ tồn tại [theo hình thức]
xã hội là: kiến thức và trao đổi. Con người là loài duy
nhất có thể truyền tải và mở rộng kho kiến thức của nó
từ thế hệ này qua thế hệ khác; lượng kiến thức tiềm
tàng lớn hơn lượng kiến thức mà bất kỳ cá nhân con người
nào có thể thu nhận được trong suốt cuộc đời của anh ta;
mọi người, ai ai cũng nhận được những lợi ích không thể
đong đếm từ những kiến thức do người khác phát hiện ra.
Lợi ích lớn thứ hai là phân chia lao động: nó cho phép một
người dồn nỗ lực vào một lĩnh vực cụ thể và trao đổi
thành quả với những người khác chuyên vào các lĩnh vực
khác. Hình thức hợp tác này cho phép tất cả những người
tham gia thu nạp được nhiều hơn kiến thức, kỹ năng và doanh
lợi cho nỗ lực của họ, so với lượng kiến thức, kỹ năng
và doanh lợi họ thu được khi mỗi người phải tự sản xuất
tất cả những gì mình cần trên một hoang đảo hay trên một
nông trang tự cung tự cấp.</em>
<em>Nhưng chính những lợi ích này chỉ ra, giới hạn và xác
định những người nào thì có giá trị với người khác và
trong những kiểu xã hội nào: chỉ có thể là những con người
độc lập, có có năng lực, có lý trí, trong các xã hội tự
do, có năng suất, dựa trên lý trí</em>". ("Đạo đức khách
quan" trong Phẩm hạnh của sự ích kỷ).
Một xã hội cướp đoạt khỏi tay cá nhân sản phẩm được
tạo ra từ nỗ lực của anh ta, hoặc nô dịch anh ta, hoặc tìm
cách hạn chế tự do tinh thần của anh ta, hoặc cưỡng ép anh
ta hành động đi ngược lại sự phán đoán có lý trí của
mình – một xã hội tạo ra xung đột giữa các đòi hỏi của
nó và những đòi hỏi thuộc về bản chất con người – thì,
thật ra, không phải là xã hội nữa, mà là một đám đông
được kết dính với nhau bởi luật lệ của các băng nhóm đã
được thể chế hóa. Một xã hội như vậy phá hủy tất cả
các giá trị của sự chung sống con người, nó không có một
sự biện minh khả dĩ nào và là, không phải một nguồn lợi
ích, mà mối đe dọa hiểm nguy nhất cho sự tồn tại của con
người. Cuộc sống trên hoang đảo còn an toàn hơn và đáng mong
chờ hơn nhiều so với sự tồn tại trong xã hội Nga Xô viết
hay Đức Quốc xã.
Nếu con người muốn chung sống trong một xã hội hòa bình, có
năng suất, dựa trên lý trí, và đối xử với nhau vì lợi ích
tương hỗ, họ phải chấp nhận một nguyên tắc xã hội căn
bản mà nếu thiếu thì không thể tồn tại một xã hội đạo
đức hay văn minh nào: nguyên tắc về các quyền cá nhân.
Công nhận các quyền cá nhân nghĩa là thừa nhận và chấp
nhận các điều kiện mà bản tính của con người đòi hỏi cho
sự tồn tại thỏa đáng của anh ta.
Các quyền của con người chỉ có thể bị vi phạm bởi việc
sử dụng sức mạnh. Chỉ bằng sức mạnh, một kẻ nào đó
mới có thể cướp đi mạng sống của người khác, hoặc bắt
người ta làm nô lệ, hoặc cướp bóc, hoặc ngăn chặn người
đó theo đuổi các mục tiêu cá nhân, hoặc cưỡng ép người
đó hành động đi ngược lại sự phán đoán có lý trí của
mình.
Điều kiện tiên quyết để có một xã hội văn minh là loại
bỏ sức mạnh ra khỏi các quan hệ xã hội – từ đó thiết
lập nguyên tắc rằng nếu con người muốn giao thiệp với nhau,
họ chỉ nên giao thiệp bằng các phương tiện lý trí: bằng
thảo luận, bằng thuyết phục và bằng thỏa ước tự nguyện,
không bị cưỡng ép.
Quyền sống của con người kéo theo một quyền tất yếu là
quyền tự vệ. Trong một xã hội văn minh, sức mạnh chỉ nên
được sử dụng để trả đũa và chỉ nhằm vào những kẻ
đã ra tay sử dụng sức mạnh trước. Mọi lý do khiến cho
việc dùng sức mạnh trước trở nên xấu xa đều cũng làm cho
việc dùng vũ lực để trả đũa sau đó trở thành một mệnh
lệnh đạo đức.
Nếu một xã hội "thái bình" nào đó từ chối việc sử
dụng sức mạnh để trả đũa, nó sẽ phải tự phó mặc cho
kẻ đầu tiên quyết định vi phạm đạo đức. Một xã hội
như thế sẽ nhận được cái ngược lại với mong muốn của
nó: thay vì xóa bỏ cái xấu, nó lại khuyến khích và tặng
thưởng cho cái xấu.
Nếu xã hội không thể bảo vệ một cách có tổ chức cho các
thành viên của nó trước sức mạnh vũ lực, nó sẽ đẩy tất
cả các công dân tới việc phải tự vũ trang, biến nhà ở
thành pháo đài, bắn vào bất cứ kẻ lạ nào đặt chân đến
cổng nhà mình – hoặc tham gia một băng nhóm tự vệ nào đó
để chiến đấu với các băng nhóm khác được thành lập cũng
với mục đích tương tự, và do vậy khiến cho xã hội suy
đồi thành một mớ hỗn loạn với luật lệ của các băng
nhóm, tức là luật lệ của sức mạnh bạo ngược, suy đồi
thành giao tranh liên miên giữa các bộ lạc, với sự dã man
của thời tiền sử.
Việc sử dụng sức mạnh – ngay cả khi nhằm mục đích trả
đũa – cũng không thể tùy vào ý muốn cá nhân của mỗi công
dân. Cùng tồn tại trong hòa bình sẽ là điều bất khả thi
nếu một người phải sống trong mối đe dọa thường trực,
rằng một kẻ bất kỳ nào đó quanh anh ta có thể sử dụng
sức mạnh vào bất kỳ lúc nào. Cho dù các mục đích của kẻ
đó là tốt hay xấu, cho dù sự suy xét của hắn có lý trí hay
phi lý trí, cho dù động cơ của hắn xuất phát từ sự suy xét
công bằng hay sự ngu ngốc, từ thành kiến hay ác ý – thì sử
dụng sức mạnh để chống lại một con người cũng không thể
là quyết định tùy tiện của bất kỳ ai.
Ví dụ, hãy thử hình dung điều gì sẽ xảy ra nếu một
người đánh mất ví kết luận rằng anh ta đã bị ăn cắp. Anh
ta bèn nhảy vào bất kỳ ngôi nhà nào ở gần đó để tìm
lại ví, và bắn ngay người đầu tiên ném cho anh ta một cái
nhìn không thân thiện, bởi cho rằng cái nhìn đó là bằng
chứng của tội trộm cắp.
Việc sử dụng sức mạnh để trả đũa đòi hỏi những luật
khách quan do các bằng chứng đưa ra để xác định rằng đã
có một tội ác và chứng minh ai đã phạm tội ác ấy, cũng
như những luật khách quan để xác định hình phạt và cưỡng
chế thi hành trừng phạt. Không có những luật ấy, những
người muốn chống lại tội ác sẽ biến thành một đám đông
kiểu linsơ. Nếu xã hội để cho việc sử dụng sức mạnh
nhằm mục đích trả đũa rơi vào tay mỗi cá nhân, nó sẽ suy
đồi thành luật lệ của đám đông, luật kiểu linsơ cùng
bất tận những vụ tư thù, cừu thù đẫm máu.
Khi sức mạnh bị cấm trong quan hệ xã hội, con người cần
một thể chế nắm nhiệm vụ bảo vệ các quyền lợi của họ
dưới (sự điều chỉnh của) một tập hợp các luật lệ
khách quan.
Đây là nhiệm vụ của chính phủ – của một chính phủ đúng
nghĩa – là nhiệm vụ căn bản nhất của nó, sự suy xét mang
tính đạo đức duy nhất của nó, và là lý do tại sao con
người cần có chính phủ.
Chính phủ là hình thức đặt việc sử dụng sức mạnh nhằm
mục đích trả đũa vào dưới sự điều chỉnh khách quan –
tức là, dưới các luật được định ra một cách khách quan.
Sự khác biệt căn bản giữa hành động của cá nhân (tư nhân)
với hành động của chính phủ - sự khác biệt ngày nay đã
hoàn toàn bị phớt lờ và lảng tránh – xuất phát từ một
thực tế là chính phủ nắm độc quyền việc sử dụng sức
mạnh một cách hợp pháp. Nó phải nắm độc quyền đó, bởi
vì nó là cơ quan kiềm chế và chống lại việc sử dụng sức
mạnh; và cũng chính vì lý do đó, các hành động của nó phải
được định ra, phân định và giới hạn một cách cứng rắn;
trong sự vận hành của nó, không được phép có một chút ý
thích bất chợt, đồng bóng nào; nó phải là một robot vô nhân
tính; với động lực duy nhất là luật pháp. Xã hội muốn
được tự do thì chính phủ phải bị kiểm soát.
Trong một hệ thống xã hội đúng đắn, cá nhân được tự do
theo pháp định để tiến hành bất kỳ hành động nào anh ta
muốn (miễn là anh ta không xâm phạm quyền lợi của những
người khác), trong khi một quan chức chính phủ thì bị luật
giới hạn lại trong bất kỳ hành động chính thức nào của
ông ta. Một cá nhân có thể làm bất kỳ cái gì trừ phi cái
đó bị luật pháp cấm; một quan chức chính phủ không được
làm bất kỳ cái gì trừ phi cái đó được luật pháp cho phép.
Đây là hình thức đặt lẽ phải lên trên sức mạnh. Đây là
quan niệm của người Mỹ về "một chính phủ của luật pháp
và không phải của nhân dân".
Bản chất của luật pháp trong một xã hội tự do và quyền
lực của chính phủ trong xã hội đó, cả hai đều hình thành
bắt nguồn từ bản chất và mục đích của một chính phủ
đúng đắn. Nguyên tắc căn bản của cả hai đã được chỉ ra
trong Tuyên ngôn Độc lập (của nước Mỹ): "<em>để bảo
đảm những quyền lợi (cá nhân) này, các chính phủ được
thành lập từ dân, nhận lấy quyền lực chính đáng của chúng
từ sự đồng thuận của những người chịu sự quản
lý…</em>" (tức những người mà chính phủ quản lý - ND).
Bởi vì bảo vệ quyền cá nhân là mục đích thích đáng duy
nhất cho sự tồn tại của một chính phủ, nên nó là đối
tượng thích đáng duy nhất của lập pháp: tất cả luật pháp
đều phải đặt trên cơ sở quyền cá nhân và đều nhằm bảo
vệ các quyền đó. Tất cả luật pháp phải khách quan (và công
bằng một cách khách quan): mọi người phải biết rõ, và biết
trước khi tiến hành một hành động, là luật pháp cấm họ
làm những gì (và tại sao), cái gì cấu thành một tội ác và
họ sẽ phải chịu hình phạt gì nếu phạm tội đó.
Nguồn gốc quyền lực của chính phủ là "<em>sự đồng
thuận của những người chịu sự quản lý</em>". Điều này
có nghĩa rằng chính phủ không phải là kẻ cai trị, mà là
đầy tớ hay là tay sai của các công dân; nghĩa là một chính
phủ như thế không có quyền gì trừ các quyền mà các công
dân ủy cho nó vì một mục đích cụ thể.
Chỉ có một nguyên tắc căn bản mà các cá nhân phải thuận
theo nếu họ muốn sống trong một xã hội văn minh, tự do:
nguyên tắc chống sử dụng sức mạnh và ủy cho chính phủ
quyền tự vệ tự nhiên của mỗi cá nhân, nhằm thực thi luật
một cách có trật tự, khách quan và theo đúng như những gì
luật xác định. Hay nói cách khác, mỗi cá nhân phải chấp
nhận sự phân biệt giữa nghĩa vụ và ý thích thất thường
(bất kỳ ý thích nào, kể cả ý thích của bản thân cá nhân
đó).
Bây giờ điều gì sẽ xảy ra trong trường hợp giữa hai cá
nhân có sự bất đồng về một vụ việc mà hai bên đều tham
gia?
Trong xã hội tự do, một người không bị bắt buộc phải giao
dịch với người khác. Họ chỉ làm như thế trên cơ sở sự
nhất trí tự nguyện, và, khi có thêm yếu tố thời gian, trên
cơ sở hợp đồng. Nếu hợp đồng bị phá vỡ do quyết định
tùy tiện của một người, điều đó có thể gây ra tổn hại
về mặt tài chính đến mức thảm họa cho người kia, và nạn
nhân sẽ không còn cách nào khác ngoài việc giữ tài sản của
đối phương để đền bù thiệt hại. Nhưng ở đây, lại một
lần nữa, việc sử dụng sức mạnh không thể là quyết định
cá nhân của một ai. Và điều này dẫn đến một trong những
chức năng quan trọng nhất và phức tạp nhất của chính phủ:
chức năng làm trọng tài giải quyết các bất đồng giữa mọi
người với nhau theo các luật khách quan.
Tội phạm là thiểu số nhỏ trong bất kỳ xã hội bán văn minh
nào. Nhưng việc bảo vệ và cưỡng chế thực thi hợp đồng
thông qua các tòa án dân sự là nhu cầu tối quan trọng của
một xã hội hòa bình; không có sự bảo vệ đó, không nền
văn minh nào có thể phát triển hay được duy trì.
<center><img src="/files/u1/sub01/30514_6633099_n.jpg" width="376"
height="581" alt="30514_6633099_n.jpg" /></center>
(còn tiếp)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/5676), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét