đăng trong một kỳ hai bài viết của cô nhà báo Đoan Trang liên
quan đến báo chí mà BVN xin phép đăng lại trong cùng kỳ này.
Thật vinh dự được một tờ báo có uy tín làm công việc
chọn lựa như thế! Xin cho phép tôi bàn ké vài lời.
Ở Sở Thú có hai con vật giống hệt nhau: cùng hình thù
"<em>giống hệt con hổ nhưng nhỏ</em>" (theo định nghĩa của
từ điển Larousse thời tôi học cuối bậc tiểu học cách nay
hơn bảy chục năm), nhưng hai con vật ở Sở Thú giống hệt
nhau đó lại khác nhau về tên gọi, một con được gọi bằng
<strong>Mèo</strong> và một con gọi bằng <strong>Mèo
Rừng</strong>. Hai tên gọi khác nhau giữa Mèo và Mèo Rừng
được xác định chỉ ở một điểm này, biết tuân theo Luật.
Nói thế là chưa kín kẽ, vì Luật… Rừng thì cũng là luật.
Đọc tới đây, bạn đọc thừa biết rằng muốn cho kín nhẽ
thì cái Luật cho Mèo tuân theo và Mèo Rừng phớt lờ, ấy là
Luật Dân sự (do con người ở một xã hội văn minh không sống
theo Luật Rừng cùng đặt ra).
Sang xã hội con người, ở đâu đó trên Trái đất này,
"luật" cho loài Báo bỗng dưng lại có… báo Lề phải, báo
Lề trái, và một báo chính danh đi giữa đường. Khái niệm
báo Lề phải là do cái ông bộp chộp có chủ kiến nào đó
định ra nhằm mục đích mua vui cho thiên hạ. Khái niệm báo
Lề trái dành cho những người nông nổi, không dưng đi nhận
là mình "trái", trong khi lý ra phải vỗ ngực là mình
"phải". Nay đã tới lúc cần có những người xưng là chính
Danh chính Lộ chính Tín trong khái niệm Báo (trùng tên nhưng
không trùng khái niệm với con Mèo Rừng hoặc con Báo có họ
hàng hang hốc với Mèo Rừng). Cần biết phân biệt phẩm chất
"nhà" của nhà báo và phẩm tính "con" trong con báo hoặc
con mèo rừng.
Nhà báo Đoan Trang cung cấp hai bài viết với ý nghĩa xây
dựng dần KHÁI NIỆM Báo chí và Nhà báo. Hai bài này không
phải là mở đầu đâu nhé. Nhà báo Đoan Trang biết cách dùng
nhiều thể loại khác nhau để làm cho khái niệm Báo chí và
Nhà báo được hiện ra sinh động ngay trong cuộc đời thường
ngày của chúng ta.
Vậy nên, xin hãy đọc hai bài viết của Đoan Trang như là
những định nghĩa từng phần của khái niệm Báo chí và Nhà
báo. Nếu nội dung đúng là như thế, thì công lao là của cô
Đoan Trang. Nếu ai thấy lời bàn này sai, thì đó là tại tôi,
lỗi tại tôi lỗi tại tôi mọi đàng…"
Phạm Toàn</div>
<div class="boxright300"><img
src="http://danluan.org/files/u1/sub01/image0016.jpg" /><div
class="textholder">Quyền miễn trừ cho nhà báo là khái niệm chưa
được quy định trong pháp luật nước ta khi thông tin nhằm
phục vụ vụ lợi ích công. Ảnh: HTD</div></div>
Ở phương Tây, khi đưa tin có phần lệch sự thật, báo chí
vẫn có thể được thoát trách nhiệm với điều kiện: Phải
vì lợi ích công và không cẩu thả.
Hội thảo khoa học quốc tế về "<em>chống xúc phạm danh
dự, nhân phẩm, uy tín, đăng tin sai sự thật trên các phương
tiện truyền thông</em>" (ngày 10-3, tại Hà Nội) đã mở ra
vấn đề cần phải cân phân giữa quyền của báo chí và
quyền của công dân.
Tiếp nội dung hội thảo, một khía cạnh khác được khơi lên:
Báo chí được đưa thông tin tới ngưỡng nào?
<h2>Bị cung cấp tin sai thì sao?</h2>
Một trong những vụ án hình sự nổi tiếng liên quan tới giới
báo chí Việt Nam cách đây vài năm có chi tiết là cơ quan công
an cho rằng nhà báo đã đưa những thông tin "<em>không đúng
sự thật, trong đó có những tin đang trong quá trình điều tra,
có tin không có trong hồ sơ vụ án; việc đăng tải những
thông tin trên đây trên các phương tiện thông tin là rất
nghiêm trọng, đã có dấu hiệu vi phạm pháp luật…</em>".
Vụ án đặt ra một loạt vấn đề khiến các nhà báo băn
khoăn: Báo chí phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về các tin bài
họ đăng tải. Điều đó liệu có ảnh hưởng vai trò báo chí
trong công cuộc phục vụ lợi ích công?
Tại hội thảo nói trên, nhà báo Xuân Trung của báo Tuổi trẻ
cũng đã một lần nữa nhắc lại băn khoăn đó khi ông nêu câu
hỏi đại ý: <em>Nhà báo lấy thông tin từ cơ quan điều tra
thì sau đó nếu thông tin sai có được hưởng quyền miễn trừ
không?</em>
Quyền miễn trừ cho nhà báo là khái niệm chưa được quy
định trong pháp luật Việt Nam, song đã có mặt trong hệ thống
luật pháp của nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Anh, Phần
Lan, Úc, Philippines…
<h2>Sự thật trước tiên</h2>
Cơ sở biện hộ cho nhà báo ở mỗi nước có khác nhau, tuy
nhiên khái quát thì có hai loại "công cụ" chủ yếu: thứ
nhất, <span class="underlined-text">sự thật</span>; thứ hai, <span
class="underlined-text">quyền miễn trừ</span>.
Một nhóm nghiên cứu của TS Hoàng Đình Cúc (Giám đốc Học
viện Báo chí và Truyền thông Hà Nội) và bà Trần Lệ Thùy
(nghiên cứu viên báo chí Đại học Oxford, Anh) viết rằng:
"<em>Sự thật là cơ sở bào chữa toàn diện trong các vụ
kiện xúc phạm danh dự, bôi nhọ, phỉ báng. Nếu bài báo bị
kiện được chứng minh là nhìn chung viết đúng sự thật thì
sẽ được pháp luật bảo vệ</em>". Tất nhiên báo chí sẽ
phải rất tốn kém cả về thời gian và chi phí.
Chẳng hạn, vào năm 1987, đài truyền hình Scotland STV phát một
chương trình "Tội ác chiến tranh" tố cáo công dân Anthony
Gecas tham gia giết hại hàng ngàn người Do Thái. Gecas đâm đơn
kiện. STV buộc phải bỏ tiền thuê chuyên gia chứng minh cho
những sự việc xảy ra từ nửa thế kỷ trước. Cuối cùng,
nhờ chứng minh được là đã đăng tải nội dung đúng sự
thật nên STV thắng kiện. Vụ này ngốn mất một khoản chi phí
tới 1,5 triệu bảng.
Nếu bên bị không chứng minh được thông tin là đúng sự
thật, hoặc nhà báo đã làm đủ cách để điều tra, kiểm
chứng mà thông tin vẫn sai, khi đó nhà báo sẽ cần tới loại
"công cụ" thứ hai: quyền miễn trừ.
<h2>Sức mạnh của quyền miễn trừ</h2>
Các nước theo truyền thống luật của Anh, Mỹ định ra hai
loại quyền miễn trừ: toàn phần và bán phần.
Báo chí được trao quyền miễn trừ toàn phần khi tường
thuật chính xác và công bằng về "<em>một cơ quan lập pháp
ở bất cứ đâu trên thế giới, một tòa án pháp luật ở
bất cứ đâu trên thế giới, một cuộc điều tra công khai
của chính phủ hoặc cơ quan lập pháp ở bất cứ đâu trên
thế giới…</em>".
Nhìn chung, báo chí nơi đây thường được hưởng quyền miễn
trừ bán phần hơn là toàn phần. Tiêu chuẩn hưởng miễn trừ
bán phần có thể khác nhau tùy mỗi nước nhưng cũng chia sẻ
một số nguyên tắc chung: Nhà báo có thể được miễn trừ
bán phần khi thông tin mà họ đăng tải có ý nghĩa quan trọng
nhằm phục vụ lợi ích công. Chẳng hạn: đưa tin về các
cuộc họp công khai, về các văn bản của chính quyền, tin liên
quan tới những cơ quan công quyền như công an, cảnh sát, cứu
hỏa, bệnh viện và trường học công…
Ngoài ra, nhà báo ở phương Tây còn được bảo vệ trong nhiều
trường hợp khác được luật quy định rất cụ thể. Chẳng
hạn, khi những thông tin bị quy là "xúc phạm danh dự, uy
tín" mà tờ báo đưa ra là sự thể hiện ý kiến, quan điểm
hơn là trình bày dữ kiện. Sở dĩ có quy định này là vì
người ta cho rằng các ý kiến, quan điểm có thể lúc đúng
lúc sai.
Phương Tây còn có điều khoản "truyền bá thông tin do ngốc
nghếch" (innocent dissemination). Theo đó, bị đơn là nhà báo có
thể được miễn trừ nếu anh ta thật sự không biết rằng
đưa tin như thế là xâm hại uy tín, danh dự. Tuy nhiên, nếu
sự không biết này là do cẩu thả thì lại không được miễn
trừ.
<div class="special_quote"><h2>Phép thử Reynolds</h2>
Tòa án Anh đưa ra "phép thử Reynolds" gồm 10 bước để
kiểm tra xem một nhà báo hay tờ báo có đạt tiêu chuẩn
hưởng quyền miễn trừ bán phần hay không. Chẳng hạn: Nhà
báo đã liên hệ, đã trích dẫn lời của bên bị xúc phạm
danh dự chưa hay mới chỉ đưa tin một chiều? Vấn đề có
cấp bách đối với công chúng tới mức nhà báo không thể
kiểm chứng thông tin trước khi đăng bài?
Chữ Reynolds lấy từ tên cựu Thủ tướng Ireland Albert Reynolds.
Năm 1994, tờ Sunday Times có bài viết cho rằng ông Reynolds đã
lừa dối nghị viện. Tựa đề bài viết là "Goodbye Gombeen
Man" (tạm dịch: "Chào nhé, nhà cho vay nặng lãi", nhái một
thành ngữ Ireland để mô tả những kẻ khôn khéo, lừa đảo).
Ông Reynolds kiện và thắng, được bồi thường một xu tiền
danh dự.
Tuy nhiên, Thượng viện Anh sau đó đã quyết định cho báo chí
được sử dụng "phép thử Reynolds". Theo đó, báo chí có
thể đăng tải những thông tin sai và xúc phạm danh dự nếu
họ chứng minh được rằng việc đưa tin đó là vì lợi ích
công và họ đã làm việc một cách có trách nhiệm.</div>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/4454), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét