thông tin xấu về cá nhân, tổ chức là vì lợi ích công thì
đó chính là cái khiên "đỡ đòn" trước kiện tụng.</em>
Hội thảo ngày 10-3 tại Hà Nội về chống xúc phạm danh dự,
uy tín cá nhân và tổ chức trên báo chí (báo Pháp Luật TP.HCM
ngày 11-3 đã thông tin) là lần đầu tiên vấn đề này được
đặt ra trên cơ sở luật học trước tình trạng ngày càng có
nhiều tờ báo bị khiếu nại, kiện tụng. Ở Anh, luật chống
xâm phạm danh dự, nhân phẩm và uy tín đã ra đời từ năm
1275, hai thế kỷ trước khi có máy in. Ngày nay ở phương Tây
nói chung và Anh, Mỹ nói riêng, luật này vẫn hết sức đắc
dụng.
<h2>Khi danh dự, uy tín trở thành cái khiên</h2>
Ở Việt Nam trong những năm gần đây, người dân, đặc biệt
là các tổ chức, cơ quan nhà nước bắt đầu ý thức được
về tình trạng báo chí lạm dụng thông tin để xúc phạm.
Điều đáng nói ở đây là một xu hướng ngược lại cũng
đang diễn ra: <em>Cá nhân và tổ chức liên quan bị báo chí
đưa tin lại lạm dụng việc kiện bôi nhọ danh dự, xâm phạm
đời tư để "trừng trị" báo chí</em>. Nói như ông Mai Phan
Lợi (báo Pháp Luật TP.HCM), những quy định về chống xâm
phạm cuối cùng lại biến thành chỗ náu thân cho một số
người tránh được sự giám sát của công luận, nhất là
những người được cho là "người của công chúng".
Trong khi đó, nếu cầm một tờ báo hằng ngày của phương Tây,
nhất là loại báo "lá cải" chỉ nhằm đưa tin về các
"sao", có thể thấy chi chít tin về đời tư, ảnh "sao
xấu", chuyện "tình non" của Demi Moore hay biểu hiện ngoại
tình của Brad Pitt. Tin đời tư các quan chức hoặc nhân vật
chính trị cũng bị phơi lên mặt báo.
Không chỉ xâm phạm đời tư, nhiều thông tin rõ ràng có nguy
cơ xúc phạm danh dự, nhân phẩm, nhưng chúng vẫn được đăng
tải. Giải thích điều này, một nhà báo kỳ cựu của BBC, ông
Stephen Whittle, cho biết: "<em>Bởi vì một trong các vai trò của
báo chí là công khai những việc làm sai trái trong xã hội.
Nhiệm vụ quan trọng của các tờ báo là cởi bỏ mặt nạ
của những kẻ làm sai, lừa đảo và xì-căng-đan. Đó là lợi
ích công để làm như vậy</em>".
<h2>Lợi ích công trên hết</h2>
Phục vụ lợi ích công - đó chính là cái khiên để báo chí
"đỡ đòn" trong những vụ việc có khiếu kiện xâm phạm
đời tư, danh dự. Khái niệm này hãy còn khá mới mẻ đối
với Việt Nam. Ông Stephen Whittle giải thích đơn giản:
"<em>Báo chí phục vụ lợi ích công khi nó đưa tin nhằm mục
đích bảo vệ sức khỏe cộng đồng, sự an toàn của cộng
đồng; khi nó phát hiện và vạch trần tham nhũng; chỉ ra sự
yếu kém năng lực, đạo đức giả, dối trá của những quan
chức trong chính quyền dân cử; khi nó giúp công chúng hiểu
biết về xã hội và thế giới mà họ đang sống để họ có
thể đưa ra những lựa chọn và quyết định đúng
đắn</em>".
Như vậy, vì lợi ích công, báo chí có thể cung cấp thông tin
về một cá nhân bị nghi tham nhũng, trốn thuế, hoạt động
gây ô nhiễm môi trường của một doanh nghiệp, hay kết quả
thanh tra chất lượng sản phẩm có ảnh hưởng xấu đến sức
khỏe cộng đồng mà không sợ mắc tội "<em>xâm phạm danh
dự, uy tín của cá nhân, tổ chức</em>". Tất nhiên, điều
kiện sống còn phải là: <span class="underlined-text">thông tin đó
đúng sự thật</span>.
Cũng theo luật pháp Anh, đời tư bê tha về tình ái của một
quan chức có thể bị bêu lên mặt báo nếu trong quá khứ hoặc
hiện tại ông ta đã hoặc luôn tỏ vẻ là người đứng đắn,
chung thủy. Bởi vì như vậy, ông ta đã thể hiện sự đạo
đức giả, hoặc nặng hơn là lừa dối công chúng. Báo chí
chỉ ra điều đó tức là đã phục vụ lợi ích công. Ông
Stephen Whittle còn nhắc tới các trường hợp nhà báo trích dẫn
phát ngôn hoặc sử dụng hình ảnh xấu của một ngôi sao giải
trí, "<em>sẽ không phải là bôi nhọ, xâm hại đời tư nếu
với phát ngôn đó và hành động đó, ngôi sao nọ có ý thức
là mình được công chúng biết đến. Những thông tin trên
Facebook của anh ta/cô ta đều có thể bị đưa lên báo như một
nguồn chính thức</em>".
Một điều nữa là lợi ích công không nhất thiết trùng với
lợi ích nhà nước. Điểm này đưa đến một hệ quả: Nguyên
đơn trong các vụ kiện xâm phạm lợi ích không phải là nhà
nước mà chỉ có thể là cá nhân, tổ chức, có địa chỉ cụ
thể.
<h2>Tầm quyết định: Con mắt cộng đồng</h2>
Bản thân những khái niệm nhân phẩm, uy tín, danh dự… cũng
cần được định nghĩa và có phép thử rõ ràng. Luật báo chí
của Anh quy định: "<em>Các từ ngữ không xâm phạm danh dự,
uy tín, nhân phẩm nếu chỉ có ảnh hưởng xấu tới danh dự,
uy tín của một người dưới con mắt của một thành phần
cộng đồng. Nó chỉ xâm phạm danh dự, uy tín… khi nó làm ô
danh người đó dưới con mắt của những người bình thường
có tư duy đúng đắn</em>". Ví dụ báo chí đưa tin một quan
chức hay mặc áo vest màu hồng thì không được coi là làm tổn
hại uy tín vì những người bình thường có tư duy đúng đắn
sẽ không đánh giá ông thấp đi chỉ vì ông mặc áo vest hồng!
Đối với hoàn cảnh Việt Nam hiện nay, những quy định rõ
ràng đó là hết sức cần thiết để nhà báo có thể thực
hiện đúng chức năng "phục vụ lợi ích công" của báo
chí. Còn ở Anh thì ngược lại, bà Trần Lệ Thùy - Viện
Nghiên cứu báo chí Reuters (Đại học Oxford) cho biết:
"<em>Giới truyền thông đang ca thán rằng Defamation Law (luật
về chống xâm phạm danh dự, uy tín) hiện nay quá chặt, cản
trở quyền tự do báo chí</em>".
Vấn đề là làm thế nào để cân bằng giữa tự do báo chí
và đảm bảo quyền riêng tư của công dân không bị xâm phạm.
ĐOAN TRANG
<div class="special_quote">Báo chí Anh rất sợ dính vào những vụ
kiện liên quan đến tội "xúc phạm danh dự, nhân phẩm, uy
tín" vì chi phí cực kỳ tốn kém, tới hàng triệu bảng. Một
vị quan tòa Anh từng nói rằng đó không phải chỉ là vấn
đề của một cá nhân bị tổn hại, mà "việc bảo vệ uy
tín của người nổi tiếng và quan chức khỏi bị tổn hại
không chính đáng là lợi ích công, có lợi cho sự tốt đẹp
chung".
Bà TRẦN LỆ THÙY, Viện Nghiên cứu báo chí Reuters (Đại học
Oxford)</div>
<div class="special_quote"><strong><a
href="http://butlong.multiply.com/journal/item/518/518">Bút Lông - Chính
khách và việc giữ gìn hình ảnh</a></strong>
Tại hội thảo về đề tài chống xúc phạm danh dự, nhân
phẩm, uy tín, đăng tin sai sự thật vừa được tổ chức,
đại diện Cục Báo chí khẳng định đấy là "việc quan
trọng trong quản lý nhà nước về báo chí" thể hiện ở
việc định hướng và xử phạt.
Một số ý kiến nhận xét không chỉ có việc xử lý hành
chính, mà chuyện báo chí phải xin lỗi, bồi thường dân sự,
phóng viên lãnh án tù... do thông tin trên báo cũng đã và đang
tiếp tục xảy ra. Đó là giá phải trả cho những tổn thất
từ những tin sai trên báo.
Thực tế, dù đã có những quy định để bảo vệ danh dự,
nhân phẩm, uy tín của tổ chức, cá nhân tránh bị báo chí xâm
phạm nhưng khái niệm "tổ chức, cá nhân", là chủ thể
thường xuyên bị (được) phản ánh trên báo chí, đã không có
sự phân biệt nên xem như mọi tổ chức, công dân đều là
đối tượng được bảo vệ. Từ ông bộ trưởng thực thi
công vụ đến người ăn trộm bị công an bắt...
Vì thế nhiều người dự hội thảo đã ngạc nhiên trước
thông tin: báo chí nước ngoài có thể đăng tải những bài
viết châm biếm, tranh biếm họa về những người nổi tiếng
mà lại không bị kiện!?
Dĩ nhiên, các chính khách đều là những người nổi tiếng,
bởi đơn giản các quyết định của họ đều ảnh hưởng sâu
rộng đến đời sống, sinh hoạt của dân. Do đó luật pháp
nhiều nước như Anh quốc, trao quyền miễn trừ cho các phát
ngôn của các cá nhân thuộc cơ quan lập pháp, tư pháp khi thực
thi công vụ. Đặc quyền này cũng trao một phần cho các nhà
báo tường thuật khi đảm bảo rằng tin tức đó phục vụ
công chúng. Đó là cách những người đóng thuế, thông qua
truyền thông, gián tiếp buộc "người của công chúng" phải
giữ gìn hình ảnh và danh tiếng chứ không buộc báo chí phải
bảo vệ điều đó vô điều kiện như với công dân bình
thường khác.
Một nhà nước pháp quyền bao giờ cũng xem việc bảo vệ công
dân (cả về tính mạng và danh dự) là điều quan trọng. Nhưng
việc quan trọng không kém là tạo cơ chế để công dân giám
sát những người được mình trao quyền lực đã hành xử ra
sao, mà truyền thông là phương tiện hữu hiệu nhất. </div>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/4402), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét