Mối quan hệ chiều dọc và chiều ngang trong thể chế giáo dục Việt Nam

<center><img
src="https://fbcdn-sphotos-h-a.akamaihd.net/hphotos-ak-xap1/t31.0-8/10900101_10200230159953111_3808527562585368162_o.jpg"
width="550" /></center>

Hôm nay đầu năm mới, chúng ta cùng nhau suy nghĩ lại một chút
về hiện trạng giáo dục Việt Nam hiện nay vẫn thông qua cuốn
sách "cải cách giáo dục Việt Nam" dưới ngòi bút của nhà
giáo dục học Tanaka người Nhật.

Mấy hôm trước mình có đăng một bài về áp lực trong QUYỀN
LỰC của giáo viên gây ra hậu quả là học sinh việt nam mắc
phải căn bệnh "chán học" hay "sợ học". Tuy nhiên đó
chỉ là một trong những nguyên nhân làm ảnh hưởng xấu đến
tình trạng giáo dục chung của nước nhà mà thôi.Còn rất
nhiều các nguyên nhân khác nữa.Và ngày hôm nay, chúng ta lại
cùng nhau tìm hiểu một nguyên nhân khác đó là về "chế độ
giáo dục", cụ thể là SỨC MẠNH QUYỀN LỰC TUYỆT ĐỐI
của THỂ CHẾ TẬP QUYỀN TRUNG ƯƠNG. Trong bài viết này có 2 ý
chính như sau:

1. Giới thiệu về mạng lưới của THỂ CHẾ TẬP QUYỀN TRUNG
ƯƠNG.

Theo Tanaka, nhờ có sức mạnh đó mà những "chỉ thị được
chính quyền trung ương đưa ra chỉ sau một đêm là đến
được tất cả các trường học trong cả nước". Ông "khen
đểu" rằng nó giống như là một cỗ máy truyền thông kỳ
diệu.

2. Nó chi phối tất cả những cơ quan hành chính và con người
phía bên dưới.

- Mối quan hệ chiều dọc.

Ông diễn giải cấu trúc của thể chế, và ảnh hưởng của
nó đến trường học một cách đơn giản và dễ hiểu. Ông ví
nó như cái mũi tên cắm đầu xuống đất ↓(vì sách nhật
viết dọc nên mình tả như vậy) và phần phía trên của mũi
tên mang sức mạnh đè nặng các phần phía dưới. trung ương
→ tỉnh thành → quận→ huyện→ trường học. Và trong
mỗi tổ chức cũng đều có cấu tạo như hình mũi tên, chẳng
hạn như trường học, chúng ta có: Hiệu trưởng→Hiệu
phó→giáo viên chủ nhiệm bộ môn/ khóa→giáo viên bình
thường. Không ai có thể cãi lệnh của trung ương, thì trong
trường học, không ai có thể phản đối được lệnh của
hiệu trưởng. Và đây ông gọi nó là mối quan hệ chiều dọc.

- Mối quan hệ chiều ngang

 Tức là mối quan hệ giữa các tỉnh thành với nhau, các
quận huyện với nhau, các trường học với nhau. Trong trường
học thì là các giáo viên với nhau. Sức mạnh của mối quan
hệ chiều dọc khiến mối quan hệ chiều ngang yếu đi, tức là
không hề có sự liên kết với nhau. Cụ thể ông nói như sau:

"Có một người làm việc ở trong một trường nọ cho tôi
hay, trường của họ không hề quan hệ giao lưu với các
trường bên cạnh, và họ cũng ko hề thăm hỏi nhau. Thi thoảng,
các hiệu trưởng và các giáo viên họ gặp nhau lúc nhát trong
các buổi nghiên cứu do chính phủ tổ chức mà thôi. Ngoài ra,
các nhân viên công chức của của quận họ cũng chưa từng
một lần giao lưu với các quận khác, hiện trạng giáo dục
của quận bên họ cũng chẳng nắm được gì." "Trầm trọng
nhất xảy ra trong trường học, đó là việc các giáo viên
không hề giao lưu với nhau. Việc cơ bản là phải nắm được
rằng đồng nghiệp của mình tổ chức giờ học ra sao, gần
đây sử dụng giáo trình như thế nào là chuyện đương nhiên,
thế nhưng do không có mối quan hệ chiều ngang, do đó việc trao
đổi thông tin là hoàn toàn không diễn ra."

 Ngoài ra áp lực đưa ra các chỉ thị, bắt trường học làm
nhiều loại giấy tờ thủ tục không cần thiết đã khiến cho
người giáo viên trở nên bận rộn hơn rất nhiều. Nhẽ ra
những thời gian đó giáo viên có thể chăm chút làm phong phú
hơn nội dung bài giảng của mình thì họ lại phải viết nhưng
báo cáo vô bổ không ý nghĩa.

 Vâng, mình đã tóm tắt và vẽ hình cụ thể rồi, bạn nào
muốn đọc kỹ hơn thì hãy đọc bài viết bên dưới đây của
ông. Mình mong muốn rằng, trong năm mới giáo dục việt nam sẽ
có nhiều chuyển biến tích cực. Cụ thể như: chính quyền
trung ương hãy bớt áp lực cho giáo viên, giáo viên giảm bớt
áp lực cho học sinh, để trường học trở thành một "khu vui
chơi của học vấn" chứ không phải là "thánh địa"nơi
mà các em phải chiến đấu với sách vở, chiến đầu với các
bài kiểm tra miệng, 15 phút, 1 tiết, học kỳ, một cách miễn
cưỡng như hiện nay.

 Rất mong các bạn chia sẻ nó thật nhiều, để nhiều người
hiểu rõ hơn vấn đề này. Những người có trách nhiệm với
giáo dục không chỉ là THỂ CHẾ TẬP QUYỀN TRUNG ƯƠNG mà là
tất cả nhân dân Việt Nam chúng ta, là tôi, là chính bạn.

<strong>- Dũng Mori -</strong>

-------------

Trong chương I, tôi có lấy các giờ học thực tế được tổ
chức tại Việt Nam làm ví dụ và chỉ ra những đặc điểm
của nó. Do đó, chắc hẳn bạn đọc đã hình dung được phần
nào giáo dục thực tiễn trong giáo dục tiểu học ở Việt Nam.
Thế nhưng, Chúng ta phải thảo luận nhiều hơn nữa về việc
"tại sao những giờ học thực tiễn lại được tổ chức
như thế". Trong chương này, Tôi sẽ tìm ra vấn đề nằm trong
bối cảnh giáo dục thực tiễn đó và phân tích về việc nó
ảnh hưởng như thế nào đến trường học và thầy cô. Trong
việc phân tích các vấn đề, để cho dễ hiểu tôi chia làm 4
khía cạnh như sau 1. chế độ giáo dục, 2. Lý luận mang tính
xã hội học, 3. Lý luận mang tính giáo dục học, 4. Ý thức cá
nhân của người thầy. Tuy nhiên, trên thực tế, vấn đề
không chỉ tồn tại mang tính cá biệt, nó liên kết bám vào
nhau một cách phức tạp , Vì thế chúng ta cần phải xem xét
một cách kỹ lưỡng về sự kết nối quan hệ nhân quả của
chúng.

- Vấn đề của chế độ giáo dục

1. THỂ CHẾ TẬP QUYỀN TRUNG ƯƠNG của giáo dục.
教育の中央集権体制

Ở Việt Nam tất cả những việc liên quan đến giờ học thực
tiễn đều được tổ chức dựa trên quy chế của chính quyền
trung ương. Hơn nữa, giáo dục quản lý cũng bị chi phối khắt
khe dưới thể chế tập quyền trung ương. Trước tiên, những
khoản mục căn bản nhất của chương trình giảng dạy để
tổ chức giáo dục thực tiễn đều do chính quyền trung ương
quyết định.Trong đó, những điểm lưu ý trong việc chỉ đạo
"các môn học, kế hoạch tiến độ giờ dạy, thời gian các
tiết học trong một năm, phương pháp giáo dục, nội dung giáo
dục, mục đích giáo dục" đều được trình bày rất rõ
ràng. Kế đến, sách giáo khoa được biên soạn theo chương
trình giảng dạy. Sách giáo khoa chỉ có một loại được ấn
định của nhà nước và phát hành bởi chính quyền trung ương,
tất cả các trường học trong cả nước có nghĩa vụ phải
sử dụng nó. Hơn nữa, Sổ hướng dẫn dành cho giáo viên cùng
với lịch trình giảng dạy cũng được quy định rõ ràng, sổ
hướng dẫn thì có phương pháp giảng dạy cụ thể, lịch
trình giảng dạy thì ghi rõ các bài cần dạy hàng tuần theo
từng môn. Và cứ như thế, tất cả các trường học trên toàn
Việt Nam đều đồng thanh bước đều, cùng tổ chức các giờ
học y chang nhau. Vì thế, cho dù đi bất cứ đâu, chúng ta đều
bắt gặp hình ảnh việc giảng dạy các giờ học giống
nhau,bằng phương pháp giống nhau, trong thời gian như nhau trong
một ngày không khác nhau.

Điều khiến tôi phải giật mình vì sự "khủng khiếp" của
thế chế tập quyền trung ương Việt Nam chính là việc quản
lý giáo dục được thực thi không những ở thành phố mà nó
còn được thực thi cả ở những nơi được coi là vùng sâu
vùng xa trong núi hay các khu vực nông thôn địa phương. Điều
này có liên quan sâu sắc tới chế độ hành chính giáo dục
đã được chăng trải khắp nơi như những mắt lưới chằng
chịt. Tại chính quyền trung ương Việt Nam, có bộ giáo dục
và đạo tạo. Ngoài ra các đơn vị hành chính ở các địa
phương như tỉnh, quận, huyện, đều có trang bị sở giáo dục
và đạo tạo hay phòng giáo dục và đào tạo. Hơn nữa, tất
cả các cấp từ trung ương, tỉnh thành, quận, huyện, đều
lắp đặt hội đồng nhân dân theo hệ thống mệnh lệnh mang
tính chính trị. Mạng lưới hành chính giáo dục này cùng với
mạng lưới chính trị cùng nhau hoạt động một cách êm ả,
và nó dẫn dắt chỉ đạo của chính quyền trung ương đến
khắp toàn quốc. Ví dụ, có một chỉ thị được đưa ra từ
bộ giáo dục và đạo tạo trung ương. Những mệnh lệnh, chỉ
thị thông thường hay chính thức đều được làm bằng văn
bản. Văn bản này được gửi đến sở giáo dục của 64 tỉnh
thành trên cả nước thông qua fax, và nó được gửi đến cả
phòng giáo dục và dạo tạo các quận huyện. Cuối cùng, mệnh
lệnh và chỉ thị đó được gửi đến 14.000 trường học
trên toàn quốc.Tất cả công đoạn trên chỉ diễn ra vỏn vẹn
trong vòng một ngày. Tóm lại, Chỉ thị được chính quyền
trung ương đưa ra chỉ sau một đêm là đến được tất cả
các trường học trong cả nước. Đây quả là mạng lưới
truyền đạt thông tin kỳ diệu.

2. CƠ QUAN QUYỀN LỰC KHỔNG LỒ

Chức năng truyền đạt một cách chính xác, nhanh chóng các chỉ
thị cũng như mệnh lệnh đến khắp đất nước của thể chế
trung ương tập quyền Việt Nam là một cái gì đó thật là
tuyệt diệu. Thế nhưng, nó đồng thời mang ý nghĩa là một
thể chế quản lý giáo dục khắt khe, một biểu tượng của
thể chế quyền lực. Chính quyền trung ương nắm quyền lực
một cách tuyệt đối, những tỉnh thành, những tổ chức nằm
dưới cái ô đó đều phải tuân phục các mệnh lệnh được
đưa ra. Đồng thời,những tổ chức nằm bên dưới cái ô của
quận huyện đó cũng phải tuân thẹo mệnh lệnh của tỉnh
thành. Cấu trúc quyền lực của quan hệ trên dưới rất rõ
ràng được hình thành theo như : trung ương -> tỉnh thành ->
quận -> huyện -> trường học. Phía đuôi của mũi tên thì lại
mang quyền lực lớn mạnh hơn nhiều so với phần đầu của
mũi tên. Mối quan hệ quyền lực này không chỉ thể hiện ở
sự phân cấp cấp bậc mà nó còn được thấy ở bên trong
của tổ chức. Ví dụ, Trong trường học có rất nhiều vị
trí như: Hiệu trưởng, hiệu phó, giáo viên chủ nhiệm môn,
giáo viên chủ nhiệm khóa, giáo viên bình thường. Và giữa
những người này cũng được phân cấp bậc một cách rõ ràng.
Hiệu trưởng là người có quyền lực lớn mạnh nhất trong
trường học. Không ai có thể phản đối ý kiến của hiệu
trưởng. Ngoài ra,các giáo viên bình thường, giáo viên chủ
nhiệm khóa, chủ nhiệm bộ môn phải tuân theo những gì mà
hiệu phó nói.Do đó chúng ta có thể biểu thị mối quan hệ
này theo sơ đồ sau: Hiệu trưởng -> Hiệu phó -> giáo viên chủ
nhiệm bộ môn/ khóa -> giáo viên bình thường

Chính mối quan hệ hình thành theo cấp bậc và mối quan hệ bên
trong tổ chức này chính là nguyên nhân sinh ra vấn đề lớn
của giáo dục thực tiễn. Vấn đề thứ nhất đó là mối quan
hệ quyền lực theo chiều dọc này nó mang sức mạnh quá lớn,
nó khiến cho mối quan hệ về chiều ngang không được để ý
đến. Có một người làm việc ở trong một trường nọ cho
tôi hay, trường của họ không hề quan hệ giao lưu với các
trường bên cạnh, và họ cũng ko hề thăm hỏi nhau. Thi thoảng,
các hiệu trưởng và các giáo viên họ gặp nhau lúc nhát trong
các buổi nghiên cứu do chính phủ tổ chức mà thôi. Ngoài ra,
các nhân viên công chức của của quận họ cũng chưa từng
một lần giao lưu với các quận khác, hiện trạng giáo dục
của quận bên họ cũng chẳng nắm được gì. Chúng ta có thể
thấy được rằng,hoàn toàn không diễn ra các mối quan hệ
liên đới giữa các tỉnh thành, các quận,các trường học.
Hơn nữa, ngay cả trong nội bộ, ta có thể thấy được sự
đoạn tuyệt quan hệ theo chiều ngang. Trầm trọng nhất xảy ra
trong trường học, đó là việc các giáo viên không hề giao lưu
với nhau. Việc cơ bản là phải nắm được rằng đồng
nghiệp của mình tổ chức giờ học ra sao, gần đây sử dụng
giáo trình như thế nào là chuyện đương nhiên, thế nhưng do
không có mối quan hệ chiều ngang, do đó việc trao đổi thông
tin là hoàn toàn không diễn ra.

Vấn đề thứ hai đó là cấu tạo quyền lực theo chiều ngang
này mang chức năng như một tổ chức quan liêu do đó nó sinh ra
nhiều vấn đề mang tính không hiệu quả. Trong đó phải kể
đến việc soạn thảo nhiều loại văn bản thông báo phiền
phức. Hiện tại, trường học phải có nghĩa vụ soạn thảo
và nộp rất nhiều loại văn bản, chỉ một ví dụ sau ta có
thể thấy được điều đó :

- Kế hoạch giáo dục một năm, kế hoạch giáo dục tuần,
phiếu điều tra học sinh đăng ký, phiếu điều tra chất
lượng học sinh , bản kế hoạch tự nghiên cứu, bản kế
hoạch về sự tăng bậc theo tiêu chuẩn toàn
quốc(全国標準学校昇格計画書 cái này là giấy gì vậy
nhỉ mọi người,) biên bản cải cách giáo dục tiểu học,
phiếu điều tra đánh giá giáo viên chung, kế hoạch nâng cao
chất lượng giáo dục, bảng điều tra đánh giá trường
học...

Nội dung các bản báo cáo trên được sao chép khá nhiều, và
có nhiều điểm đáng nghi vấn. Thường thì các loại thông báo
đều do hiệu trưởng, hiệu phó đảm nhiệm, tuy nhiên trọng
trách đối với các giáo viên bình thường cũng rất lớn, họ
phải nộp dữ liệu và thông tin cho cho hiệu trưởng và hiệu
phó. Điều đó dẫn đến một kết quả trớ trêu là họ đã
bị cướp đi rất nhiều thời gian do việc soạn thảo các văn
bản từ cấp trên giáng xuống,trong khi họ còn đang phải bận
rộn với giờ học hàng ngày,do đó họ không thể làm tròn
được bổn phận đó là chuẩn bị giờ học tốt được.

Hơn nữa, có một loại giấy tờ trở thành gánh nặng lớn
đối với giáo viên bình thường. Đó là việc soạn thảo giáo
án và nộp nó.Tất cả các giáo viên để nhận được sự cho
phép giảng dạy, họ có nghĩa vụ phải soạn thảo giáo án
của tất cả giờ học thực thi hàng ngày, nộp trước cho
hiệu trưởng và hiệp phó. Trong trường tiểu học, một ngày
có 7 tiết học, hàng ngày giáo viên phải soạn 7 giáo án.
Điều này trở thành gánh nặng lớn đối với giáo viên. Ý
đồ của chính quyền trung ương dường như là nếu nhiều giáo
viên dạy học mà không soạn giáo án thì sẽ làm giảm chất
lượng giờ học, do đó cần phải làm giáo án trước và xin
sự đồng ý của người quản lý, tuy nhiên, quy định này hầu
như không có tác dụng gì cho việc nâng cao chất lượng giáo
dục mà nó chỉ làm cho giáo viên trở nên bận bịu hơn. Hay,
gánh nặng về tinh thần đó là "phải soạn giáo án" đối
với các giáo viên luôn ẩn hiện trong tâm chí, chứ không phải
là chuẩn bị giảng dạy nữa.Hầu hết các giáo án được
nộp đều sao chép từ sổ giáo án dành cho giáo viên, không có
một chút dấu tích nào thể hiện rằng các giáo viên đã
nghiên cứu về nội dung giờ học cả. Người làm quản lý
cũng hiểu rõ được điều này, tuy nhiên do chỉ thị từ chính
quyền trung ương đề ra, do đó cho dù giáo án đó mang tính
hình thức đi chăng nữa, họ vẫn phải im lặng và chấp nhận
điều đó.

<em>Tác giả: <strong>Yoshitaka Tanaka</strong> – trích trong cuốn
"cải cách giáo dục Việt Nam" Trang (67-71)-2008</em>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20150101/moi-quan-he-chieu-doc-va-chieu-ngang-trong-the-che-giao-duc-viet-nam),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét