<h2>1. Pháp quyền hay pháp trị?</h2>
Hội nghị Trung ương đảng Cộng Sản Trung Quốc kỳ tám, lần
thứ tư đã được tổ chức từ ngày 20 đến ngày 23 tháng 10
năm 2014. Theo tin dẫn từ Tân hoa xã (trang tiếng Hoa), Hội nghị
đã bàn luận chung quanh các mục tiêu: "ỷ pháp trị quốc",
"kiến thiết Trung Quốc đặc sắc xã hội chủ nghĩa pháp
trị", "kiến thiết xã hội chủ nghĩa pháp trị quốc gia",
"hoàn thiện hiến pháp"…
Không cần biết chữ Hán ta cũng có thể hiểu mục tiêu của
Hội nghị là: "dựa vào pháp luật trị nước", "ây dựng xã
hội chủ nghĩa pháp trị mang màu sắc Trung Quốc", "xây dựng
nhà nước pháp trị xã hội chủ nghĩa", "hoàn thiện hiến
pháp"…
Tức là, chủ đề trung tâm của hội nghị này nói về những
điều liên quan đến luật pháp Trung Quốc, về "nhà nước pháp
trị xã hội chủ nghĩa" cũng như về "hiến pháp".
Tân hoa xã ở các trang tiếng Anh và tiếng Pháp cũng có tường
thuật diễn tiến và nội dung hội nghị này. Trang tiếng Anh
viết:
<blockquote>"The general target is to form a system serving "the socialist
rule of law with Chinese characteristics" and build a country under "the
socialist rule of law"… China will ensure the leadership of CPC in "the
socialist rule of law with Chinese characteristics"… improve team building
and to sharpen the CPC's leadership in pushing forward rule of law… To
realize the rule of law, the country should be ruled in line with the
Constitution…</blockquote>
Tân hoa xã tiếng Pháp cũng tường thuật với nội dung tương
tự, theo đó thuật ngữ "rule of law" được dịch là "état
de droit".
Tức là, đối chiếu ngược lại, các thuật ngữ "rule of
law" trong tiếng Anh hay "etat de droit" trong tiếng Pháp,
chuyển sang Hán văn là "pháp trị".
Nếu ta tra từ điển Anh-Trung hay Pháp-Trung, các thuật ngữ này
được dịch là "pháp trị".
Tuy vậy, báo chí Việt Nam, trong nước cũng như hải ngoại, đã
không viết "pháp trị" mà viết là "pháp quyền".
Một vài thí dụ:
Tờ Quân Đội Nhân Dân viết:
<blockquote>"Hội nghị đã thông qua Nghị quyết trong đó đề ra
các đường hướng chỉ đạo quan trọng liên quan đến thúc
đẩy pháp quyền ở Trung Quốc. Trong đó xác định rõ mục
tiêu tổng thể của việc thúc đẩy pháp quyền là thiết lập
một hệ thống "các quy tắc xã hội chủ nghĩa đặc sắc
Trung Quốc" và xây dựng đất nước theo quy tắc "pháp
quyền xã hội chủ nghĩa"</blockquote>
Theo báo này thì mục tiêu của Hội nghị là "thúc đẩy pháp
quyền", thiết lập "các qui tắc xã hội chủ nghĩa đặc sắc
Trung Quốc", xây dựng đất nước theo "pháp quyền xã hội chủ
nghĩa".
Không thấy báo này trích dẫn tin tức trên từ nguồn nào.
Tờ Thanh Niên thì có bài viết về chủ đề này, có tựa "<a
href="http://www.thanhnien.com.vn/pages/20141025/trung-quoc-va-duong-den-phap-quyen.aspx">Trung
quốc và đường đến pháp quyền</a>". Bài viết có dẫn nguồn
phong phú: Tân hoa xã, Hoàn cầu Thời báo, The Traits Times
(Singapour), The Diplomat...
Bài báo phân tích nhiều chi tiết trong nội dung của Hội nghị.
Điểm đáng chú ý, bài báo viết:
<blockquote>"Giới quan sát trong và ngoài Trung Quốc ghi nhận đây
là lần đầu tiên một hội nghị toàn thể của Ban Chấp hành
trung ương lấy pháp quyền làm chủ đề trung tâm...", "Nghị
quyết của Hội nghị Trung ương 4 với nhiều giải pháp nữa
nhằm tiến tới một nền pháp quyền"... "để thực hành pháp
quyền, đất nước phải được lãnh đạo dựa theo Hiến
pháp"...</blockquote>
Báo chí ở hải ngoại, BBC Việt ngữ có bài tường thuật tựa
đề: <a
href="http://www.bbc.co.uk/vietnamese/world/2014/10/141024_china_media_anti_coruption">"Trung
Quốc cam kết tạo 'xã hội pháp quyền"</a>. Bài báo viết:
<blockquote>"Hội nghị Trung ương IV vừa kết thúc ở Bắc Kinh
đã ra thông cáo tập trung vào vấn đề "pháp trị""... "Truyền
thông Trung Quốc hoan nghênh việc Đảng Cộng sản trong hội
nghị trung ương vào tuần này đã cam kết tạo dựng một xã
hội pháp quyền."</blockquote>
Rốt cục không biết là nói về "pháp trị" hay về "pháp
quyền"?
Trang RFI có hai bài viết. Một bài có dẫn nguồn Tân Hoa Xã
(chắc là trang tiếng Anh):
<blockquote>"Tân Hoa Xã loan báo, kể từ nay các viên chức Trung
Quốc phải tuyên thệ tuân theo Hiến pháp. Hãng tin này công bố
một văn kiện mang tên "Quyết định về các vấn đề chủ
yếu liên quan đến các bước tiến của Nhà nước pháp
quyền", được Hội nghị trung ương IV thông qua tuần
trước."</blockquote>
Bài kia dẫn từ Reuters, mang tựa đề "<a
href="http://vi.rfi.fr/cong-san-tq-bat-nghe-si/">Đảng cộng sản Trung
Quốc xúc tiến chính sách "Nhà nước pháp quyền"</a>"
Vấn đề là, Hội nghị của đảng CS Trung quốc hoàn toàn
không có chữ nào nói về "pháp quyền".
Đã đành tự điển Việt Nam (và các học giả Việt Nam) dịch
các thuật ngữ "rule of law – etat de droit" là "pháp quyền".
Việt Nam dịch như vậy là đúng hay sai, câu trả lời sẽ đề
cập phần dưới. Điều đáng nói là báo chí Việt Nam khi viết
tin tức chỉ tham khảo nguồn "thứ cấp", tức nguồn đã
được người ta "xào nấu" rồi (ở đây là nguồn tiếng Anh),
chứ không tham khảo nguồn nguyên thủy (tiếng Hoa). Vì nếu có
tham khảo nguồn tiếng Hoa thì sẽ viết là "pháp trị" chứ
không phải "pháp quyền".
Điều này sẽ không ai phàn nàn nếu tiếng Việt không có liên
hệ gì đến tiếng Hoa (như tiếng Thái, tiếng Khmer…). Một
số lượng rất lớn chữ Việt bắt nguồn từ chữ Hán (từ
Hán Việt). Hai từ "pháp trị" và "pháp quyền" đều là từ Hán
Việt. Tức có nguồn gốc từ Trung Hoa. Nguyên tắc về dịch
thuật không đòi hỏi người ta phải phiên dịch đúng nguyên
bản theo lối "mot à mot", một chữ đối với một chữ, mà
người ta chỉ yêu cầu dịch đúng nội dung.
Hai từ "pháp quyền" và "pháp trị" có nội dung (ý nghĩa) trong
tiếng Hoa rất khác nhau.
"Pháp quyền" có ý nghĩa là quyền được xét xử trong lãnh
thổ của mình (quản hạt quyền - juridiction).
"Pháp trị" dùng để chuyển ngữ và nghĩa "Rule of Law" trong
tiếng Anh hay "Etat de Droit" trong tiếng Pháp. Đây là các từ
ngữ thuộc về "khái niệm". Không thể hiểu "pháp trị" theo
nghĩa đen của từ ngữ (pháp = pháp luật; trị = cai trị) mà
phải hiểu là "một cách thức tổ chức nhà nước theo đó
quyền lực nhà nước bị giới hạn bởi luật pháp".
"Rule of Law" phải hiểu là "sự ưu việt (hay sự ưu đẳng) của
pháp luật" (prééminent de droit – primauté de droit). "Etat de
Droit" phải hiểu là "nhà nước xây dựng trên sự tôn
trọng pháp luật" (État fondé sur le respect de la loi).
<h2>2. Từ "thần linh pháp quyền"…</h2>
Theo TS Nguyễn Sĩ Dũng trong bài <a
href="http://na.gov.vn/Sach_QH/phathuygiatri/Phan2/11.htm">"Hiến pháp 1946
với tư tưởng pháp quyền"</a>:
<blockquote>"Năm 1919, trong Bản yêu sách được Nguyễn Ái Quốc
gửi đến hội nghị Vecxây, yêu sách thứ 7 là pháp quyền. Sau
này, yêu sách đó được Bác thể hiện thành lời ca: "Bảy
xin Hiến pháp ban hành. Trăm điều phải có thần linh pháp
quyền" (Yêu cầu ca, Báo Nhân dân, ngày 30/1/77)."</blockquote>
Theo TS Nguyễn Đình Lộc trong bài: "Hồ chí minh: Trăm điều
phải có thần linh pháp quyền và việc xây dựng hệ thống
pháp luật Việt Nam":
<blockquote>"Cho đến nay, qua các tư liệu lịch sử có
được, có thể nói, đây là lần đầu tiên trong văn học
sử Việt Nam xuất hiện khái niệm "pháp quyền" và "pháp
quyền" ở đây lại được nâng lên thành "thần linh" -
một khái niệm linh thiêng, làm nổi bật ý nghĩa tính chất
"pháp quyền", nổi bật ý nghĩa, vai trò của pháp luật,
của Hiến pháp trong đời sống xã hội."</blockquote>
Như vậy từ ngữ "pháp quyền", theo các học giả trên, là của
ông Hồ.
Bài vè lục bát tựa đề "Việt Nam yêu cầu ca", thực ra là
bản "phóng tác" của bản yêu sách 7 điểm viết bằng
tiếng Pháp « Revendications du peuple Annamite – Yêu sách của nhân
dân An Nam » (mà các sử gia VN cho là của ông Hồ), viết năm
1919 nhân dịp Hội nghị các đại cường thắng trận Đệ
Nhất thế chiến tổ chức tại Versaille. Bài vè có câu :
<em><center>"Bảy xin Hiến pháp ban hành
Trăm điều phải có thần linh pháp quyền"</center></em>
TS Nguyễn Sĩ Dũng (bài đã dẫn) nâng "pháp quyền" lên hàng "tư
tưởng":
<blockquote>"tư tưởng pháp quyền đã xuất hiện trong các tác
phẩm của Bác Hồ. Năm 1919, trong Bản yêu sách được Nguyễn
Ái Quốc gửi đến hội nghị Vecxây, yêu sách thứ 7 là pháp
quyền".</blockquote>
TS Nguyễn Đình Lộc nâng "pháp quyền" lên thành "khái
niệm".
Vậy thì cái "tư tưởng" (và khái niệm về) "pháp quyền" của
ông Hồ là như thế nào?
TS Nguyễn Sĩ Dũng (không biết đã tìm đâu trong tư tưởng của
ông Hồ) viết ra rằng:
<blockquote> "…pháp quyền là những nguyên tắc và phương
thức tổ chức quyền lực sao cho lạm quyền không thể xảy ra
và quyền tự do, dân chủ của nhân dân được bảo
vệ"</blockquote>
Còn TS Nguyễn Đình Lộc chưa chứng minh "pháp quyền" là một
"Khái niệm – concept", thì đã viết:
<blockquote>"Nguyễn Ái Quốc đã tìm được cách thức bình
dân, gần gũi với mọi tầng lớp nhân dân, để thể hiện
một cách thật đặc sắc cái cốt lõi, tinh túy của một NNPQ:
đó là tinh thần thượng tôn pháp luật mà trước hết là
thượng tôn Hiến pháp. Điều này chứng tỏ, ngay từ ngày đó,
tinh thần pháp quyền đã trở thành điều tâm niệm, trăn trở
của tư duy sáng tạo Hồ Chí Minh."</blockquote>
Có thật vậy hay không?
Nguyên văn yêu sách số 7, bản tiếng Pháp:
<blockquote>"7/ Remplacement du régime des décrets par les régimes des
lois." (Nguồn : Les décolonisations au XXe siècle: La fin des empires
européens et japonais, Par Pierre Brocheux, Annexe 1.)</blockquote>
Tạm dịch ra tiếng Việt là: thay thế chế độ pháp lệnh
bằng chế độ luật lệ.
Bài vè phỏng lại, thành ra "Bảy xin hiến pháp ban hành, Trăm
điều phải có thần linh pháp quyền".
"Xin" ở đây là "xin ai", ai xin? Hiến pháp này là hiến
pháp nào?
Bản "yêu sách" gởi Hội nghị Versaille, nơi các cường
quốc thắng trận đang hội họp. Dĩ nhiên là "xin" lãnh
đạo các đại cường thắng trận, trong đó có Pháp quốc.
Người xin dĩ nhiên là ông Hồ (để quí vị TS Nguyễn Sĩ dũng
và TS Nguyễn Đình Lộc hài lòng).
Việt Nam lúc đó vẫn còn là "thuộc địa" của Pháp,
được Pháp cai trị dưới "chế độ pháp lệnh" (của Bộ
Thuộc địa và quan Toàn quyền), chứ không theo luật lệ (Hiến
pháp) của mẫu quốc. Hiến pháp ở đây phải là hiến pháp
của mẫu quốc.
Điều này sẽ rõ rệt nếu ta xét lại yêu sách thứ 2:
</blockquote>"2/ Réforme de la justice indochinoise par l'octroi aux
Indigènes des mêmes garanties judiciaires qu'aux Européens, et la
suppression complète et définitive des Tribunaux d'exception qui sont des
instruments de terrorisation et d'oppression contre la partie la plus
honnête du peuple Annamite." (Nguồn: Les décolonisations au XXe siècle:
La fin des empires européens et japonais, Par Pierre Brocheux, Annexe
1.)</blockquote>
Tạm dịch: cải cách lại pháp lý Đông dương bằng cách ban
bố cho người bản địa được bảo đảm về tư pháp (tài
phán) như là người Châu Âu đồng thời bãi bỏ vĩnh viễn
tất cả những loại Tòa án đặc biệt mà thực chất chỉ là
những công cụ khủng bố và đàn áp thành phần những người
An Nam lương thiện nhất.
Chữ "l'octroi" trong tiếng Pháp có nghĩa là "ban bố, ban phát".
"Xin" để được "ban phát": quyền được bình đẳng về tài
phán như người Châu Âu.
"Bảy xin hiến pháp ban hành" ở đây có nghĩa là xin hiến pháp
của mẫu quốc ban hành những điều "luật" để bảo đảm
"quyền" của người "bản địa".
Việt Nam lúc đó chưa lấy lại "độc lập – souveraineté" thì
không thể nói "hiến pháp" trong câu này là "hiến pháp" của
nước Việt Nam được.
Còn ý nghĩa của "thần linh pháp quyền" trong câu "trăm điều
phải có thần linh pháp quyền"?
Trước hết nói về ý nghĩa chữ "quyền". Từ yêu sách thứ 2
ta có thể khẳng định rằng chữ quyền ở đây là quyền của
"quyền lợi – right, droit" chứ không phải của "quyền lực –
power, pouvoir".
Tóm lại, ý nghĩa của "bảy xin hiến pháp ban hành, trăm điều
phải có thần linh pháp quyền":
Ông Hồ xin xỏ (mẫu quốc) cải cách nền pháp lý Đông Dương,
(ban bố hiến pháp), ra các điều luật để bảo đảm "quyền"
của dân bản địa (như là người Châu Âu).
"Pháp quyền" ở đây phải được hiểu là quyền của (dân
bản địa) được (hiến pháp) bảo đảm bình đẳng (với dân
Châu Âu) trước pháp luật.
Không ai phê bình lời yêu cầu của ông Hồ trên đây là tốt
hay xấu. Điều muốn nói là TS Nguyền Đình Lộc và TS Nguyễn
Sĩ Dũng, trong hai bài tiêu biểu dẫn trên, đã diễn giải không
phù hợp với thực tế "khái niệm" và "tư tưởng" ông Hồ về
"pháp quyền".
TS Nguyễn Đình Lộc viết trong bài dẫn trên:
<blockquote>"Nguyễn Ái Quốc đòi ban hành Hiếp pháp. Hiến pháp
cũng là luật, nhưng là Luật cơ bản của một nước tạo cơ
sở pháp lý cơ bản cho toàn bộ tổ chức và hoạt động của
nhà nước, và cũng không chỉ cho nhà nước mà cho cả toàn xã
hội, định hình chế định cơ bản quyền con người, quyền
công dân của mỗi thành viên trong xã hội."</blockquote>
Nguyên văn viết là "hiếp pháp" chứ không phải "hiến pháp",
nhưng ai cũng hiểu đó là "hiến" chứ không phải
"hiếp".
Ông Hồ "đòi ban hành hiến pháp", mà hiến pháp này là
hiến pháp của nhà nước thực dân chứ đâu phải là hiến
pháp của nước Việt Nam? Xem điều 2 bản yêu sách ta thấy rõ
rệt yêu cầu "cải cách pháp lý Đông Dương", cai trị dân
bản địa bằng "luật" chứ không bằng pháp lệnh.
Giả sử rằng Tây thực dân "ừ" một cái, thay đổi hiến
pháp, cho phép toàn dân Đông Dương được quyền "ngang hàng"
với dân Tây mẫu quốc. VN (và Khmer, Lào) đã trở thành một
"lãnh thổ hải ngoại" của Pháp và các dân tộc Đông
dương (kể cả Việt Nam) đã có quốc tịch Pháp hết rồi!
Ông Hồ đã mất từ lâu. Nhân chứng thì mất nhưng chứng tích
thì còn.
TS Nguyễn Đình Lộc khẳng định:
<blockquote>"Như vậy, ý tưởng lập hiến của Hồ Chí Minh
được thể hiện thật rõ ràng, kiên định."</blockquote>
Ông Hồ không hề có ý tưởng "lập hiến" nào cả. Ông
chỉ có tinh thần "Pháp Việt đề huề", kiên định dưới
ánh sáng của bản Yêu sách. Tư tưởng này thật là đậm sâu
phải không?.
<h2>3. ... Đến nhà nước pháp quyền.</h2>
<strong>3.1 Thế nào là "nhà nước pháp quyền"?</strong>
Chữ "quyền" ở đây là lấy từ "quyền lực – pouvoir,
power" hay "quyền lợi – droit, right"? Ngoài ra chữ
"quyền" còn có ý nghĩa khác về pháp lý.
TS Nguyễn Sĩ Dũng trong bài "Nguồn cội của pháp quyền"
viết:
<blockquote>"Vấn đề cốt lõi của pháp quyền là pháp luật
về quyền. Pháp luật phân định và bảo vệ các quyền: quyền
của các công dân và quyền của Nhà nước, quyền của các
nhánh quyền lực Nhà nước như lập pháp, hành pháp và tư
pháp."</blockquote>
"Quyền" theo TS Nguyễn Sĩ Dũng là "quyền lợi – droit,
right".
Trong bài dẫn trên, TS Nguyễn sĩ Dũng viết:
<blockquote>"Trong tiếng Pháp khái niệm Nhà nước pháp quyền
còn được thể hiện rõ hơn thành "Nhà nước của
quyền"."</blockquote>
Khoan nói đến việc "Etat de Droit" có thể dịch thành "nhà
nước pháp quyền" hay không. TS Nguyễn Sĩ Dũng đã dịch chữ
"droit", trong "etat de droit", là "quyền". Chữ "droit"
trong "Etat de Droit" không thể dịch là "quyền".
Ông Cao Huy Thuần trong bài "Nhà nước pháp quyền" , viết
"Etat de Droit" là "nhà nước pháp luật".
Ông Cao Huy Thuần dịch như thế là dịch "mot à mot", chứ
không dịch theo ý nghĩa của khái niệm "Etat de Droit". Dịch
lối này là chỉ nói về phần "xác" chứ không diễn tả
được cái "hồn" trong khái niệm. Mà phần "hồn", tức
ý nghĩa của "Etat de Droit" là gì mới là điều cần biết.
Nhưng điều này cho thấy rằng cách dịch của TS Nguyễn Sĩ
Dũng là sai.
Chữ "droit" ở đây là "pháp luật" chứ không phải là
"quyền". Một thí dụ, người ta dịch "Faculté de Droit"
thành "Luật khoa đại học đường", hay "phân khoa Luật"
(chứ không phải là "Quyền khoa đại học đường" hay
"phân khoa Quyền").
TS Nguyễn Sĩ Dũng cũng viết:
<blockquote>"Trong tiếng Anh, không có khái niệm "Nhà nước pháp
quyền". Thay vào đó, các nước theo truyền thống Anh - Mỹ chỉ
nói đến pháp quyền mà thôi. Hai từ "Nhà nước" thậm chí
không được nhắc tới trong thuật ngữ này. Chính vì vậy, khi
dịch khái niệm "Nhà nước pháp quyền" của ta sang tiếng Anh,
bạn buộc lòng phải biến nó thành một thứ dài lê thê như
sau: "Nhà nước bị điều chỉnh bới pháp quyền". Vấn đề
cốt lõi của pháp quyền là pháp luật về quyền."</blockquote>
Như thế khái niệm của TS Nguyẽn Sĩ Dũng về "nhà nước
pháp quyền" hoàn toàn khác với các khái niệm "Rule of Law"
hay "Etat de Droit". Theo nghĩa nguyên thủy, các khái niệm này
nói về "luật", về sự tương quan (về cai trị) giữa nhà
nước và người dân trong quốc gia như thế nào, chứ không hề
nói về "quyền".
Ý kiến của ông Cao Huy Thuần trong bài đã dẫn, đã nói về
chữ "quyền" trong "pháp quyền":
<blockquote>"Trong ngôn ngữ của thế giới, sau Rechtsstaat, Etat de
droit, Rule of Law, Việt Nam có "Nhà nước pháp quyền". Tên gọi
thật hay. Vừa "pháp", nghĩa là luật pháp; vừa "quyền", nghĩa
là... quyền. Chưa biết quyền của ai, nhưng chắc chắn không
phải là quyền của Nhà nước, vì Nhà nước cần gì phải
đòi quyền - đòi một cái đã có."</blockquote>
"Quyền nghĩa là… quyền"! Nhưng quyền có đến (ít nhất)
ba ý nghĩa khác nhau: Quyền lợi (droit, right), quyền lực
(pouvoir, power) và "quyền" của pháp luật. Quyền ở đây là
"quyền" nào?
Thật tình: nghe qua thì thật là hay, nhưng rồi không biết
đường đâu mà mò!
Ông Nguyễn Hưng Quốc, trong bài đăng trên VOA, viết:
<blockquote>"Sự khác biệt giữa một chế độ dân chủ và
một chế độ độc tài không phải ở những cái có mà ở
những cách thức thực thi những cái có ấy. Ví dụ, liên quan
đến luật pháp. Một, ở các nước dân chủ, luật pháp là
tối thượng. Không có ai ở trên và/hoặc ở ngoài luật pháp.
Hai, ở các nước độc tài, ngược lại, luật pháp được sử
dụng như một công cụ để hợp thức hóa các hành động
độc quyền và trấn áp của họ: những người hoặc nguyên
cả tầng lớp lãnh đạo đều ở trên và/hoặc nằm ngoài
luật pháp. Trường hợp trên được gọi là pháp quyền (rule of
law); trường hợp dưới gọi là pháp trị (rule by
law)."</blockquote>
Ở đây ông Nguyễn Hưng Quốc dịch "rule of law" là pháp
quyền, "rule by law" là pháp trị .
Cách dịch này cũng là cách dịch "mot à mot", chữ đối
chữ, chỉ nói lên phần "xác" mà không diễn tả được
phần "hồn" của khái niệm luật học "Rule of Law".
Điều thú vị trong ba trường hợp dẫn trên là không ông nào
giảng giải được ý nghĩa của chữ "Quyền" trong pháp
quyền là gì ? Đồng thời ba ông không ông nào đồng ý với
ông nào về cách dịch "Rule of Law".
Điều này dễ hiểu. Các học giả VN trong nước đã lấy từ
"pháp quyền" của ông Hồ chí minh sử dụng trong bản "yêu
sách 7 điểm", mục đích xin xỏ (mẫu quốc) cải cách nền
pháp lý Đông dương, (ban bố hiến pháp), ra các điều luật
để bảo đảm "quyền" của dân bản địa (như là người Châu
Âu).
TS Nguyễn Sĩ Dũng diễn giải đúng nội dung chữ "quyền"
theo tinh thần "xin xỏ" của ông Hồ trong bản yêu sách 1919.
Nhưng không thể đúng với tinh thần của "Rule of Law" hay
"Etat de Droit" ở các mô hình xây dựng nhà nước ở các xứ
Ây, Mỹ được.
Ông Cao Huy Thuần chỉ nói "quyền là… quyền".
Ông Nguyễn Hưng Quốc không nói "quyền" là gì mà chỉ dịch
theo lối "coup par coup", "rule by law" thành pháp trị.
Vấn đề là nhà nước nào lại không cai trị (dân chúng) bằng
pháp luật?
Ngay từ cuốn "kinh thánh" về Luật của Anh (Rule of Law) cũng
viết:
<blockquote>"Englishmen are ruled by the law, and by the law alone; a man
may with us be punished for a breach of law, but he can be punished for
nothing else. (Dicey,Introduction to the Study of the Law of the
Constitution, 202)"</blockquote>
Tạm dịch: mọi người bị cai trị bằng pháp luật, và chỉ
bằng pháp luật mà thôi. Một người có thể bị (chúng ta)
trừng phạt vì hành vi vi phạm luật pháp, nhưng không thể
trừng phạt hắn vì lý do bất kỳ khác.
Tức là, tự thân "Rule of Law" cũng đã hàm ý nghĩa "cai
trị" bằng pháp luật rồi. Vấn đề là quan hệ giữa người
cầm quyền (đại diện chức năng nhà nước) với "pháp
luật" là như thế nào?
Vì vậy muốn dịch các khái niệm "Rule of Law" hay "Etat de
Droit" thế nào cho chính xác, hợp lý thì ta tìm xem những nhà
làm luật các xứ đó đã hiểu các khái niệm này như thế
nào?
Thí dụ lấy từ văn bản của Nghị viện Châu âu. Ở đây sử
dụng hai ngôn ngữ chính : Anh và Pháp. Nền tảng pháp luật ở
đây cũng chia sẻ hai khái niệm "Rule of Law" và "Etat de
Droit".
"Rule of Law" trong tiếng Anh được đối chiếu sang tiếng Pháp
là "prééminence du droit". Nghĩa tiếng Việt là "sự ưu việt
của luật pháp". (Tuy vậy, tiếng Pháp khu vực Canada thì dịch
là "primauté du droit", tức là "sự ưu đẳng của luật pháp").
Ý nghĩa của hai cách dịch như vậy là tương đương với nhau.
Nghị viện cũng nhìn nhận rằng hai khái niệm "Rule of Law" và
"Etat de droit" được sử dụng trên các văn bản của các nước
(trong cộng đồng) có sự tương đương với nhau.
Thuật ngữ "Etat de droit" trong tiếng Pháp, được xem là dịch
từ Rechtsstaat của tiếng Đức, thì được hiểu "État fondé sur
(le respect de) la loi". Nghĩa tiếng Việt "quốc gia thiết lập
trên nền tảng tôn trọng luật lệ".
Trong bài viết trước đây tôi đã trình bày về các cách dịch
các thuật ngữ trên của các bên miền Nam, miền Bắc và TQ.
Bài viết ở đây.
Tại miền Nam trước 1975, thuật ngữ "pháp quyền" được dịch
từ "juridiction". Các tự điển Pháp-Hoa trong cùng thời kỳ cũng
đều dịch tương tự.
Còn "Etat de Droit" được dịch là "nhà nước pháp trị". Trung
Quốc hiện nay cũng dịch như vậy.
Tuy nhiên, nếu xét về ý nghĩa, dĩ nhiên "Etat de droit", "Quốc
gia thiết lập trên nền tảng tôn trọng luật lệ", gọi là
"pháp trị" thì thiếu hẵn ý nghĩa. Nhưng chắc chắn không thể
dịch là "pháp quyền". Không hề có bóng dáng chữ "quyền"
(quyền lực, quyền lợi) nào trong khái niệm này để mà dịch
như vậy.
Để dễ hiểu, theo tôi, ta có thể dịch là "nhà nước trọng
pháp".
Về khái niệm "Rule of Law", tức "préeminent de droit - sự ưu
việt của pháp luật". Quốc gia xây dựng lên nền tảng này
thì cũng là "quốc gia thiết lập trên nền tảng tôn trọng
luật lệ". Dịch thành "pháp quyền" như ông Nguyễn Hưng Quốc
rõ là không ổn. Vì ở đây nói về luật pháp và sự cai trị
mà không hề nói đền "quyền lực" hay "quyền lợi".
Theo tôi, để dễ hiểu, cũng có thể dịch là "trọng pháp".
Nhà nước xây dựng trên nguyên tắc đó là nhà nước trọng
pháp.
3.2 Vì nhu cầu hội nhập với thế giới (vào WTO), Việt Nam
cần phải cải tổ hệ thống luật XHCN (luật rừng) sao cho phù
hợp với luật lệ phổ cập của thế giới. Từ ngữ "pháp
quyền" của ông Hồ sử dụng từ năm 1923 được Đại hội
đảng VII sử dụng lại.
Vấn đề là Hội nghị này yêu cầu Quốc Hội "nghiên cứu"
để xây dựng "nhà nước pháp quyền".
Từ đó, các "học giả" Việt Nam cố gắng đưa những khái
niệm phổ cập của thế giới về nhà nước trọng pháp (nhà
nước pháp trị) - Rule of Law của Anh, Mỹ, hay Etat de Droit của
các nước Châu Âu – vào từ ngữ "pháp quyền".
Đào sâu vào ý nghĩa thuật ngữ luật học, Etat de Droit hay Rule
of Law, đều gắn liền với "souveraineté – chủ quyền, quyền
lực chủ tế". Vấn đề là "quyền chủ tể" này thuộc về ai?
(Theo Anh, Mỹ, quyền chủ tế thuộc về Quốc Hội; theo Pháp
thì thuộc về toàn dân).
"Pháp quyền" là một đặc ngữ, sinh ra từ một yêu sách (của
người bản địa) lên quyền lực chủ tể (mẫu quốc Pháp),
xin được bình đẳng với dân Châu Âu về pháp lý.
Nhiều bài viết (như các bài đã dẫn) của các học giả Việt
Nam, cố gắng xây dựng khái niệm về "nhà nước pháp
quyền", tất cả đều không thuyết phục.
Đó là việc làm đưa hồn Trương Ba vào xác anh hàng thịt.
Sai lầm từ cái cơ bản thì không có gì tồn tại. Có hai thái
độ: 1/ cãi lý đến chết, cùng lắm thì xem đó là "biệt
lệ văn hóa Việt Nam". 2/ Phải xây dựng lại từ cái cơ bản
nhất.
Xem ra "biệt lệ văn hóa", văn hóa pháp quyền cũng như <a
href="http://nhantuantruong.blogspot.fr/2014/04/van-hoa-thit-cho.html">văn
hóa thịt chó</a>, ai nói thì nói, xơi thì ta cứ xơi.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141108/truong-nhan-tuan-tu-than-linh-phap-quyen-den-nha-nuoc-phap-quyen),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét