Không xét về nền tảng hạ tầng kỹ thuật, chỉ xét riêng
khía cạnh văn hóa thôi , cũng có thể thấy nhân loại đã có
thể thiệt thòi nhiều nếu Edison được sinh ra ở Việt Nam!
Những thông tin về hai bố con "Đại tướng quân" hai lúa Trần
Quốc Hải, làm tôi liên tưởng tới Thomas Edison và hơn 1000
phát minh được đăng ký bởi ông. Tại sao Edison có thể có và
đăng ký một số lượng phát minh, sáng chế lớn đến vậy
từ hàng trăm năm trước, trong khi cha con ông Hải lại phải
sang tận Campuchia để phát huy khả năng của mình trong bối
cảnh Việt Nam đang cần thúc đẩy năng lực sáng tạo của
mọi công dân để góp phần chấn hưng đất nước?
Không xét về mặt thể chế, cơ chế - vốn còn đầy rẫy các
bất cập và hạn chế trong việc khuyến khích, nâng đỡ các
phát minh ở nước ta lâu nay; cũng không xét về nền tảng hạ
tầng kỹ thuật, chỉ xét riêng khía cạnh văn hóa thôi, cũng
có thể thấy nhân loại đã có thể thiệt thòi nhiều nếu
Edison được sinh ra ở Việt Nam!
Cần thẳng thắn thừa nhận rằng bên cạnh những nét đẹp
ngàn đời của mình, Văn hóa truyền thống của Việt Nam chúng
ta cũng chứa đựng những yếu tố kìm hãm tính sáng tạo của
con người.
<center><img src="http://www.danluan.org/files/u5311/tuong_campuchia.jpg"
width="400" height="250" alt="tuong_campuchia.jpg" /></center>
<center><em>Một tướng lĩnh Campuchia bên chiếc xe thiết giáp do
cha con ông Hải chế tạo hoàn chỉnh. Ảnh: LĐO</em></center>
Trước hết, do được bắt nguồn từ văn minh lúa nước,
người Việt ngày trước có xu thế sống quần cư và lâu dài
tại một nơi nhất định. Nếu không có bất trắc gì do chiến
tranh hay thiên tai thì đa phần dân chúng chỉ sinh sống tại quê
hương bản quán của mình chứ ít chịu đi xa nếu không bị
bắt buộc. Câu nói "tha phương cầu thực" hay "sảy nhà ra thất
nghiệp" phần nào nói lên tính cách này. Điều kiện sống ít
thay đổi đã dần dần làm cho con người ta không phải đối
mặt với nhiều thách thức mới và qua đó định hình tính
cách "ngại" hay "lười" thay đổi hoặc không có nhu cầu tìm
kiếm cái mới.
Đặc biệt kể từ khi Nho giáo được truyền bá và ngấm sâu
vào văn hóa của người Việt đã góp phần tạo nên một xã
hội Việt Nam ì ạch, ngại và chậm thay đổi, cũng như luôn
bị "lỡ nhịp" khi cần đưa ra các quyết sách quan trong cho
cộng đồng.
Trong một xã hội như vậy, sẽ rất khó cho ai đó muốn làm
cái gì khác đi hay thay đổi, hoặc làm mới những thứ mà họ
cho là không còn phù hợp. Đôi lúc những phát minh hay sáng tạo
có thể chứng minh tại chỗ tính hợp lý và hiệu quả của
nó, nhưng không dễ gì chúng được chấp nhận bởi vì không ai
dám chịu trách nhiệm nếu nhỡ may những phát minh này tạo nên
các xáo trộn trong xã hội.
Mải miết sống trong một xã hội với bao điều lệ ràng buộc
cùng nhiều mất mát cũng như mất kết nối với quá khứ do
chiến tranh gây ra, một ngày nhìn lại người Việt bỗng nhận
ra rằng mình thực sự không có gì của riêng mình cả. Sống
bên cạnh người Hán, chúng ta đã quen mượn các công cụ do
họ phát minh để phục vụ đời sống và quản lý xã hội. Khi
tiếp xúc với Phương Tây, chúng ta choáng ngợp với các thành
tựu nhờ các phát minh, sáng chế của Tây mang lại. Việc
được thừa hưởng các thành tựu này (tuy luôn đi sau) đã
một lần nữa tạo nên một hệ quả, đó là "chúng ta chỉ
cần học của Tây của Tàu đã là quá đủ rồi" và "dù có
cố đến đâu, chúng ta cũng không thể quay lại từ đầu cũng
như không thể vượt hay hơn họ được".
Tâm lý này, theo tôi có thể là một trong những nguyên nhân
dẫn đến tính "sính ngoại" của phần đông người Việt. Một
khi đã sính ngoại thì rõ ràng các yếu tố "nội" bị xem là
thứ yếu và người ta sẽ sử dụng các "tiêu chí ngoại" để
so sánh, đánh giá những gì mà người mình nghĩ ra, làm ra. Tác
dụng phụ của việc này chính là chúng ta không tin hoặc không
đánh giá cao khả năng của người mình, cộng đồng mình và
bất cứ cái gì có "yếu tố Việt" đều có thể bị đặt câu
hỏi cùng sự nghi ngờ về tính khả thi. Có thể nói vấn đề
cốt lõi ở đây đó chính là chúng ta không tin là người mình
có thể làm được những điều lớn lao và thái độ chấp
nhận thân phận yếu kém của mình được thể hiện qua câu
nói hóm hỉnh của GS. Hoàng Ngọc Hiến, "tại cái nước mình
nó thế"!
Ngay từ nhỏ, mọi người đã được dạy dỗ phải nghe lời
và đi theo những gì người lớn cho là đúng, là hợp lý. Xã
hội Việt có rất ít không gian dành cho những ai nghĩ khác, làm
khác. Tính phản vệ rất lớn tiềm ẩn trong mỗi cộng đồng
sẽ nhanh chóng giết chết bất kỳ ý nghĩ hay hành động nào
bị cho là "chơi trội" hay "trái khoáy". Việc "nể Tây" khiến ai
nấy "không phục ta" đang tồn tại trong tâm lý của rất nhiều
trí thức Việt ngày trước và cả đến tận hôm nay. Văn hóa
"cây đa, cây đề" trong các lĩnh vực khoa học cũng phần nào
hạn chế và kìm hãm niềm tin và các ươc mơ khoa học của
nhiều người khi nghĩ rằng trước mặt họ đang có một bức
tường thành khó vượt qua được.
Giả sử nếu tác giả của Flappy Bird thay vì phát hành game
này trên Google Store mà đi thử nghiệm trong nước trước
thì có thể trò chơi này đã chết yểu trước khi
được thế giới biết đến. Sính ngoại cộng với sự
đố kỵ chính là nguyên nhân gốc rễ của hiện tượng
phổ biến trong xã hội ngày nay - đó là "bởi vì đó là
các thành tựu của Tây của Tàu chứ không phải của anh,
của chị nên tôi không chê bai hay có ý kiến gì; nhưng
nếu nó là của Việt thì chắc phải có vấn đề ở
đâu đó".
Cùng với sự thay đổi của hoàn cảnh sống, người Việt ngày
hôm nay có nhiều mơ ước hơn, nhiều niềm tin và bản lĩnh
hơn. Chúng ta không muốn mãi mãi chỉ dừng lại ở mức "thừa
hưởng, tận dụng" công ghệ và phát minh của người khác.
Những người như ông Hòa chế tạo tàu ngầm ở Thái Bình, ông
Hiển chế tạo máy bay ở Bình Dương cho thấy xã hội ngày nay
đang thay đổi và người Việt không còn muốn luôn bị tụt
hậu mãi ở phía sau nữa. Bài học về sự thành công của con
chim Flappy có thể minh chứng một điều rằng không có gì là
quá muộn hoặc không thể nếu chúng ta biết vận dụng đúng
và hiệu quả sức mạnh nội tại của mình cộng với lòng
khát khao và niềm tin chiến thắng.
Vị trí thứ hai của Hàn Quốc trên bảng xếp hạng chỉ số
sáng tạo toàn cầu do tạp chí Bloomberg khảo sát năm 2014 có
thể cho chúng ta đôi điều suy nghĩ. Về phần mình, tôi đoán
rằng, tuy cùng nằm ở Châu Á, nhưng chắc xã hội của họ
người dân cầu thị hơn, tin tưởng vào khả năng của nhau hơn
và ở đó, vì đại cục, mỗi người được sử dụng, đánh
giá đúng giá trị của họ hơn!
Trần Văn Tuấn
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141116/tran-van-tuan-se-ra-sao-neu-dai-tuong-quan-hai-lua-van-o-vn),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét