Huỳnh Hoa - Chiêu hồn Khổng Tử

Chỉ nửa tháng sau Hội nghị Trung ương 3 đảng Cộng sản Trung
Quốc - sự kiện được coi là mở đầu cho công cuộc cải tổ
lần thứ hai - Tổng bí thư đảng kiêm Chủ tịch nước Trung
Quốc Tập Cận Bình đã làm một việc hiếm thấy ở những
người trước ông: đi viếng đền thờ Khổng Tử ở Khúc Phụ
nhân chuyến làm việc năm ngày ở tỉnh Sơn Đông. Tân Hoa Xã
ngày 26-11-2013 tường thuật từ Khúc Phụ: "Chủ tịch Tập
kêu gọi phát triển đạo đức trong toàn xã hội, tiếp thu
những điều ích lợi trong tiêu chuẩn đạo đức truyền
thống, xóa bỏ những điều độc hại". "Đất nước chúng
ta sẽ ngập tràn hy vọng chừng nào sự theo đuổi các giá trị
đạo đức cao đẹp của người Trung Hoa còn được lưu truyền
từ thế hệ này sang thế hệ khác", ông Tập nói.

Cuộc hành hương của ông Tập nằm trong chuỗi sự kiện thể
hiện một chủ trương mới của lãnh đạo Trung Quốc. Theo báo
South China Morning Post (SCMP) ngày 1-10-2013, ngay từ khi lên nắm
quyền lãnh đạo tối cao tại Đại hội 17 đảng Cộng sản
Trung Quốc tháng 12-2012, ông Tập đã bày tỏ mong muốn khôi
phục các tiêu chuẩn luân lý đạo đức cổ truyền để
"lấp đầy khoảng trống tinh thần sinh ra từ sự tăng
trưởng chóng mặt và làn sóng đổ xô làm giàu" đang lan
rộng trong xã hội. Báo SCMP dẫn ba nguồn tin độc lập thân
cận với giới lãnh đạo cấp cao để đưa ra nhận định, ông
Tập tin rằng xã hội Trung Quốc đã đánh mất "cái la bàn
đạo đức" và ông rất đỗi phiền muộn khi nhìn thấy luân
lý suy đồi, con người chạy theo đồng tiền, chà đạp lên
lương tâm, trách nhiệm và những tiêu chuẩn đạo đức căn
bản nhất.

Trong những năm đầu xây dựng chủ nghĩa xã hội, Trung Quốc
tuy nghèo nhưng tỷ lệ tội phạm rất thấp, tham nhũng lại
càng hiếm. Nhưng khi Trung Quốc cải cách mở cửa, của cải
tăng lên thì tội phạm cũng tăng theo: từ năm 2008-2012 đã có
khoảng 143.000 quan chức chính quyền các cấp bị cáo buộc tham
nhũng hoặc lạm dụng quyền lực, bình quân mỗi ngày có 78
trường hợp, theo báo cáo mà Tòa án Tối cao gửi lên Quốc
hội Trung Quốc. Trong khi đó, trên các mạng xã hội, người
Trung Quốc không ngừng tranh luận về tình trạng "vô cảm, phi
nhân" của con người hiện đại thể hiện trong các hành vi
tàn độc như sản xuất dược phẩm giả, sữa bột giả, thực
phẩm độc hại, hay vô số tội ác dã man như vụ gần đây
một bà cô đã móc mắt đứa cháu 6 tuổi để trả thù cha mẹ
nó...

Ông Tập đã phát động một chiến dịch bài trừ tham nhũng
rộng khắp "diệt ruồi diệt hổ" và đã mang lại những
kết quả cụ thể, nhưng hãng tin Reuters dẫn một nguồn tin
thân cận với ông cho biết: "Ông Tập hiểu rằng, chiến
dịch chống tham nhũng chỉ có thể giải quyết triệu chứng
bề nổi, để trừ tận gốc bệnh tham nhũng và tình trạng xã
hội suy đồi thì bên cạnh cải cách chính trị phải xây dựng
lại nền tảng đạo đức". Hồi đầu tháng 10-2013, ông Tập
đã chỉ thị cho các cơ quan đảng và Chính phủ Trung Quốc
phải "bao dung hơn" với việc người dân thực hành các tín
ngưỡng cổ truyền Nho, Phật, Lão... với hy vọng "văn hóa
cổ truyền" sẽ giúp con người hướng tới những giá trị
cao đẹp hơn, nhân bản hơn thay vì chỉ cắm cúi kiếm tiền và
tìm mọi cơ hội để tham nhũng. Và để làm gương, ông Tập
đã đi về quê hương Khổng Tử, tại đó ông đã triệu tập
các học giả bàn cách nghiên cứu và vận dụng lời truyền
dạy của Khổng Tử về luân lý đạo đức, điều hành xã
hội và xây dựng cuộc sống đoan chính, theo Tân Hoa Xã.

<center>* * *</center>

Ông Đặng Tiểu Bình tiến hành cải tổ Trung Quốc với phương
châm bất hủ: "Mèo trắng mèo đen không quan trọng, bắt
được chuột là tốt". Cái triết lý duy lợi cực đoan đó,
phát triển trên nền một xã hội Trung Hoa nghèo khó, lạc hậu
và vô thần mà Chủ tịch Mao để lại đã gỡ bỏ mọi ràng
buộc, thúc giục người Trung Quốc lao tới làm giàu bằng mọi
cách, mọi giá, bất chấp đạo lý, bất chấp lương tâm, miễn
sao có tiền là tốt. Tình trạng băng hoại về mọi mặt của
xã hội Trung Quốc hiện nay có phần là hậu quả của triết
lý phát triển từ thời Mao-Đặng, xói mòn niềm tin của
người dân vào tính chính danh của đảng cầm quyền.

Trong hoàn cảnh đó, "khai quật" lại Khổng Tử và học
thuyết của ông, giới lãnh đạo Trung Quốc hy vọng tìm được
phương thuốc chữa bệnh suy đồi của con người Trung Hoa hiện
đại và sâu xa hơn nữa là củng cố cái trật tự xã hội
trong đó người dân phục tùng sự cai trị của những bậc
"minh quân" đã được trời trao cho sứ mệnh lãnh đạo
đất nước. Khổng Tử còn là một trong những biểu trưng
xuất sắc nhất của nền văn minh Trung Hoa lâu đời mà Trung
Quốc cần tự hào, cần quảng bá để thu phục sự kính trọng
của các dân tộc khác; 440 Viện Khổng Tử được Chính phủ
Trung Quốc đầu tư thành lập khắp thế giới nhằm mục đích
như vậy. Tại cuộc gặp các học giả ở quê hương Khổng
Tử, Chủ tịch Tập nói: "Đất nước Trung Hoa có truyền
thống văn hóa sâu xa trong lịch sử và chắc chắn truyền
thống đó sẽ tạo ra những vinh quang mới cho văn hóa Trung
Hoa", theo Tân Hoa Xã.

Không ai hoài nghi tư tưởng của Khổng Tử lấy đạo đức làm
nền tảng của quan hệ xã hội, đề cao gia đình, khuyến khích
tu thân... đã có những tác động tích cực đến lối sống,
văn hóa của dân tộc Trung Hoa và rộng ra ở các dân tộc láng
giềng như Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam. Nhưng học thuyết
của Khổng Tử có rất nhiều mặt cực đoan và tiêu cực,
phản dân chủ khi tuyệt đối hóa tôn ti trật tự, phản nhân
văn khi loại trừ quyền tự do cá nhân để đề cao tập thể,
phản tiến bộ khi thủ cựu đến mù quáng triệt tiêu mọi ý
tưởng sáng tạo và cố chấp tới mức không chấp nhận ý
kiến khác... Đại văn hào Trung Quốc Lỗ Tấn từng phê phán
sự tồn tại dai dẳng các khuôn mẫu đạo đức phi tự nhiên
của Khổng giáo đã tạo ra tình trạng giả dối, lừa đảo,
"ngụy quân tử" tràn lan và tinh vi trong xã hội Trung Hoa.
Trong tác phẩm Nhật ký người điên, Lỗ Tấn mô tả sách
thánh hiền chép toàn những điều nhân nghĩa nhưng người đọc
chỉ thấy lấp loáng giữa các trang sách ba chữ "ăn thịt
người"!

Chủ tịch Mao Trạch Đông có lý khi cho rằng Khổng giáo là
thế lực phong kiến bảo thủ, triệt tiêu sự tiến bộ.
Trước Khổng Tử, dân tộc Trung Hoa từng có bước phát triển
rực rỡ, là dân tộc đầu tiên phát minh ra giấy, la bàn, kỹ
thuật in ấn và thuốc súng. Giáo sư chính trị học Francis
Fukuyama coi Trung Hoa cổ đại là một "ngoại lệ" của lịch
sử: trong khi phần lớn thế giới vẫn còn trong chế độ bộ
lạc tăm tối thì người Trung Hoa đã xây dựng nhà nước tập
quyền đầu tiên mang dáng dấp của nhà nước hiện đại. Ấy
thế nhưng lịch sử Trung Quốc dường như dừng lại ở đầu
Công nguyên, chỉ còn những cuộc chiến tranh đẫm máu tranh
giành quyền lực và lãnh thổ, trong khi phương Tây liên tục
tiến tới và đạt thành tựu rực rỡ cả về văn hóa, khoa
học và công nghệ. Sự trì trệ suốt hai ngàn năm qua của Trung
Quốc có phần đóng góp của Khổng giáo với tư cách hệ ý
thức thống trị!

<center>* * *</center>
Vào giữa thế kỷ 19, các nước theo Khổng giáo ở phương
Đông đứng trước sự lựa chọn sinh tử trong cuộc chạm trán
với phương Tây. Nhật Bản dưới thời Minh Trị Thiên hoàng
đã dứt khoát từ bỏ Khổng giáo để tiến hành dân chủ hóa
đất nước và kết quả là nước Nhật ngày nay không chỉ
phát triển về kinh tế, khoa học - công nghệ mà truyền thống
văn hóa - đạo đức của người Nhật vẫn được bảo tồn
và phát huy, là tấm gương sáng cho nhiều dân tộc khác. Trung
Hoa, Việt Nam, Triều Tiên... trung thành với Khổng giáo thủ
cựu, đã đánh mất cơ hội lịch sử và phải trả giá đắt.
Hoàng đế Tự Đức của triều Nguyễn đã bác bỏ báo cáo
của Phạm Phú Thứ về đèn điện, về máy bơm nước mà ông
này ghi nhận trong chuyến Pháp du chỉ vì nhà vua chỉ tin vào
lời dạy của "thánh hiền": "Thủy nhuận hạ, hỏa viêm
thượng" (nước thì phải chảy xuống, lửa thì phải cháy
lên), không chấp nhận điều ngược lại, nói gì đến những
đề nghị duy tân, cải cách được các bậc thức giả thời
ấy như Nguyễn Trường Tộ, Nguyễn Lộ Trạch liên tục trình
lên với tấm lòng thương dân thương nước!

Trung Quốc hiện đã là nền kinh tế có quy mô lớn thứ hai
thế giới nhưng đang đối mặt với nhiều vấn đề như nạn
tham nhũng tràn lan, văn hóa suy đồi, đạo đức xuống cấp,
môi trường băng hoại. Nhà lãnh đạo như ông Tập tất nhiên
phải phiền muộn, phải tìm mọi cách thức hợp lý để đưa
đất nước tiến lên, nhưng việc quay lại với một hệ giá
trị đã hơn hai ngàn năm trăm năm tuổi không phải là lựa
chọn lý tưởng. Học thuyết của Khổng Tử là căn bản tinh
thần của một xã hội bình yên trong một thế giới không bao
giờ thay đổi, nhưng nó không thể là phương thuốc hiệu
nghiệm cho Trung Quốc trong thế kỷ 21 đầy biến động và
cạnh tranh quyết liệt này.

Không rõ việc chiêu hồn Khổng Tử có thể giúp Trung Quốc
chấn hưng văn hóa, khôi phục nền tảng đạo đức xã hội hay
không, có giúp cho đảng Cộng sản Trung Quốc lấy lại niềm
tin của người dân vào tôn ti trật tự hiện hành hay không,
song có thể nói chắc rằng học thuyết đó, hệ giá trị đó
chẳng có ích gì cho việc phát huy dân chủ, xây dựng nhà
nước pháp quyền và giải phóng năng lực sáng tạo của hàng
tỉ người Trung Hoa nếu không nói rằng có nguy cơ Khổng Tử
sẽ tiếp tục giam hãm Trung Quốc trong vòng lạc hậu về chính
trị và tinh thần, không thể hòa đồng cùng nhân loại, cho dù
người Trung Quốc có thể đặt chân lên mặt trăng trong tương
lai không xa.

<blockquote>Khổng Tử, tên thật là Khổng Khâu, tự Trọng Ni,
sống vào khoảng năm 551-479 trước Công nguyên, người nước
Lỗ, tức tỉnh Sơn Đông ngày nay, được coi là người đặt
nền tảng cho Khổng giáo, hay Nho giáo phổ biến rộng rãi ở
Trung Quốc, nhiều nước Đông Á và Việt Nam. Học thuyết của
Khổng Tử nhấn mạnh vào việc tu dưỡng đạo đức của cá
nhân và của chính quyền, từ đó điều chỉnh các quan hệ xã
hội, tạo dựng công lý. Khổng giáo thực chất không phải là
một tôn giáo mà là một học thuyết chính trị về tổ chức
xã hội, tổ chức chính quyền trên căn bản đạo đức (đức
trị), trong đó đề cao vai trò của gia đình, của tôn ti trật
tự lên trên vai trò của cá nhân. Con người trong xã hội
Khổng giáo bị ràng buộc bởi các mối quan hệ "tam cương"
(quân-thần, phụ-tử, phu-phụ), thể hiện trong các quy chuẩn
ứng xử "ngũ thường"(nhân, nghĩa, lễ, trí, tín), làm dân
thì phải "trung", làm con thì phải "hiếu", phụ nữ thì
phải giữ "tiết", người quân tử phải trọng "nghĩa"...
Cốt lõi của hệ giá trị này là tôn ti trật tự, kẻ dưới
phải tuân phục bề trên, trẻ phải kính già, đời nay phải
tuân phục đời xưa... không thể thay đổi vì nếu thay đổi
sẽ loạn.

Sinh thời, Khổng Tử không được trọng dụng, không có điều
kiện triển khai học thuyết của mình. Nhưng sau khi ông qua
đời, các triều đại phong kiến Trung Quốc đã tìm thấy ở
Khổng Tử cơ sở lý luận cần thiết và quý báu để duy trì
chế độ độc tài chuyên chế trên đầu trên cổ muôn dân.
Chỉ trừ triều đại nhà Tần ngắn ngủi (221-206 trước Công
nguyên) theo Pháp gia lấy chủ trương "pháp trị" làm tôn
chỉ, các vương triều từ nhà Hán trở về sau đều ra sức
xiển dương Khổng giáo, coi đây là quốc giáo, tôn Khổng Tử
làm "vạn thế sư biểu".
Thế nhưng hai ngàn năm sau "ông thầy mẫu mực của muôn
đời" họ Khổng đã bị hạ bệ khi đảng Cộng sản Trung
Quốc lên nắm quyền và thành lập nước CHND Trung Hoa năm 1949.
Chủ tịch Mao Trạch Đông coi Khổng Tử và Nho giáo là "tàn
dư độc hại" của chủ nghĩa phong kiến bảo thủ cần phải
xóa bỏ. Vài năm sau đó Trung Quốc làm Cách mạng Văn hóa; sách
vở của Khổng bị đốt, đền miếu thờ Khổng bị biến
thành kho chứa phân hoặc chuồng gia súc của các công
xã.</blockquote>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20141019/huynh-hoa-chieu-hon-khong-tu),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!