Những thảo luận trên bình diện toàn cầu về tình trạng tăng
trưởng tại các nước đang phát triển đã thay đổi triệt
để trong thời gian gần đây. Những quảng bá ồn ào và các
khích động trong những năm qua về triển vọng sẽ nhanh chóng
bắt kịp các nền kinh tế tiên tiến đã không còn nữa. Có ít
các nhà phân tích nghiêm túc vẫn còn tin là sự hội nhập kinh
tế đầy ngoạn mục của các nước châu Á, và ít ngoạn mục
hơn của các nước châu Mỹ La tinh và châu Phi, sẽ được duy
trì trong những thập niên sắp tới. Mức lãi suất thấp, giá
thương phẩm cao, tốc độ toàn cầu hoá nhanh, tình hình ổn
định sau thời kỳ Chiến tranh Lạnh, tất cả các yếu tố
để hỗ trợ cho thời kỳ đặc biệt này dường như không còn
tiếp tục tồn tại nữa.
Một kế hoạch thứ nhì cần thực hiện đã mờ dần: Các
nước đang phát triển cần có một mô hình mới về tăng
trưởng. Vấn đề không phải chỉ là các nước này cần tự
từ bỏ lệ thuộc vào các luồng vốn tư bản ngoại nhập luôn
biến động và sự bùng nổ trong thị trường thương phẩm, hai
hiện tượng này thường dẫn tới tình trạng tổn thương và
khủng hoảng. Quan trọng hơn, tiến trình công nghiệp hoá tập
trung cho xuất khẩu, một đường hướng chắc chắn đem lại
thịnh vượng trong lịch sử, dường như đi vào giai đoạn
cuối.
<center><img src="https://www.danluan.org/files/u1/sub04/anoname.jpg"
width="350" height="250" alt="anoname.jpg" /></center>
Từ khi có cuộc Cách mạng Công nghiệp, sản xuất chế biến
đã là một chìa khoá cho sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng.
Có nhiều nước đã bắt kịp và thậm chí còn có thể còn qua
mặt được nước Anh, thí dụ như Đức, Hoa Kỳ và Nhật Bản.
Tất cả các nước này đã đạt được tình trạng này bằng
cách họ tập trung xây dựng được nền công nghiệp chế
biến. Sau thế chiến thứ hai, có hai trào lưu làm hội nhập
kinh tế nhanh chóng, thứ nhất thuộc về lĩnh vực ngoại vi
trong châu Âu trong thập niên 1950 và 1960, và thứ nhì là tại
Đông Á kể từ thập niên 1960.
Cả hai dựa trên chế biến trong công nghiệp. Trung Quốc đã
trổi dậy như là một khuôn mẫu của một chiến lược tăng
trưởng này từ thập niên 1970 mà họ đã triệt để tận
dụng để đi theo phướng hướng này. Ngày nay, công nghiệp
chế biến không còn được sử dụng như xưa, mà nó cần dùng
nhiều hơn về vốn và kỷ năng; nhưng tiềm năng thu hút lực
lượng lao động quá lớn từ khu vực nông thôn lại suy giảm
nghiêm trọng.
Trong khi những chuỗi cung ứng trên bình diện toàn cầu đã
tạo thuận lợi trong việc thâm nhập vào khu vực chế biến,
nhưng nó cũng làm giảm dần những doanh thu trong nước đã tăng
được là do tính theo giá trị cộng thêm. Một vài công nghiệp
cổ truyền, thí dụ như ngành dệt và thép, dường như phải
đối phó với thị trường quốc tế đang co cụm và tình
trạng quá mức công suất, cả hai bị tác động do nhiều thay
đổi trong nhu cầu và những quan tâm đến vấn đề môi sinh.
Và một nhược điểm trong sự thành công của Trung Quốc là
các nước khác nhận ra rằng càng khó khăn hơn để tạo thêm
được một khe hở trong khu vực chế biến. Hậu quả của vấn
đề là các nước đang phát triển (vì sẽ không thể đeo
đuổi theo tiến trình công nghiệp hoá nữa, CTCND), đang khởi
động việc giải công nghiệp hoá và trở thành lệ thuộc
nhiều hơn vào khu vực dịch vụ với mức thu nhập thấp hơn so
với một khuôn mẫu trước đây dành cho các nước đã phát
triển, - một hiện tượng mà tôi gọi đó là giải công
nghiệp hoá sớm hơn dự trù.
Liệu những nền kinh tế dịch vụ sẽ giữ vai trò của công
nghiệp chế biến như trong quá khứ không? Dịch vụ vốn dĩ
đã đóng góp một phần lớn vào TSLQG tại các nước đang phát
triển, ngay cả tại các nước có lợi tức thấp, nơi mà canh
nông từ xưa đã chiếm một phần quan trọng. Công nhân trẻ
tuổi từ các nông trại ra thành phố ngày càng được thu dụng
nhiều hơn trong khu vực dịch vụ của đô thị, thay vì làm
trong khu công nghiệp chế biến. Mậu dịch quốc tế trong lĩnh
vực dịch vụ có khuynh hướng mở rộng nhanh hơn là trong mậu
dịch về hàng hoá.
Ejaz Ghani và Stephen D. O´Connell của Ngân hàng Thế giới là hai
trong số những người lạc quan này. Trong một tài liệu nghiên
cứu gần đây, hai ông lập luận là cung ứng dịch vụ có thể
phục vụ như một bậc thang cho tăng trưởng, một vai trò mà
từ lâu người ta gán cho công nghiệp chế biến. Đặc biệt
hơn, họ chứng minh là kinh tế dịch vụ gần đây đã thể
hiện được một tình trạng hội nhập không điều kiện trong
năng suất. Điều này có nghĩa là các nước ở xa nhất của
lằn ranh quốc tế để tính được năng suất lao động nhận
ra là mức tăng trưởng năng suất nhanh nhất nằm trong dịch
vụ.
Đây là một tin quá vui, nhưng cũng có nhiều lý do cần cảnh
giác. Bằng chứng của Ghani và O´Connell bao gồm dữ liệu tính
được từ những năm đầu tiên của thập niên 1990, trong khi
những nước đang phát triển đã kinh qua một sự hội nhập cho
toàn nền kinh tế, kết quả này có được là do luồng vốn
ngoại nhập và vận may trong thị trường thương phẩm. Điều
chưa rõ là liệu kết luận này có thể mở rộng để áp dụng
cho các thời kỳ khác hay không.
Có hai vấn đề tạo cho nền kinh tế dịch vụ dị biệt với
công nghiệp chế biến. Thứ nhất, trong khi một số lĩnh vực
của dịch vụ có thể đem ra mua bán được và ngày càng trở
nên quan trọng trong mậu dịch quốc tế, những lĩnh vực này
thường cần đến công nhân có tay nghề cao, nên tương đối
ít thu dụng các lao động phổ thông.
Ngân hàng, tài chính, bảo hiểm và các dịch vụ kinh tế khác,
cùng với công nghệ thông tin và truyền thông là những lĩnh
vực hoạt động có năng suất cao và trả lương hậu. Các lĩnh
vực này có thể tác động như bậc thang cho tăng trưởng trong
kinh tế khi mà lực lượng lao động được huấn luyện một
cách phù hợp. Nhưng thông thường thì các nước đang phát
triển có một lực lượng lao động hầu hết là kém tay
nghề. Trong những nền kinh tế như thế, những dịch vụ có
thể trao đổi đuợc không thể thu dụng nhiều hơn phần do
phiá lao động cung ứng.
Đó là lý do tại sao, dù với tất cả sự thành công của
mình, mà lĩnh vực công nghệ thông tin và truyền thông tại Ấn
Độ không phải là động lực chính cho tăng trưởng kinh tế.
Ngược lại, công nghiệp chế biến cổ truyền có thể cung
ứng một phần lớn công ăn việc làm cho công nhân thoát khỏi
nông trại mà mức độ năng suất nhiều đến ba hay bốn lần
hơn trong khu vực nông nghiệp.
Tại các nước đang phát triển ngày nay, một phần lớn của
lực lượng lao động dư thừa được thu dụng trong khu vực
dịch vụ phi mậu dịch đang hoạt động với năng suất rất
thấp, thí dụ như trong những hoạt động bán lẻ và công
việc thuộc phạm vi gia đình. Trên nguyên tắc, một vài hoạt
động trong lĩnh vực này có thể thu lợi do công nghệ tốt
hơn, tổ chức được cải thiện và thay đổi hình thức rộng
lớn hơn. Nhưng ở đây có sự di biệt thứ hai giữa dịch vụ
và chế biến tác động nhau.
Cuối cùng thì gia tăng một phần năng suất trong những hoạt
động phi mậu dịch cũng phải đang tự hạn chế, bởi vì
hoạt động của các dịch vụ cá nhân không thể mở rộng mà
không thay đổi điều kiện trao đổi so với hoạt động của
mình, - tự hạ thấp giá cung (và khả năng sinh lợi). Những
nước nhỏ đang phát triển có thể đẩy mạnh công nghiệp
chế biến dựa trên cơ sở của vài thành công trong lĩnh vực
xuất khẩu, và phân tán liên tục qua thời gian – như hiện nay
là sản xuất áo thun, theo sau đó là lắp ráp các linh kiện cho
máy vô tuyến truyền hình và các lò vi sóng, và từ đó nâng
cao dần các chuỗi về kỷ năng và giá trị.
Ngược lại, trong lĩnh vực dịch vụ, vì quy mô thị trường
bị giới hạn do nhu cầu nội địa, nên những thành công liên
tục đòi hỏi phải gia tăng những năng suất phụ thuộc và
đồng thời trong các lĩnh vực khác của nền kinh tế. Nếu
chỉ tập trung vào một vài lĩnh vực thì sẽ không mang lại cơ
hội thắng lợi nhanh chóng. Chính vì thế, tăng trưởng phải
dựa những khả năng toàn diện của nền kinh tế mà sự tích
lũy ở mức độ chậm hơn vì phải thông qua các hình thức về
vốn thuộc về con người và các thể chế.
Do đó, tôi vẫn còn hoài nghi về một mô hình do dịch vụ làm
chủ đạo có thể mang lại một sự tăng trưởng nhanh chóng và
tạo ra công ăn việc làm tốt đẹp theo như cách mà trước
đây công nghiệp chế biến đã thực hiện được.
Ngay khi những người lạc quan về cơ hội đang mở rộng trong
lĩnh vực công nghệ là có lý, rất khó mà nhận ra rằng triển
vọng này cho phép các quốc gia đang phát triển có thể duy trì
được một loại tăng trưởng mà họ đã từng trải trong hai
thập niên qua.
<em>Dani Rodrik là Giáo Sư Xã hội học, Institute for Advanced Study,
Princeton, New Jersey. Sách đã xuất bản gần đây là One Economics,
Many Recipes: Globalization, Institutions, and Economic Growth và The
Globalization Paradox: Democracy and the Future of the World Economy.</em>
<strong>Nguyên tác:</strong> <em><a
href="http://www.project-syndicate.org/commentary/are-services-the-new-manufactures-by-dani-rodrik-2014-10">Are
Services the New Manufactures?</a>, Project Syndicate.</em>
<em>Tựa đề bản dịch là của người dịch.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/node/29713), một số đường liên kết và
hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận
để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn
tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt
tường lửa tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc
ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét