<div class="boxleft300"><img
src="https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEi9QocJzjHdBQV8h8UG5e20EH2mvhum7mXBQG2klMrrqXsnmPOkQbOJNFWfeRPtPelNkPlsmenqXxYFCq4ymDFdPrBhlpPvdtGcUBAI0OjZQDbSiKlqMYMgWO2eSIN0bSBTF3JcSGEQ6HFp/s1600/bay-dan.jpg"
/><div class="textholder"></div></div>Tôi chưa được thấy ở đâu
một định nghĩa chính xác về tâm lý bầy đàn. Nhưng tôi
đoán, cụm từ này có thể được hiểu theo hai cách. Thứ
nhất là giống như "tâm lý đám đông", tức là tâm lý chung
của một đám người, với những "hiệu ứng" của nó,
nhưng nghiêng về kiểu không có suy nghĩ, gần với bầy đàn
động vật.
Thứ hai là tâm lý của những cá thể, luôn muốn sống giữa
đám đông, sợ những khoảng thời gian đơn độc, và làm gì
cũng đều nhìn đám đông mà làm theo, gần như không suy nghĩ,
không có quan điểm và sở thích riêng.
Trong bài này, chúng tôi nói về tâm lý bầy đàn theo cách hiểu
thứ hai.
Mỗi một con người đều cần đến những người chung quanh:
gia đình, bạn bè, đồng nghiệp, đoàn thể,… Cần vì nhiều
lý do. Thứ nhất là vì có những nhu cầu trong cuộc sống mà
có sự phối hợp tập thể thì việc đáp ứng sẽ dễ dàng
hơn. Thứ hai, quan trọng hơn, là nhu cầu tình cảm: người thân
là chỗ dựa tinh thần cho chúng ta. Và thứ ba là nhu cầu nhận
thức: việc trao đổi, bàn bạc, học và dạy lẫn nhau là vô
cùng quan trọng đối với việc thu nhận và sàng lọc kiến
thức, chắt lọc lấy chân lý.
Tuy nhiên, nhận thức và thế giới nội tâm của một con
người chỉ có thể hoàn thiện (theo nghĩa tương đối) nếu
người đó có khả năng ở một mình trong những khoảng thời
gian khá dài (có thể là nhiều ngày). Việc đó vừa thể hiện
năng lực tự giải quyết những vấn đề riêng tư, vừa thực
sự cần thiết cho việc suy tư, nghiền ngẫm để đạt tới tri
kiến sâu sắc, thứ mà người ta khó có thể nhận được khi
ở trong đám đông ồn ào, dù là đám đông tụ tập để thảo
luận những vấn đề nhận thức, như hội thảo khoa học
chẳng hạn. Nhà khoa học không thể lúc nào cũng ở trong hội
thảo; người đó cần có những lúc ngồi một mình để ý
nghĩ và trí tưởng tượng phát huy hết tác dụng. Nhà văn khi
viết cũng cần ngồi một mình. Đối với một vài tôn giáo,
việc "luyện hồn" càng cần đến sự đơn độc, thậm chí
là sự cô độc. Có thể nói, nhu cầu và khả năng sống đơn
độc là thước đo sự trưởng thành của con người.
Ngược với nhu cầu và khả năng sống đơn độc, khả năng suy
ngẫm để chắt lọc chân lý, là tâm lý bầy đàn. Đó là
hiện tượng tồi tệ, với nhiều hệ lụy. Ở đây chỉ xin
nêu hai hệ lụy của tâm lý bầy đàn, một liên quan đến
đời sống xã hội, và một liên quan đến đời sống cá nhân.
Khi trong xã hội có quá ít người không thoát khỏi tâm lý bầy
đàn thì xã hội đó sẽ gặp phải rất nhiều vấn đề nhức
nhối. Trong xã hội đó, chân lý không tìm được chỗ đứng.
Mỗi thành viên trong xã hội đều sẽ trông chờ có người đem
"chân lý" đến cho họ. Khi đó, dù là cái gọi là "chân
lý" thực ra là "giả lý", họ cũng sẽ tiếp nhận một
cách hào hứng, và tôn sùng cái nhân vật đem "giả lý"
đến cho họ như một vĩ nhân, một vị cứu tinh. Rồi một
nhóm người ham quyền lực sẽ quàng cái thòng lọng vào cổ
họ, kéo họ đi bất cứ đâu mà nhóm người này muốn. Để
giữ an toàn, nhóm người này tiếp tục gieo rắc và khuyến
khích tâm lý bầy đàn, không cho mọi người tiếp cận chân lý
thực sự.
Trong một xã hội như vậy, luân lý, đạo đức sẽ suy đồi.
Đạo đức chân chính sẽ bị thế chỗ bởi sự trung thành
với những kẻ cầm thòng lọng. Ai dám hé răng nói lên sự
thật chẳng những sẽ bị những kẻ cầm thòng lọng thít cổ
cho đến chết, mà còn bị đồng loại ghét bỏ. Con người sẽ
trở nên dối trá, và coi dối trá là lẽ sống.
Trong cuộc sống cá nhân (và gia đình), tâm lý bầy đàn làm
người ta không thể phấn đấu vì những gì thực sự có ích
lợi cho bản thân. Những kẻ không giàu, thậm chí rất nghèo,
cũng thi nhau vung tiền, kể cả tiền vay mượn, vào những việc
lễ lạt, thủ tục vô bổ, để rồi sau đó sống trong nghèo
túng và cắn xé lẫn nhau. "Con gà tức nhau tiếng gáy" chính
là một biểu hiện của tâm lý bầy đàn. Một biểu hiện khác
là "miếng giữa làng bằng sàng xó bếp" – xô xát, tranh
cướp nhau chỉ để được một "miếng" không đáng gì,
để sau đó sống trong thù hằn, mệt mỏi.
Có những kẻ thấy người khác ở trong tổ chức này nọ có
vẻ oai và có "màu", cũng cố "phấn đấu" để lọt
được vào cùng "đội ngũ" với những ông bà oai oách đó,
cuối cùng chỉ làm rào chắn để các ông bà đó yên tâm mà
"ăn" của thiên hạ. Có kẻ thấy người ta có chức tước,
được trọng vọng, cũng cố chạy chọt chỉ để cũng có
được tí chức sắc, dù hữu danh vô thực. Có kẻ thấy
người ta là giáo sư, tiến sỹ, được xưng tụng rổn rảng
tại chốn đông người, cũng cố bỏ tiền để kiếm lấy cái
chữ "tiến" hay "thạc" chi đó cho đỡ kém cạnh, mà
không biết trước được rằng cái giá phải trả lớn hơn
nhiều so với cái thu được, trong khi nhận thức thuần túy
cũng chẳng tăng thêm được tí nào.
Về lâu dài, muốn tiến tới một xã hội lành mạnh, còn
trước mắt là tìm được sự yên tĩnh trong tâm hồn cho chính
mình, con người ta buộc phải thoát khỏi tâm lý bầy đàn. Đã
có cái đầu riêng của mình, hãy dùng nó để suy nghĩ!
(Tất nhiên, tôi biết có hàng ngàn người nghĩ giỏi hơn tôi,
và vì vậy những lời tôi nói đây là lời tâm sự với những
người không ở trong hàng ngàn người đó.)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140926/nguyen-tran-sam-su-toi-te-cua-tam-ly-bay-dan),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét