Nguyễn Hưng Quốc - Văn hóa dân chủ

<div class="boxleft300"><img
src="http://gdb.voanews.com/FC94DD6F-90B9-4116-A3FD-7E0F9A92119F_w268_r1.jpg"
/><div class="textholder">\</div></div>Một nền dân chủ không phải
là tổng số các thiết chế dân chủ. Có những nơi và những
lúc có các thiết chế dân chủ; ừ, thì cũng bầu cử, cũng có
đối lập, cũng có tam quyền phân lập đàng hoàng nhưng lại
vẫn không có dân chủ. Ngoài vấn đề thiết chế, để có dân
chủ, người ta cần một yếu tố khác: văn hoá dân chủ.

Nói một cách tóm tắt, một nền dân chủ lành mạnh cần
được xây dựng trên một nền văn hoá dân chủ lành mạnh.
Không có văn hoá dân chủ, chế độ độc tài, sau khi bị lật
đổ, sẽ dẫn đến tình trạng hoặc hỗn loạn hoặc một chế
độ độc tài khác, có khi còn khắc nghiệt hơn nữa.
Nhưng văn hoá dân chủ là gì?

Trước hết, về khái niệm văn hoá: Trong cả mấy trăm định
nghĩa khác nhau về văn hoá, tôi tâm đắc nhất với định
nghĩa của các nhà nhân học (anthropology) trong thời gian gần
đây: Đó là một hệ thống biểu tượng, ý nghĩa, giá trị và
quy phạm (norm) chi phối cách nhìn, cách nghĩ, cách cảm và cách
hành xử của cả một cộng đồng đông đảo. Theo cách hiểu
ấy, văn hoá dân chủ có thể được định nghĩa là một hệ
thống biểu tượng, ý nghĩa, giá trị và quy phạm chi phối quan
hệ quyền lực giữa những người cai trị và những người
bị trị để mọi người biết phân biệt cái đúng và cái sai,
cái nên và cái không nên, cái có thể chấp nhận được và
cái không thể chấp nhận được, từ đó, biết tương nhượng
nhau hầu tạo nên một cuộc sống hài hoà, ở đó, mọi người
đều được tôn trọng.

Trong định nghĩa trên, yếu tố quan trọng nhất là sự tôn
trọng những cái khác và những người khác. Nền độc tài nào
cũng được xây dựng trên tinh thần loại trừ những người
khác và những cái khác. Độc tài là một tâm lý ích kỷ và
tự kỷ: Họ chỉ biết có mình họ và những gì quen thuộc
nhất đối với họ. Mọi chế độ độc tài đều bài ngoại,
đều kỳ thị chủng tộc hoặc kỳ thị giai cấp cũng như tôn
giáo và phái tính. Văn hoá dân chủ, ngược lại, đề cao sự
khoan dung và hoà đồng.

Việc tôn trọng cái khác dẫn đến đặc điểm thứ hai của
văn hoá dân chủ: sự tương nhượng.

Về phương diện xã hội, giữa người này và người kia, giữa
tầng lớp này và tầng lớp nọ, bao giờ cũng có những khác
biệt nhất định. Cách giải quyết các sự khác biệt ấy sẽ
dẫn đến độc tài và dân chủ. Độc tài: khi người hoặc
nhóm người này nhất định dùng sức mạnh để cưỡng bức
những người khác. Dân chủ: khi mọi người biết ngồi lại
với nhau để cùng nhau thương thảo trong tinh thần cả hai cùng
thắng (win-win), nghĩa là mỗi người nhường nhau một chút.

Về phương diện chính trị, ở các quốc gia dân chủ phương
Tây, bất cứ chính phủ nào cũng được bầu lên từ hơn nửa
số cử tri trong cả nước. Không có ai chiếm được 100% số
phiếu. Thường thì chỉ quá bán một chút, tức khoảng trên
50%. Điều đó có nghĩa là không có một chính phủ nào thực
sự đại diện cho nhân dân nói chung. Và cũng không có một
chính phủ nào có được một thứ quyền lực tuyệt đối.
Trong quá trình soạn thảo và thông qua các sắc luật và các
chính sách, lúc nào họ cũng đối đầu với sự phản đối
của các phe đối lập cũng như một bộ phận dân chúng nào
đó. Bổn phận của chính phủ, do đó, phải đàm phán với
những người ấy, cuối cùng, mỗi bên nhượng bộ nhau một
chút để đi đến một chính sách chung. Trong ý nghĩa ấy, có
thể nói thực chất của chính trị dân chủ là việc giải
quyết các xung khắc về quyền lợi và quan điểm bằng biện
pháp thảo luận để, cuối cùng, đi đến một sự đồng
thuận.

Một văn hoá dân chủ bao giờ cũng là một văn hoá dân sự
(civic culture) nơi các công dân ý thức vai trò và trách nhiệm
của mình đối với cái chung. Các lý thuyết gia về chính trị
hầu như đồng ý với nhau điểm này: các chế độ toàn trị
và độc tài bao giờ cũng tìm cách truyền bá và nuôi dưỡng
thứ văn hóa thụ động và vô cảm để người dân không quan
tâm đến chính trị, bất kể số phận của dân tộc và của
chính mình. Văn hóa dân chủ, ngược lại, khuyến khích mọi
người tham gia thảo luận và phản biện, có tinh thần trách
nhiệm và ý thức sâu sắc về các quyền của mình. Bằng cách
hành xử như thế, mỗi người sẽ là một nhà dân chủ. Có
những chế độ độc tài nhưng không có nhà độc tài (như
trường hợp của Việt Nam hiện nay), nhưng tuyệt đối không
thể có một chế độ dân chủ mà lại không có các nhà dân
chủ. Những nhà dân chủ ấy là những công dân bình thường
chứ không phải là những nhà lãnh đạo.

Cuối cùng, văn hóa dân chủ là một văn hóa tôn trọng pháp
luật. Ví dụ, sau khi bầu cử một cách minh bạch, phe thất
bại phải chấp nhận kết quả bầu cử chứ không đòi xóa
kết quả để bầu lại cho đến khi nào mình thắng. Đó là
trường hợp của Thái Lan trong một hai thập niên gần đây.
Các cuộc biểu tình làm tê liệt mọi hoạt động chính trị
ở đó đều xuất phát từ tinh thần thiếu tôn trọng luật
chơi của dân chủ. Tôi thích thái độ của các chính trị gia
Tây phương hơn. Sau khi biết kết quả bầu cử, lãnh đạo phe
bại bao giờ cũng điện thoại cho đối thủ để, một mặt,
thừa nhận mình thua, mặt khác, chúc mừng kẻ chiến thắng.
Kẻ chiến thắng, cũng vậy, trong diễn văn đầu tiên, bao giờ
cũng, một mặt, cám ơn những người bỏ phiếu cho mình; mặt
khác, hứa hẹn sẽ phục vụ cho cả nước chứ không phải
chỉ riêng cho đảng mình hoặc những người đã bỏ phiếu cho
mình.

Dĩ nhiên, trong cái gọi là văn hóa dân chủ ấy còn nhiều yếu
tố và đặc điểm khác. Ở đây, tôi chỉ xin dừng lại ở
những điểm chính. Những điểm ấy khá đơn giản, nhưng để
có được, cần có thời gian học hỏi và rèn luyện. Người ta
thường nói chính trị nhất thời còn văn hóa thì lâu dài. Văn
hóa chính trị, trong đó, có văn hóa dân chủ, cũng vậy: Nó
cần thời gian để phát triển.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140926/nguyen-hung-quoc-van-hoa-dan-chu),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!