<div class="rightalign"><strong>Francesca Borri – Columbia Journalism
Review</strong>
<strong>Thanh Tuấn lược dịch</strong></div>
<strong>Lời người dịch:</strong> James Foley, 40 tuổi, là nhà báo
làm freelance cho AFP và GlobalPost (trang web chuyên tin quốc tế có
trụ sở ở Boston). Sinh ở New Hampshire, Foley từng dạy cho tổ
chức NGO Teach for America nhằm xoá bỏ bất bình đẳng trong giáo
dục trước khi làm báo. Cuộc đời làm báo của Foley rất
thăng trầm khi Foley từng làm cho Stars and Stripes, tờ báo chuyên
về tin quân sự, trước khi phải xin nghỉ ở tờ báo năm 2011
vì sử dụng cần sa. Cùng năm đó, Foley bị Qaddafi bắt ở Libya
vài tháng trước khi được thả ra. Foley bị các tay súng bắt
ở Syria từ tháng 11-2012. Tổ chức Nhà nước Hồi giáo Iraq và
Cận Đông (ISIL hay ISIS tuỳ cách viết) nói chặt đầu Foley
để gửi thông điệp đối với chính phủ Mỹ sau khi Obama ra
lệnh không kích ISIL cách đây gần 1 tuần để chặn đà tiến
của nhóm này (chính phủ Iraq có thể sụp đổ bất cứ lúc
nào nếu Mỹ không can thiệp). Nhóm ISIL từng yêu cầu chính
phủ Mỹ trả tiền chuộc 1 triệu USD cho Foley nhưng chính phủ
Mỹ từ chối. ISIL hiện đe doạ sát hại cả ba người Mỹ
khác mà nhóm này đang giam dữ. </em>
<center><a
href="http://phiatruoc.info/wp-content/uploads/2014/08/SyriaJamesFoley.jpg"><img
src="http://phiatruoc.info/wp-content/uploads/2014/08/SyriaJamesFoley-300x242.jpg"
width="428"></a></center>
<em> Vụ này thông tin ban đầu hỗn loạn chỉ được các báo
lá cải kiểu Gawker đưa sau này thì các hãng tin lớn mới xác
nhận rồi đưa tin, đến giờ chính phủ Mỹ cũng xác nhận.
Đao phủ sát hại Foley trong đoạn băng nói giọng Anh nên đã
khiến chính phủ Anh lo ngại.</em>
<em> Có thực tế là các báo và hãng tin đã cắt giảm rất
nhiều ngân sách trong những năm gần đây nên tại các điểm
nóng kiểu như Syria hay mới đây là Iraq, hầu hết họ sử
dụng các freelancer (những người làm tự do). Những người này
các báo không phải chịu trách nhiệm về bảo hiểm, chi phí
cũng rẻ hơn là đưa phóng viên hợp đồng của họ đến.
Ngược lại vì cơ hội làm báo giờ quá ít, nhiều phóng viên
tự do cũng muốn lao tới các vùng chiến sự với hi vọng tạo
được đột phá, kiếm được việc cũng như là hi vọng có
thể kiếm các giải thưởng báo chí. Có một tự sự của một
freelancer tại Syria miêu tả rất sống động vụ này. Tôi dịch
bài này hồi tháng 7-2013.</em>
*
Mọi người luôn có hình ảnh lãng mạn: freelancer là những
nhà báo dám đổi sự chắc chắn của đồng lương để lấy
sự tư do, được đeo đuổi những câu chuyện mình thích. Nhưng
chúng tôi không hề tự do chút nào
Cuối cùng thì anh ta cũng viết thư cho tôi. Sau hơn một năm
làm freelance cho anh ta, thời gian mà tôi đã mắc cả thương hàn
cũng như là bị bắn vào đầu gối. Biên tập viên của tôi
chỉ liên lạc khi nghĩ tôi trong nhóm phóng viên Ý bị bắt cóc
ở Syria. Anh ta email và nói, "Nếu có mạng, cô tweet về
chuyện bị bắt của mình được không?"
Cùng ngày hôm đó, tôi trở về căn cứ của phe nổi loạn,
nơi tôi chống chọi với cái địa ngục có tên Aleppo này. Trong
bụi bặm, đói và sợ hãi, tôi hi vọng tìm được người
bạn, một lời dịu dàng và một cái ôm. Thay vào đó, tôi
nhận được email từ Clara, người đang nghỉ nhờ tại nhà tôi
ở Ý. Cô ta gửi tôi tới 8 tin nhắn "Khẩn !". Hôm nay cô ta
muốn tìm thẻ đi spa của tôi để vào đó miễn phí. Các tin
nhắn khác trong hòm thư thì đại loại thế này: "Bài viết
hôm nay tuyệt vời; tuyệt vời như cuốn sách về Iraq của
bạn." Đáng tiếc là cuốn sách của tôi không phải về Iraq,
tôi viết về Kosovo.
Mọi người luôn có hình ảnh lãng mạn: freelancer là những
nhà báo dám đổi sự chắc chắn của đồng lương để lấy
sự tư do, được đeo đuổi những câu chuyện mình thích. Nhưng
chúng tôi không hề tự do chút nào; hoàn toàn ngược lại.
Thực tế, cơ hội việc làm duy nhất của tôi lúc này là có
mặt ở Syria, nơi không ai muốn đến. Và thậm chí không phải
là Aleppo, chính xác tôi phải có mặt ở chiến trường. Các BTV
ở Ý chỉ cần máu và súng đạn. Tôi viết về người Hồi
giáo và các mạng lưới xã hội của họ, về gốc rễ quyền
lực của họ – bài viết phức tạp hơn rất nhiều một bài
từ chiến trường. Tôi cố giải thích nhưng chỉ nhận được
câu trả lời thế này: "Gì thế này? Sáu ngàn chữ và không
có ai chết ah?"
Tôi có mặt ở Syria chỉ vì tôi nhìn thấy những bức ảnh
của Alessio Romenzi trên tờ Time. Anh đã trốn đến Homs qua
đường ống nước khi thậm chí không ai biết gì về Homs. Tôi
nhìn thấy những bức ảnh khi đang nghe đài – những đôi mắt
đó, nhìn chằm chằm vào tôi; đôi mắt của những người bị
quân đội Assad giết hại, từng người một, và chưa hề có ai
biết gì về cái nơi tên Homs đó. Có gì đó bóp nghẹt lương
tâm tôi và tôi phải đến Syria ngay tức khắc.
Nhưng dù bạn có viết từ Allepo, Gaza hay Rome, BTV không hề
thấy sự khác biệt. Bạn vẫn được trả y như vậy: 70USD
một bài. Kể cả những nơi ở Syria, nơi giá cả thường đắt
gấp ba vì đầu cơ. Ví dụ ngủ ở căn cứ phe nổi dậy,
dưới làn đạn pháo và trên cái chiếu giải ở sàn là
50USD/đêm, thuê một xe tốn 250USD/ngày. Kết cục là những rủi
ro chỉ nhân lên chứ không hề giảm đi. Bạn không bao giờ có
tiền cho bảo hiểm – khoảng 1.000 USD/tháng – và cũng không
bao giờ kiếm được một người hỗ trợ ở địa phương hay
phiên dịch. Bạn một mình ởnơi chốn lạ. Các BTV biết rõ
70USD/bài sẽ buộc bạn phải tiết kiệm mọi thứ. Họ biết
nữa là nếu bạn bị thương nặng thì thà chết đi còn hơn vì
bạn sẽ không thể chi trả cho việc bị thương. Nhưng họ sẽ
vẫn mua bài viết của bạn…
Với công nghệ truyền thông mới, mọi người hay nghĩ tốc
độ là tin tức. Nhưng nó dựa trên cái logic vớ vẩn là: thông
tin giờ được chuẩn hoá, tờ báo hay tạp chí của bạn không
còn cần sự khác biệt nữa và vì vậy không có lý do gì để
trả tiền cho phóng viên. Ví dụ, với tin tức, tôi đã có
internet – đồng nghĩa với là miễn phí. Cuộc khủng hoảng
hiện nay là ở giới truyền thông chứ không phải ở bạn
đọc. Bạn đọc vẫn còn ngoài kia và trái với suy nghĩ của
nhiều BTV, những bạn đọc thông minh cần những thứ trình bày
rõ ràng chứ không phải là sự giản hoá mọi thứ. Họ muốn
hiểu chứ không phải là chỉ biết sơ sài gì đó. Mỗi lần
tôi viết tường thuật từ chiến trường, tôi nhận được
hàng chục email nói, "bài viết rất hay, nhiều cảnh chi tiết,
nhưng tôi muốn hiểu chuyện gì đang diễn ra ở Syria." Và tôi
thường rất vui kể với họ rằng BTV không muốn các bài phân
tích. Họ thường gạt bài đi và nói, "Cô nghĩ mình là ai
thế, nhóc?" – dù rằng tôi có ba bằng khác nhau, đã viết
hai cuốn sách, và đã trải qua hơn 10 năm với các cuộc chiến
khác nhau, đầu tiên là cán bộ về nhân quyền và sau đó là
nhà báo. Tuổi trẻ của tôi, bất kể là gì, đã vĩnh viễn
mất khi những mảnh não người bắn tung toé lên tôi ở Bosnia
– khi tôi 23 tuổi.
Freelancer là những nhà báo hạng hai –dù rằng ở đây tất
cả đều là freelancer. Syria là cuộc chiến bẩn thỉu, cuộc
chiến của thế kỷ trước. Đó là cuộc chiến kiểu chiến
hào giữa phe nổi dậy và phe trung thành với Assad. Chiến tuyến
quá gần nhau, họ vừa chửi vừa bắn lẫn nhau. Lần đầu tiên
ra chiến tuyến, bạn không tin nổi vào mắt mình vì tưởng
những lưỡi lê chỉ còn nằm trong sách lịch sử. Chiến tranh
ngày nay là chiến tranh với máy bay không người lái, còn ở
Syria họ tranh giành từng mét đất, từng con phố và mọi thứ
đều sợ hãi kinh hoàng.
Nhưng BTV ở Ý thì họ coi bạn như đứa trẻ. Bạn có được
tấm hình trang bìa, họ nói bạn may mắn có mặt đúng lúc,
đúng chỗ. Bạn có câu chuyện độc quyền như tháng 9 năm
ngoái tôi viết về thành phố cổ Alleppo, một di sản UNESCO,
đang cháy khi quân hai bên giao tranh – khi đó tôi là phóng viên
nước ngoài duy nhất ở đó – thì BTV hỏi, "Làm sao tôi
giải thích chuyện phóng viên của tôi không vào được còn
chị lại vào được đó?" Tôi còn nhận được email từ một
BTV khác, "Tôi sẽ mua bài này, nhưng tôi sẽ đăng bài với
tên phóng viên của tôi."
Và rồi, tôi là con gái nữa. Một đêm gần đây, khi đạn
pháo đang bắn khắp nơi. Tôi ngồi thu lu một góc, với bộ
mặt kiểu bạn biết cái chết có thể đến bất cứ lúc nào.
Đúng lúc đấy một phóng viên đi qua, anh ta nhìn tôi từ trên
xuống dưới, rồi nói: "Đây không phải là chỗ cho phụ
nữ." Bạn nói gì với cái gã đó đây? Tên ngu đó, đây
không phải là chỗ cho bất cứ ai. Tôi có sợ, đó là vì tôi
vẫn còn tỉnh táo. Vì ở Aleppo, đâu đâu cũng là đạn súng,
là testosterone, và ai cũng bị chấn thương tâm lý gì đó: Henri,
lúc nào cũng chỉ nói về chiến tranh; Ryan thì suốt ngày nốc
thuốc kích thích amphetamine…và những đêm tôi đeo bộ mặt
đau khổ, thực tế là những đêm tôi tự bảo vệ mình, xua
đuổi mọi cảm xúc và xúc cảm: đó là những đêm tôi cứu
được bản thân mình.
Syria không còn là Syria nữa. Đây là cái nhà thương điên.
Đây là nơi một gã Ý thất nghiệp gia nhập al-Qaeda còn bà mẹ
anh ta thì suốt ngày lùng anh ta quanh Aleppo để cho anh ta một
trận. Rồi có gã du khách Nhật ở ngoài chiến tuyến chỉ vì
gã muốn có hai tuần "cảm giác mạnh"; rồi có tay sinh viên
luật từ Thuỵ Điển tới đây để tìm bằng chứng của tội
ác chiến tranh; rồi những tay nhạc sĩ Mỹ để kiểu râu bin
Laden – để giúp họ dễ hoà nhập – dù rằng họ tóc vàng
và cao tới 1m93. (Họ thậm chí mua thuốc chống sốt rét dù ở
đây không bao giờ có sốt rét)…
Nhưng chúng tôi là phóng viên chiến trường, phải không? Một
nhóm anh em (và chị em). Chúng tôi mạo hiểm sinh mạng của mình
để mang tiếng nói cho những người không thể lên tiếng.
Chúng tôi chứng kiến những cảnh hầu hết mọi người không
thấy bao giờ. CHúng tôi là cây kể chuyện của mỗi bữa tối,
những vị khách thú vị mà ai cũng muốn mời. Nhưng điều tệ
hại là thay vì đoàn kết, chúng tôi chính là kẻ thù tồi tệ
nhất của nhau. Lý do 70 USD/bài không phải vì không có tiền –
bạn sẽ luôn có tiền để viết về các cô gái của Berlusconi.
Vấn đề là nếu bạn ra giá 100 USD thì sẽ có người sẵn
sàng làm với giá 70 USD. Đó là cuộc đua khốc liệt nhất.
Giống như cô nàng Beatriz, người hôm nay chỉ hướng sai cho tôi
để cô ta là người duy nhất đưa tin về một cuộc biểu
tình. Còn tôi thì lọt vào ổ mọt nhóm bắn tỉa chỉ vì bị
cô ta lừa. Và chỉ vì một cuộc biểu tình – giống hàng trăm
cuộc biểu tình khác.
Nhưng chúng ta giả vờ rằng mình có mặt ở Syria để không ai
có thể nói là 'tôi không biết chuyện gì đang diễn ra ở
Syria." Trong khi thực tế là chúng ta ở đây chỉ để săn
giải thưởng, săn sự chú ý. Chúng ta gạt người khác như
thể Pulitzer đã gần trong tầm tay – trong khi thực tế là
chẳng có gì. Chúng tôi bị kẹp giữa một chế độ sẽ chỉ
cấp visa cho nhà báo nếu bạn chống phe nổi dậy, cùng một
nhóm nổi dậy mà nếu bạn đi theo họ thì họ sẽ chỉ cho
phép bạn coi những gì họ muốn.
Thực tế, chúng tôi là những kẻ thất bại. Hai năm rồi,
bạn đọc hầu như không biết Damascus ở đâu, còn thế giới
thì lúc nào cũng nói về Syria như "cái bãi hỗn loạn" vì
chẳng ai hiểu gì về Syria – chỉ có máu, máu và máu.
Nếu tôi hiểu về chiến tranh, tôi đã không bị phân tâm
viết về những kẻ nổi dậy hay phe thân chính quyền, những
người Sunni và Shia. Vì câu chuyện duy nhất để viết trong
chiến tranh là làm thế nào để sống mà không sợ hãi. Mọi
thứ có thể mất tất chỉ trong tích tắc. Nếu tôi biết
điều đó, tôi đã không sợ hãi để dám yêu, để dám làm
trong đời, thay vì ở đây, tự ôm mình trong bóng tối hôi hám
này, hối tiếc tất cả những gì chưa làm, những gì chưa nói.
Các bạn những người ngày mai còn sống, bạn đang chờ đợi
điều gì? Tại sao bạn không yêu đủ nhiều? Các bạn có mọi
thứ và tại sao các bạn sợ hãi?
(<em>Ngoại trừ Alessio Romenzi, tên mọi nhân vật ở đây đều
đã thay đổi)</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140821/song-trong-so-hai-cau-chuyen-cua-mot-nha-bao-freelancer),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét