<strong>Quan điểm "làm giầu trước hết, dọn dẹp thiệt hại
sau" được thực hiện ở nhiều quốc gia trong mấy thập kỷ
qua đã gây hại khôn lường.</strong>
Việt Nam có mức độ phát triển như thế nào, khi so với quốc
gia Châu Á khác, ví như Hàn Quốc chẳng hạn? Với câu hỏi
này, phản xạ đầu tiên của chúng ta là đi tìm thu nhập bình
quân đầu người để so sánh. GDP trên đầu người của Hàn
Quốc hiện nay là 26000 USD, gấp 14 lần Việt Nam.
Thật là một phép tính nhanh gọn và tiện lợi, và đó cũng là
lý do vì sao một con số thống kê khô khan như GDP lại nổi
tiếng rộng rãi hơn bất cứ một ngôi sao màn bạc nào.
Được giới thiệu năm 1932 bởi nhà kinh tế học Simon Kuznets,
nó nhanh chóng có một sự nghiệp ngoạn mục. Năm 1944, nó trở
thành chuẩn mực quốc tế để đo lường một nền kinh tế.
Năm 1978, bảng thống kê quốc tế đầu tiên, với số liệu
từ hơn 100 nước, cho phép người ta so sánh các quốc gia với
nhau, như chúng ta vừa làm giữa Hàn Quốc và Việt Nam. Năm 1999,
Bộ Công thương Hoa kỳ tuyên bố GDP là một trong những phát
minh vĩ đại nhất của thế kỷ 20. Tới nay, nó là vẫn là
chỉ số đầu tiên và quan trọng nhất được dùng để đánh
giá xem chính phủ một đất nước làm ăn thế nào.
Và đấy cũng là nguồn căn của vấn đề. Theo Ngân hàng Thế
giới, GDP bình quân đầu người của Việt Nam năm 2013 tăng hơn
gấp rưỡi so với 2009. Nhưng bạn có thấy cuộc sống của
mình tốt đẹp lên nhiều như vậy hay không? Tôi cá là không.
Trong 5 năm qua bạn có thể đổi được cái xe máy, thay bộ sa
lông cũ, mua một cái iPad, và cho gia đình đi chơi Singapore. Thế
nhưng, so với 5 năm trước, hàng ngày bạn bị hít khói lâu hơn
trong cái biển xe tắc đường lúc tan tầm, cây xanh và hồ
nước trong thành phố ngày một ít đi, mở báo ra thì toàn rác
và kền kền rỉa xác, phong bì tết cho sếp ngày càng phải
dầy lên, đi nộp thuế cũng bị hành lên hành xuống.
Như ta đã thấy, GDP không phản ánh được đầy đủ chất
lượng cuộc sống, hay "mức độ phát triển".
Những vấn đề như bất bình đẳng, ô nhiễm môi trường,
bạo lực xã hội, bất công v.v... không xuất hiện trong đó.
Người ta tính rằng, nếu tính đến những huỷ hoại môi
trường ở Trung Quốc thì hàng năm phải đánh tụt GDP của
nước này tới 3%. Luật pháp Brunei, nước giầu thứ 5 trên
thế giới theo thu nhập bình quân, cho phép ném đá tới chết
những người đồng tính và những người ngoại tình. Ở Saudi
Arabia, một quốc gia giàu có tương đương với Ý và New Zealand,
phụ nữ không được phép lái ô tô, không được xuất cảnh
mà không có nam giới đi kèm, và sẽ chỉ được bầu cử lần
đầu vào năm 2015 tới. Bạn có muốn sống ở những quốc gia
"thịnh vượng" đó không?
<center><img
src="http://imgs.vietnamnet.vn/Images/vnn/2014/07/17/16/20140717165632-20111017104654-giaiphong4.JPG"
/></center>
<center><em>GDP không phản ánh được đầy đủ chất lượng
cuộc sống, hay "mức độ phát triển". Những vấn đề như
bất bình đẳng, ô nhiễm môi trường, bạo lực xã hội, bất
công v.v... không xuất hiện trong đó. Ảnh: Long Anh</em></center>
Càng ngày càng có nhiều tiếng nói cho rằng việc quá bị ám
ảnh bởi GDP dẫn chúng ta tới một bế tắc trong triết lý
phát triển. Cuộc chạy đua về GDP là một cuộc chạy đua lạc
lối. Thượng nghị sĩ Robert Kennedy của Mỹ có lần phát biểu:
"GDP không bao gồm vẻ đẹp của thơ ca, sự bền vững của hôn
nhân, mức sắc sảo của các cuộc tranh biện, mức liêm chính
của viên chức. Nó không đo được lòng dũng cảm, trí tuệ,
hay cam kết của chúng ta với đất nước. Nó đo mọi thứ,
trừ những gì làm cho cuộc sống này đáng sống." Gần đây
nhất, năm 2009, nhà kinh tế học đoạt giải Nobel nổi tiếng
Joseph Stiglitz yêu cầu chấm dứt "chủ nghĩa tôn thờ" GDP.
Nhưng điều gì làm cuộc sống này đáng sống?
Theo Khối Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD), mức độ an
sinh (well-being) của người dân không những được thể hiện
qua thu nhập, sức khoẻ, môi trường, giáo dục, an ninh mà còn
qua chất lượng dịch vụ công và sự tham gia của người dân
vào đời sống cộng đồng. "Chỉ số Hành tinh Hạnh phúc" (có
lẽ nổi tiếng nhất với chúng ta vì nó đặt Việt Nam vào vị
trí số 2 trong xếp hạng, gây nhầm tưởng là người Việt hài
lòng với cuộc sống vào loại nhất thế giới) được tính
tỉ lệ thuận với tuổi thọ trung bình và cảm nhận của
người dân về an sinh, và tỉ lệ nghịch với mức độ tiêu
thụ tài nguyên của nền kinh tế. Việt Nam xếp hạng cao vì có
tuổi thọ trung bình khá cao, tương đương với Slovakia, trong khi
tiêu thụ tài nguyên chỉ bằng một phần ba nước này. Cách
tính này trừng phạt các nước phát triển (Mỹ xếp hạng 105!)
vì mức độ sử dụng năng lượng của họ.
Trong khi đó, mức an sinh theo cảm nhận chủ quan, tức là mức
độ hài lòng với cuộc sống của Việt Nam chỉ đứng ở mức
trung bình, và bằng 2/3 của Bắc Âu. Nói vậy để thấy rằng
Việt Nam xếp hạng cao ở đây không phải do người Việt "lạc
quan tếu", "dễ bằng lòng", "buông xuôi" như một số báo chí
đã bình luận trong thời gian qua, mà là do chúng ta còn chưa đi
nhiều ô tô, và tuy có một cuộc đời còn nhiều bức xúc
nhưng bù lại thì sống lâu.
Phong trào hướng tới hạnh phúc thay vì chạy theo tăng trưởng
kinh tế đã đạt tới mức độ toàn cầu. Năm ngoái, Liên
hiệp quốc phát hành các hướng dẫn để các quốc gia đo
lường mức "an sinh chủ quan" của người dân, một khái niệm
thường được hiểu rộng hơn "hạnh phúc", bao gồm sự tự
đánh giá về trạng thái tinh thần và tình cảm của người
dân, và về "cuộc sống của mình có mục đích và ý nghĩa hay
không". Theo triết lý này, một người ngồi sau xe Lexus, nhưng
cáu bẳn, lo lắng và bị xâm chiếm bởi một cảm giác trống
rỗng, sẽ được coi là bất hạnh hơn người đi xe đạp bên
cạnh, tâm trạng thanh thản, và thấy những gì mình làm thật
có ý nghĩa.
Đi đầu phong trào này là Bhutan. Năm 1972, vua Jigme Singye
Wangchuck, lúc đó mới 17 tuổi, tuyên bố mục tiêu của mình
không phải là tăng trưởng GDP, mà là tăng trưởng "Tổng hạnh
phúc quốc nội" - hay là GNH. Để tránh hiểu lầm: Bhutan không
từ chối đường nhựa, ô tô, TV hay internet, và người dân ở
đây không chỉ muốn ngồi khoác vai nhau trong các túp lều tranh
với nét mặt rạng rỡ. Trước hết, GNH của họ bao gồm các
lĩnh vực kinh điển: thu nhập, việc làm, chất lượng giáo
dục, y tế, và môi trường. Nhưng nó cũng đo hiệu quả của
hệ thống quản trị công. Ngoài ra, đáng lưu ý nữa, nó đo
sức sống của cộng đồng, bảo tồn văn hoá, và sự cân
bằng trong sử dụng thời gian của người dân.
Chính phủ nào thì cũng cam kết hùng hồn là mình đi theo "phát
triển bền vững", nhưng trên thực tế, những cộng đồng yếu
thế, văn hoá và môi trường hay phải trả giá cho các dự án
phát triển kinh tế, và chỉ khi dùng một công cụ như GNH thì
người ta mới có thể định lượng những trả gía này. Với
triết lý phát triển mới, nếu GDP tăng nhưng GNH giảm thì
chính phủ vẫn bị coi là thất bại.
Khái niệm GNH của Bhutan ngày càng có ảnh hưởng rộng rãi.
Phần lớn nội dung của nó được ứng dụng trong "Chỉ số An
sinh" của Canada. Năm ngoái, nước Anh cho ra đời ngày "Hành
động vì Hạnh phúc". Hàng loạt các thành phố Mỹ đã công
bố các dự án đo lường hạnh phúc và an sinh cho cư dân của
mình.
Một cuộc sống hạnh phúc, tóm lại, không phải chỉ có cơm
no, áo ấm, mà là khi con người tin tưởng nhau, hàng xóm láng
giềng chan hoà, thân ái, và người dân được chính quyền tôn
trọng thông qua những thể chế dân chủ.
Quan điểm "làm giầu trước hết, dọn dẹp thiệt hại sau"
được thực hiện ở nhiều quốc gia trong mấy thập kỷ qua
đã gây hại khôn lường. Không cần đâu xa, chỉ cần nhìn vào
chất lượng sống xuống cấp ở các thành phố Trung Quốc và
làn sóng di cư của những người khá giả ra khỏi nước này
để thấy rõ là tiền không mua được hạnh phúc. Khi quan hệ
giữa người và người và giữa người với thiên nhiên đã
trở nên cằn cỗi thì có ngồi trong Lexus người ta cũng chỉ
là một kẻ bất hạnh.
<em><strong>Đặng Hoàng Giang</strong></em>, Phó GĐ CECODES (Trung tâm
Nghiên cứu Phát triển và Hỗ trợ Cộng đồng)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140720/dang-hoang-giang-dung-lam-giau-truoc-don-dep-thiet-hai-sau),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét