<em>"Đường ranh giới quân sự tạm thời này không thể diễn
giải bằng bất cứ cách nào rằng đó là một biên giới phân
định về chính trị hay lãnh thổ." </em>
Điều 6, <a
href="http://www.fordham.edu/halsall/mod/1954-geneva-indochina.html">Tuyên
bố chung</a> của Hội Nghị Genève về vấn đề khôi phục hòa
bình ở Đông Dương, 1954.
<blockquote><em><strong>Lời giới thiệu của dịch giả:</strong>
Thời gian gần đây diễn ra nhiều cuộc tranh luận sôi nổi xoay
quanh vấn đề chủ quyền của Việt Nam với hai quần đảo
Hoàng Sa và Trường Sa tại thời điểm Công hàm Phạm Văn
Đồng tháng 9 năm 1958. Trong các cuộc tranh luận này đã xuất
hiện câu hỏi liệu Hiệp định Geneve 1954 có dẫn tới việc
hình thành de facto hai quốc gia trên lãnh thổ Việt Nam hay không?
Đây là một câu hỏi hóc búa, không dễ dàng có ngay được
câu trả lời chính xác, nhưng có ý nghĩa quan trọng, đáng chú
ý tới và cũng rất lý thú.
Chúng tôi xin lưu ý với bạn đọc các ý kiến có liên quan
tới câu hỏi này của ông Christopher Giebel, Phó Giáo sư, giảng
dạy tại Department of History, University of Washington, đồng giảng
dạy tại Jackson School of International Studies. Ông Christopher Giebel
là chuyên gia lịch sử Đông Nam Á và Việt Nam, là tác giả
cuốn Tổ tiên tưởng tượng của Chủ nghĩa Cộng sản Việt
Nam (<a
href="http://www.amazon.com/Imagined-Ancestries-Vietnamese-Communism-Dialogues/dp/0295984287">Imagined
Ancestries of Vietnamese Communism</a>) cùng nhiều bài viết, nghiên
cứu về Việt Nam.
Các ý kiến này được ông Christopher Giebel đưa ra trong một
cuộc tranh luận trên trang điện tử của Vietnam Studies Group
ngày 17.11.2006 với tiêu đề <a
href="http://www.lib.washington.edu/SouthEastAsia/vsg/elist_2006/Partition of
Viet Nam .html">"Partition" of Viet Nam</a>. Để tôn trọng tác
giả, chúng tôi xin giữ nguyên câu chữ, dấu phụ tác giả dùng
trong tranh luận, chỉ xin lược bỏ một vài đoạn không có
liên quan trực tiếp tới chủ đề.</em></blockquote>
Để bắt đầu, lưu ý Hiệp định Genève 1954 hoàn toàn không
dẫn tới một sự "phân chia" nào cả.
…
Hiệp định Genève về cơ bản giải quyết hai vấn đề lớn,
quân sự và chính trị. Trong vấn đề thứ nhất, Khu phi quân
sự DMZ chỉ được thiết lập như một đường ngừng bắn
tạm thời nhằm tách rời các lực lượng *quân sự* đối
đầu, các lực lượng của Việt Minh/Việt Nam Dân chủ Cộng
hòa (phía tới thời điểm đó kiểm soát một phần lớn đất
nước, phải rút về phía bắc Khu phi quân sự) và các lực
lượng của Pháp và lực lượng quân đội non nớt của Quốc
gia Việt Nam (rút về phía nam). Giải pháp chính trị được
nhắm định tới một đợt tổng tuyển cử trên toàn đất
nước trong năm 1956. Đợt tổng tuyển cử này dự tính sẽ mang
lại một chính phủ thống nhất, hơn là hai chính phủ cạnh
tranh với nhau đã tồn tại từ năm 1945 (Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa) và 1949 (Quốc gia Việt Nam), cả hai, tất nhiên, đều
yêu sách quyền lực hợp pháp duy nhất trong toàn bộ quốc gia
Việt Nam.
Như thế Việt Nam chưa bao giờ được phân chia thành hai quốc
gia, cũng như không có chính phủ nào trong số hai chính phủ
kình địch (với Quốc gia Việt nam được thay bằng Việt Nam
Cộng hòa vào năm 1955) khẳng định như thế. Điều này khá
khác biệt, thí dụ như với hai nước Đức trong thời gian
Chiến tranh Lạnh hay sự ly khai của Miền Nam Hợp chủng quốc
Hoa Kỳ trong những năm 1860).
Ngay cả khi chúng ta bỏ qua không xét tới các yêu sách chính
trị cạnh tranh nhau, đều yêu sách quyền lực chính phủ/nhà
nước với toàn bộ Việt Nam, chỉ tập trung vào xem xét kiểm
soát lãnh thổ và dân cư, ý niệm cho rằng Hiệp định Genève
mang lại kết quả "phân chia" Việt Nam <em>de facto</em> thành
hai "thực thể" là, nói một cách tốt đẹp nhất, có vấn
đề. Thứ nhất, điều này hoàn toàn không phải là kết quả
của Hiệp định Genève, một hiệp định thực chất định ra
một quá trình chính trị giải quyết tranh chấp, mà là kết
quả của các quyết định sau đó từ phía Cộng hòa Việt Nam
và Mỹ (cả hai phía này từ chối không ký kết thành các hiệp
định), không cho tổ chức tổng tuyển cử nhằm mang lại một
chính phủ trong toàn cõi Việt Nam và một nhà nước cho toàn
cõi Việt Nam. Thứ hai, trong lúc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
kiểm soát phần lớn toàn bộ "thực thể" nằm ở phía bắc
Khu phi quân sự sau năm 1954, "thực thể" phía nam Khu phi quân
sự chưa bao giờ hoàn toàn nằm trong kiểm soát của chính phủ
Sài Gòn, trừ những năm 1956-1958, khi Ngô Đình Diệm đã có
những nỗ lực tối đa. Nhiều dải đất trong lãnh thổ phía
nam vĩ tuyến 17 hoặc là đang bị tranh chấp, hoặc bị kiểm
soát bởi các lực lượng chống đối Mỹ và chống lại yêu
sách quyền lực hợp pháp của Việt Nam Cộng hòa và hoặc là
theo Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, hoặc ít nhất là có các
mường tượng khác nhau về một nước Việt Nam cách mạng,
thống nhất.
Tóm lại, (1) Hiệp định Genève 1954 de iure không "phân chia"
Việt Nam thành hai quốc gia, và (2) quyết định về phía Việt
Nam Cộng hòa/Mỹ không cho tiến hành tổng tuyển cử toàn quốc
đã de facto dẫn đến sự tan vỡ của quốc gia Việt Nam thành
nhiều, chắc chắn là không phải chỉ hai, thực thể, phần nào
không có định hình rõ ràng, đấu đầu nhau trong một cuộc
chiến tranh.
…
Tôi cũng không thể đồng ý với khẳng định cho rằng "hai
'vùng tạm thời riêng biệt' đã trở thành [nhấn mạnh do
tôi bổ sung] de facto hai nhà nước riêng biệt, mỗi nhà nước
được công nhận quốc tế bởi một số quốc gia trên thế
giới." Chúng (tức hai nhà nước nói trên) không "trở
thành" như thế trong thời kỳ 1954-1956: Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa đã tồn tại từ năm 1945, Quốc gia Việt Nam của
Bảo Đại từ năm 1949; công nhận quốc tế của mỗi quốc gia
(mặc dù theo cách loại trừ lẫn nhau) xuất hiện năm 1950. Thế
là Việt Nam có "de facto hai nhà nước riêng biệt" từ năm
1949. (Chúng ta sẽ bỏ qua người Pháp ở đây nhằm làm cho suy
luận thêm sáng rõ.) Việt Nam Cộng hòa thay thế cho Quốc gia
Việt Nam vào cuối năm 1955, đầu năm 1956. Việt Nam Dân chủ
Cộng hòa, ở một phía, và Quốc gia Việt Nam/Việt Nam Cộng
hòa, ở phía thứ hai, cả hai đều yêu sách quyền lực hợp
pháp duy nhất với toàn bộ quốc gia Việt Nam và coi phía thứ
hai là không hợp pháp.
Nhà nước tồn tại thông qua các tập hợp khác nhau của các
yếu tố sau: Tuyên ngôn, Hiến pháp, cơ chế, luật pháp, chính
phủ, quân đội, thuế khóa, nhân sự, "các cộng đồng hình
dung", trung thành, yêu sách với/tin tưởng có quyền lực hợp
pháp, … Nhà nước đưa ra các yêu sách lãnh thổ và dân cư,
mặc dù những yêu sách này có thể không bao giờ được thực
hiện hoàn toàn.
Tôi thực không hiểu, như thế, Khu phi quân sự (tức là tiêu
điểm của ý tưởng sai lệch về "phân chia") thì có liên
quan gì đến tất cả các điều trên, cũng như không hiểu
Hiệp định Genève (chỉ được ký kết bởi <strong>một</strong>
trong hai nước kình địch, lưu ý thêm) thì có liên quan gì tới
các điều trên, ngoài việc Hiệp định này thiết kế một
đường hướng giải quyết một vấn đề đã kéo dài 5 năm
(từ năm 1949) giữ hai nhà nước/chính phủ kình địch: tách
rời quân sự về hai phía Vùng phi quân sự năm 1954, di chuyển
dân cư tự nguyện qua Vùng phi quân sự trong các năm 1954-1955,
quản lý tạm thời các vùng lãnh thổ phía nam/bắc Khu phi quân
sự bởi hai nhà nước đối đầu đặt tại Sài Gòn/Hà Nội
trong các năm 1954-1956, và cuối cùng là tổng tuyển cử trong
năm 1956 để thiết lập một chính phủ cho toàn cõi Việt Nam,
cai quản toàn bộ quốc gia Việt Nam, trải dài từ biên giới
phía bắc giáp Trung Quốc tới mũi Cà Mau.
Nhầm lẫn tu từ học xảy ra khi (A) hai vùng lãnh thổ được
tạm thời thiết lập bởi Khu phi quân sự đã bị tráo
lộn/nhầm lẫn với (B) sự tồn tại của hai nhà nước loại
trừ lẫn nhau.
Hiệp định Genève có "chia" Việt Nam thành hai QUỐC GIA:
"Bắc Việt Nam" và "Nam Việt Nam", với biên giới tại vĩ
tuyến 17 không? Câu trả lời tất nhiên là không.
Hiệp định Genève có TẠO RA hai NHÀ NƯỚC, phân chia bởi Khu
phi quân sự: Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (tức "Bắc Việt
Nam") và Quốc gia Việt Nam/Việt Nam Cộng hòa (tức "Nam Việt
Nam") không? Câu trả lời rõ ràng là không; hai nhà nước này
đã tồn tại từ năm 1945 và 1949 và cả hai đều yêu sách
quyền lực hợp pháp duy nhất với toàn bộ quốc gia Việt Nam.
Hiệp định Genève, vậy có GIẢM PHẠM VI hai nhà nước đã
tồn tại từ trước đó (đều có yêu sách quyền lực hợp
pháp với toàn bộ quốc gia Việt Nam), theo một cách thức CHÍNH
THỨC/PHÁP LÝ trong hai vùng lãnh thổ riêng biệt, bắc/nam tính
từ Khu phi quân sự hay không? Không. Không nhà nước nào trong
số hai nhà nước trên tự từ bỏ hày giảm bớt yêu sách chủ
quyền lãnh thổ, mặc dầu Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, thông
qua chữ ký của mình, đồng ý với *quản lý* tạm thời chỉ
trong vùng lãnh thổ phía bắc tính từ Khu phi quân sự cho tới
tổng tuyển cử 1956, trong lúc Quốc gia Việt Nam của ông Bảo
Đại, phía không ký Hiệp định, không tìm cách quản lý bất
kỳ một vùng lãnh thổ nào khác ngoài vùng lãnh thổ phía nam
Khu phi quân sự.
Việc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ chối tổ chức tổng
tuyển cử năm 1956 có CHÍNH THỨC tạo ra hai nhà nước tại các
vùng lãnh thổ khác biệt, phía bắc/nam Khu phi quân sự hay
không? Một lần nữa, câu trả lời là không. Việt Nam Cộng
hòa không hề giảm bớt yêu sách chủ quyền với toàn bộ lãnh
thổ nhà nước này thừa hưởng từ Quốc gia Việt Nam, cũng
như Việt Nam Dân chủ Cộng hòa -- phía bị "lừa" mất tổng
tuyển cử -- không bỗng dưng bằng lòng với quyền lực hợp
pháp và phạm vi lãnh thổ giới hạn ở phía bắc Khu phi quân
sự. Nếu có gì đáng nói ở đây thì sau năm 1956, Việt Nam Dân
chủ Cộng hòa và lực lượng ủng hộ họ ở phía nam thấy
không còn bị ràng buộc bởi các điều khoản hạn chế bởi
Hiệp định Genève cho việc thực thi yêu sách nhà nước toàn
phần của họ.
Điều này dẫn chúng ta từ khía cạnh chính thức tới khía
cạnh de facto:
Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, sau thời kỳ 1954-1956, về thực
chất -- de facto -- có trở thành nhà nước "Bắc Việt Nam"
hay không? Không. Nhà nước này, với trung tâm ở Hà Nội, phần
lớn kiểm soát khu vực lãnh thổ phía bắc Khu phi quân sự từ
năm 1954, nhưng họ (cũng như các lực lượng ủng hộ họ ở
phía nam) không công nhận Khu phi quân sự như một phân chia hợp
pháp giữa các nhà nước và phạm vi kiểm soát của Việt Nam
Dân chủ Cộng hòa (hay nói một cách rộng hơn, của Cách mạng)
trong khu vực lãnh thổ phía nam Khu phi quân sự là đáng kể,
nhất là sau năm 1958, với mức kiểm soát khác nhau tại các
dải đất rộng phía nam.
Vì thế, người ta có thể gọi Việt Nam Dân chủ Cộng hòa là
"nhà nước Việt Nam phía bắc" -- được một số đối
tượng coi là có quyền lực hợp pháp, một số khác là không
hợp pháp -- nhưng đó không chính thức cũng không phải de facto
là "Bắc Việt Nam" (định nghĩa như lãnh thổ nằm ở phía
bắc Khu phi quân sự).
Việt Nam Cộng hòa, sau các năm 1955-1956, có trở thành de facto
nhà nước "Nam Việt Nam" không? Không. Nhà nước này có trung
tâm ở Sài Gòn, có thảo ra -- nếu ta có thể tin ông Nguyễn Cao
Kỳ -- các kế hoạch quân sự cho công cuộc "Bắc Tiến"
để khẳng định quyền lực hợp pháp với, và mở rộng kiểm
soát tới, miền bắc, nhưng có phạm vi kiểm soát, nhất là sau
năm 1958 và dù chỉ là ở phía nam Khu phi quân sự, được cho
là luôn bị giảm sút đáng kể, khi quyền kiểm soát của họ
tại nhiều vùng lãnh thổ phía nam bị chối bỏ bởi các lực
lượng cách mạng và sau năm 1965 bởi các lực lượng chống
đối lại Việt Nam Cộng hòa hợp tác với lực lượng của
"nhà nước Việt Nam phía bắc".
Vì thế, người ta có thể gọi Việt Nam Cộng hòa như là
"Nhà nước Việt Nam phía nam" -- được một số đối
tượng cho là có quyền lực hợp pháp, một số là không hợp
pháp -- nhưng không bao giờ chính thức, hay de facto là "Nam
Việt Nam" (định nghĩa như lãnh thổ nằm ở phía nam Khu phi
quân sự). Tất nhiên là Việt Nam Cộng hòa "tồn tại": nhà
nước này tồn tại Ở phía nam Việt Nam, nhưng trong phần lớn
tồn tại của mình, nó KHÔNG tồn tại NHƯ LÀ "Nam Việt
Nam."
Christoph Giebel
UW-Seattle
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://www.danluan.org/tin-tuc/20140616/hiep-dinh-geneve-1954-va-hai-quoc-gia-tren-lanh-tho-viet-nam),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét