<center><img
src="http://vietnam.ucanews.com/wp-content/uploads/2014/04/ng%C6%B0%E1%BB%9Di-Vi%E1%BB%87t-%E1%BB%9F-Campuchia.jpg"
/>
Nhà thuyền của ngư dân gốc Việt sống ngay bên cạnh Phnom Penh
(Ảnh: Abby Seiff)
</center>
Sau một đời ở Campuchia, tờ carnet de residence tả tơi có ghi
tên tiếng Việt là giấy tờ duy nhất mà Nguyễn Thị Kim 41
tuổi có. Mặc dù chị, bố mẹ chị, và các con chị sinh ở
Campuchia, không có người nào có giấy tờ hợp pháp trong nước
này.
"Chúng tôi không có thẻ căn cước vì không ai cấp cho chúng
tôi", chị vừa nói vừa nhún vai. "Có thể chưa đến phiên
chúng tôi?"
Trong lúc chị Kim nói, cháu bé gái con chị bò quanh cái thềm có
bóng mát, nơi chị và 5 người con cùng một số dâu rể trong
nhà thường ngồi tránh nắng. Trước mặt họ là bờ sông
Mêkông đầy bụi bặm dẫn đến một vài chục ngôi nhà
thuyền đang có nguy cơ bị sập.
"Khi nước dâng lên, chúng tôi gặp nhiều vấn đề về sức
khỏe. Tôi thật sự thích sống trên đất liền hơn, nhưng
không thể vì không có tiền", chị Kim nói.
Người Việt là dân tộc thiểu số lớn nhất ở Campuchia nhưng
do luật nhập cư được thực thi kém khiến cho các gia đình
như gia đình chị Kim sống trong tình trạng lấp lửng qua nhiều
đời và thậm chí không được hưởng các quyền cơ bản
nhất.
Không có thẻ căn cước hay giấy khai sinh, không người nào
trong gia đình được đi học, khiến cho cộng đồng này bị cô
lập và hết sức nghèo khổ qua nhiều thế hệ. Không có giấy
tờ, họ không có quyền sở hữu đất, nên không được bồi
thường khi bị thu hồi đất. Và do không rành tiếng Khmer (cả
gia đình được phỏng vấn bằng tiếng Việt thông qua một
thông dịch viên), họ không có cách nào để khiếu nại về
những khoản tiền đút lót mà họ thường xuyên bị bắt nộp.
"Chúng tôi từng sống ở bên đó", Nguyễn Thị Thi, em dâu
chị Kim, vừa nói vừa chỉ tay về phía một bán đảo nằm ở
giữa Phnom Penh và tỉnh Kandal, tại đây có thể nhìn thấy một
khách sạn lớn đang xây dở dang.
"Họ muốn xây khách sạn, vì thế họ dùng vũ lực đuổi
chúng tôi đi và bắt chúng tôi sống ở đây. Hiện nay họ
thường đến đòi tiền hối lộ".
Hiện nay, cộng đồng này sống chen chúc trong một khu nhà
thuyền, nằm cách bến phà Phnom Penh vài mét. Nước ở đó bẩn
thỉu, được dùng để tắm rửa, làm ước uống và rửa cá.
Trẻ em bị mắc bệnh tiêu chảy và các bệnh về da; đôi khi
còn mắc các bệnh nặng hơn.
"Có, có trẻ con bị chết đuối", chị Kim vừa kể vừa
liếc nhìn một người bạn gần đó. "Con gái của chị ấy
bị chết. Chị ấy ra chợ bán đồ và đứa con bốn tuổi của
chị ấy rơi xuống nước và chết đuối".
Khi xảy ra lũ, đẩy các nhà thuyền có lỗ thủng lên cao trên
bờ sông Mêkông, làm tăng nguy cơ mắc các vấn đề về sức
khỏe và khiến cho nghề đánh bắt cá trở thành một nghề nguy
hiểm, nhưng không có tổ chức nào trợ giúp các gia đình này.
"Nước lũ có thể rất lớn. Và khi xảy ra lũ, chúng tôi
không được trợ giúp khẩn cấp hay được cấp gạo, vì thế
rất khó khăn", chị Kim nói.
Khó có được số liệu chính xác về số người Việt ở
Campuchia, chính xác là vì có rất nhiều người chưa bao giờ có
giấy tờ chứng minh, nhưng theo CIA World Factbook người Việt
chiếm 5% trong số 15,5 triệu dân Campuchia hay khoảng 775.000
người.
Không rõ có bao nhiêu trong số này là người nhập cư bất hợp
pháp, nhập cư hợp pháp hay công dân. Cũng không rõ có bao nhiêu
người không biết nói tiếng Khmer và bao nhiêu người không nói
được tiếng Việt. Nhưng trong nhiều thập niên qua, thiếu số
liệu chính xác như thế đã khiến cho họ bị lạm dụng
quyền, bị phân biệt đối xử và bị trách oan.
"Hành pháp ở campuchia kém. Nếu chính quyền làm đúng luật
quốc tịch và nhập cư, sẽ phân tích được lai lịch của họ
và biết được ai đã sống ở đây lâu rồi và ai vừa mới
đến, và bắt họ làm đơn xin nhập tịch hay cư trú", Ang
Chanrith, giám đốc điều hành Tổ chức Quyền Dân tộc thiểu
số, phát biểu.
Do không có giấy tờ hợp lệ, ngay cả các gia đình sống ở
Campuchia qua nhiều thế hệ cũng có ít quyền lợi hơn những
người Khmer láng giềng. Không có giấy công nhận quyền công
dân, "họ không có quyền đi học, quyền bỏ phiếu, quyền
tham gia hoạt động xã hội", Chanrith nói. "Họ không thể
tìm được việc làm, họ không thể thuê nhà, họ không thể
đưa con đến trường được, vì các cơ quan nhà nước cần xem
thẻ căn cước trước khi cho họ vào, và các công ty tư nhân
cũng vậy".
Đối với các gia đình như gia đình chị Kim và chị Thi, họ
quá nghèo và không có trình độ học vấn để làm việc trong
khu vực nhà nước, những vấn đề này còn có thể bàn cãi
được. Nhưng đối với những người có cơ hội hòa nhập hơn
một chút, vấn đề này rất dễ thấy.
Lý Yong Thanh, 65 tuổi, thấy rõ những rào cản như thế. Mặc
dù nói mình ít bị phân biệt đối xử một cách công khai vì
sắc tộc, ông từng chứng kiến cảnh nhiều người không thể
vào các cơ quan.
"Con chúng tôi có đứa làm công nhân xây dựng, có đứa làm
ở các trang trại", ông nói bằng tiếng Khmer. "Nếu có thẻ
căn cước, con chúng tôi sẽ có việc làm tốt hơn nhưng anh
cần có nhiều tiền mới làm được mà chúng tôi thì nghèo".
Mặc dù cả bảy người con của ông đều được đi học, nhờ
quan chức trong làng làm việc tương đối lỏng lẻo, chỉ có
một người làm việc văn phòng. Người con gái đó chỉ được
nhận vào làm việc sau khi chú của cô trả tiền làm thẻ căn
cước.
Làm thẻ căn cước thường phải trả khoảng 100 Mỹ kim; gia
đình này bị đòi tới 400 Mỹ kim một thẻ.
"Họ nói một thẻ mất khoảng 400-500 Mỹ kim do chúng tôi
phải làm thẻ không chính thức. Tôi không biết tại sao chúng
tôi lại không thể làm thẻ theo cách chính thức. Tôi chỉ nghe
nói là vì chúng tôi là người Việt, vì thế họ không chịu
làm thẻ cho chúng tôi", vợ ông Yong Thanh là bà Nguyễn Ty Hiew
nói. "Tôi sinh ra gần sông Tonle Sap. Ngay cả bố mẹ và ông bà
tôi cũng sinh ra tại đó … về làm thẻ căn cước, tôi không
biết sao lại khó khăn thế".
Được học hành và hòa nhập vào xã hội Campuchia nhiều hơn
nhiều người trong làng, gia đình này có được những gì pháp
luật dành cho họ sớm hơn. Nhưng không có thẻ căn cước,
nhiều thứ lại khó khăn hơn một chút.
Khi Yong Thanh sang Việt Nam chữa bệnh, ông phải mang theo thư
của bác sĩ để được phép vào nước.
"Trở lại Campuchia thì tốt, nhưng khi tôi muốn qua biên giới
mà không có thẻ căn cước quả là rất khó", ông nói.
Cho con đi học trong làng có đa số người Việt này thì ổn,
"nhưng nếu chúng tôi đến thành phố, chúng tôi sẽ gặp vấn
đề".
"Chúng tôi không có quyền sở hữu đất và ngay cả khi chúng
tôi muốn cập nhật sổ gia đình, họ không chịu làm", Ty Hiew
ám chỉ thẻ cư trú liệt kê tất cả các thành viên trong gia
đình.
Ngoài ra, thiếu giấy tờ có thể làm cho các gia đình như gia
đình bà bị buộc tội nhập cư bất hợp pháp. Hầu hết
người Việt ở Campuchia rất là nghèo, họ sống trong các cộng
đồng ở nhà nổi thiếu hệ thống vệ sinh cơ bản và sống
nhờ số tiền ít ỏi từ việc đánh bắt cá. Thực tế như
thế nhưng nhiều người vẫn còn quan niệm rằng người Việt
Nam đến cướp mất việc làm và dần dần chiếm đất của
người Campuchia.
Khi chị Thi đi ra chợ bán cá do chồng đánh bắt được, chị
thường xuyên nghe những lời nói như thế.
"Chuyện đó xảy ra nhiều, đặc biệt là khi tôi đi chợ. Họ
hét lớn yuon", chị Thi kể, ám chỉ từ Khmer dùng để lăng
mạ người Việt, "nhưng tôi không muốn cãi với họ vì thế
tôi đành phải làm ngơ".
"Tất nhiên là có phân biệt chủng tộc, nhưng không phải
tất cả người Khmer, chỉ cá nhân thôi", theo người vợ dân
tộc Việt của một nhà xuất khẩu yêu cầu giấu tên. "Đôi
khi chúng tôi cãi nhau, họ không tôn trọng chúng tôi, họ nói
chúng tôi ăn bám người Khmer. Thế nhưng hiện nay có ít vấn
đề hơn trước".
Trong hai thập niên qua, đảng đối lập dùng chuyện này làm
chủ đề chính để vận động chính trị, liên hệ vai trò
lịch sử của Hà Nội trong chính quyền Campuchia và ngày càng
nhiều chủ đất người Việt sang Campuchia với nỗi lo sợ
người nhập cư bất hợp pháp chiếm Campuchia.
Trong bầu khí căng thẳng sau bầu cử, nước này đã chứng
kiến một số vụ tấn công vào các doanh nghiệp và còn xảy ra
một vụ giết người được nhiều người cho là có liên quan
đến quan điểm chống người Việt đang phổ biến.
Chanrith thuộc Tổ chức Quyền Dân tộc thiểu số gọi các vụ
liên quan đến bầu cử như thế là chuyện bình thường ở
đây và nói đảng cầm quyền cũng có phần trách nhiệm vì đã
không thể đảm bảo cho người Việt thiểu số hưởng các
quyền công dân mà họ đáng được hưởng.
"Dường như chính phủ không có chính sách rõ ràng cho phép
nhóm này trở thành công dân ở Campuchia. Chúng tôi muốn Bộ
Nội vụ thi hành luật … để giảm sự phân biệt đối xử
và vận động chính trị".
Trong báo cáo phát hành đầu tháng này trình bày chi tiết về
tình hình của người Việt tại tỉnh Kampong Chhnang, tổ chức
này thúc giục chính quyền cấp ngay giấy khai sinh và thẻ căn
cước và kêu gọi chấm dứt việc vận động phân biệt chủng
tộc.
"Chính trị gia Campuchia nên từ bỏ nỗ lực lôi kéo cử tri
bằng cách vận động chống người Việt. Người dân Campuchia
cần được cung cấp các thông tin chính xác về người Việt
đang sinh sống tại Campuchia qua nhiều thế hệ nay để nhóm
thiểu số này có thể trở thành một phần không thể thiếu
trong xã hội linh hoạt Campuchia".
Nhưng ngay cả khi những lời khuyên như thế được nghe theo,
thì cũng phải mất nhiều thế hệ mới xóa bỏ được thái
độ thù hận phổ biến lâu nay đối với người Việt.
Thái độ thù hằn người Việt kéo dài hàng thế kỷ nay đã
lên đến đỉnh điểm, và biến thành các cuộc tàn sát đẫm
máu. Trong cả hai chế độ Lon Not và Pol Pot, hàng chục ngàn
người bị giết có hệ thống, trong khi hàng trăm ngàn người
bỏ trốn hay bị buộc rời khỏi biên giới Campuchia.
Nhờ sự giúp đỡ của một tổ chức phi chính phủ, Ty Hiew và
gia đình bà chạy trốn qua Việt Nam dưới thời Khmer Đỏ.
"Lúc đó rất là khó khăn vì chúng tôi không có việc làm;
tổ chức phi chính phủ này chỉ cấp cho chúng tôi một bao gạo
và chúng ta đã phải tự lo", bà kể. "Nhưng nếu chúng tôi
không chạy sang Việt Nam, Pol Pot đã giết chúng tôi rồi. Dì
tôi, lấy chồng người Khmer, đã bị giết. Họ trói tay bà ra
sau lưng và đem cả gia đình ra giết".
Khi đôi vợ chồng này nói chuyện, cô cháu gái 7 tuổi ngồi
làm bài tập tiếng Khmer và tiếng Anh, trước khi tỉ mỉ tô
màu bức tranh cô vừa vẽ.
Do bố cô bé là người Khmer, nên chắc cô bé ít gặp các vấn
đề mà ông bà và cô chú của mình gặp hàng ngày hơn.
Nhưng Yong Thanh, lúc đó đủ lớn để nhớ lại những cuộc
sát hại của Lon Nol và Pol Pot, và cách tuyên truyền cực đoan,
các vụ tấn công và giết người vào những năm 1990, xem những
nỗ lực hiện nay của mình là thích đáng.
"Bây giờ đã tốt hơn trước".
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20140423/quyen-cua-nguoi-viet-o-campuchia-con-bi-lam-dung-rat-nhieu),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét