<center><img
src="http://www.tienve.org/home/images/gabriel-garcia-marquez.jpg"
/></center>
Nhà văn xứ Colombia Gabriel García Márquez (đoạt giải Nobel văn
chương năm 1982) vừa qua đời ngày 17 tháng 4 năm 2014, thọ 87
tuổi. Về biến cố này, có lẽ không ai nói ngắn mà đầy
đủ như nhà văn Peru Mario Vargas Llosa (Nobel Văn Chương 2010):
"<em>Một nhà văn vĩ đại đã qua đời. Tác phẩm của ông
ấy đã giúp cho văn chương được quảng bá và sáng
giá.</em>" Tầm vóc và tên tuổi của Gabriel García Márquez gắn
liền với phương pháp sáng tác hiện thực thần kỳ (magical
realism) mà ở Việt Nam vài chục năm nay vẫn thường được
gọi là hiện thực huyền ảo.
Có nhiều người sẽ hỏi, "Thực ra, chủ nghĩa hiện thực
thần kỳ là gì?" (What is magical realism, really?). Đó chính là
câu hỏi do chính nhà văn Mỹ Bruce Holland Rogers đặt ra và trả
lời trong một bài tiểu luận đặc sắc của mình. Theo ông, nó
là một nhánh của văn chương hư cấu, loại văn chương hư
cấu nghiêm túc nhắm đến việc trình bày kinh nghiệm của một
thế giới quan phi-khách quan. Và trong thế giới ấy, thời gian
không được thể hiện theo mô hình đường thẳng, mối quan
hệ nhân quả thì luôn luôn mang tính chủ quan, còn cái thần
kỳ và cái bình thường thì lại là cùng một thứ như nhau.[1]
Ba đặc trưng hay ba hiệu ứng đó được thể hiện tuyệt vời
trong tiểu thuyết <em>Trăm năm cô đơn</em> của Gabriel García
Márquez, một tiểu thuyết dòng họ (saga) đầy màu sắc huyền
ảo về một ngôi làng Macondo và sự sinh - diệt của những
người lập ra nó, gia đình Buendia, và là một ẩn dụ chính
trị - xã hội muốn chuyên chở cái bi kịch cô đơn của những
vùng đất bị đóng kín với thế giới bên ngoài. Với tư cách
là một tác phẩm hiện thực thần kỳ, nó pha trộn cái lạ
lẫm, cái dị thường, cái phản hiện thực vào trong cái phàm
trần, cái bình dị cụ thể hàng ngày một cách tài tình mê ly
khiến người đọc nhập vào một thực tại khác, cái thực
tại phi-khách quan đó thật dễ dàng. Có thể nhắc đến những
yếu tố thần kỳ trong tiểu thuyết này như: nàng Remedios xinh
đẹp đến độ đi tới đâu cũng có một đàn mây bươm bướm
bay theo... cuối cùng nàng bay lên trời cùng với những chiếc
chăn thô trải giường; nhân vật Aureliano có một cái đuôi heo;
khi một anh lính bị bắn vào đầu, máu từ thân thể anh ta
chảy ra đường phố thành một vệt chạy dài mãi cho đến khi
chạm đến chân bà nội anh; mưa hoa trong đám tang của một
người đầy nghị lực; đại tá Aureliano Buendia cố tự sát
bằng cách bắn vào ngực, nhưng viên đạn xuyên qua lưng mà
không gây tổn thương bộ phận nào trong cơ thể; trận mưa bão
kéo dài bốn năm, mười một tháng, hai ngày...
Trong <em>Trăm năm cô đơn</em>, Gabriel García Márquez mô tả một
hiện thực không như nó được trải nghiệm bởi một người
(dù ở ngôi thứ nhất hay ngôi thứ ba) mà bởi nhiều người
từ những góc quan sát cá thể khác nhau. Cái điểm nhìn đa góc
này đặc biệt thích hợp trước một hiện thực như châu Mỹ
La-tinh, nơi bị kẹt giữa cái hiện đại và tiền hiện đại,
bị xâu xé bởi nội chiến, và bị tàn phá bởi chủ nghĩa
đế quốc. Gabriel García Márquez sẽ tiếp tục cái nhìn hiện
thực này trong tiểu thuyết <em>Mùa thu của vị trưởng
lão</em>. Nhân vật chính – vị trưởng lão là hình tượng
tiêu biểu cho các nhà toàn trị và những kẻ cuồng tín tàn
bạo nắm giữ quyền hành trong thế kỷ 20.
Từ những trang sách thấm đẫm hiện thực, chỉ còn một
bước ngắn là Gabriel García Márquez đã đi sang địa hạt chính
trị để trở thành khuôn mặt đại diện cho Colombia nói riêng
và Mỹ La-tinh nói chung. Trong diễn từ nhận giải Nobel văn
chương năm 1982, ông nói: "<em>Tôi dám nghĩ rằng chính cái
thực tại quá cỡ này, chứ không hẳn là cách biểu đạt nó
bằng văn chương, mới xứng đáng được sự quan tâm của
Viện Hàn lâm Thụy Điển. Một thực tại không phải từ trang
giấy mà sống động giữa chúng tôi và định đoạt từng
trường hợp một trong vô số những cái chết hàng ngày của
chúng tôi...</em>" Ta nghe âm vọng của Jean-Paul Sartre, Albert
Camus về thái độ trí thức của các nhà văn trước hiện
thực chính trị - xã hội của đất nước và thế giới mình
đang sống. Và thái độ chính trị của ông phải "quyết
liệt" đến độ nào đó mới dẫn ông... đến gần với Fidel
Castro và Hugo Chávez, rồi bị cấm nhập cảnh vào Mỹ nhiều
năm, rồi dần dần bị nhiều người phản ứng. Năm 1990, trong
một cuộc phỏng vấn với tạp chí Paris Review, khi được hỏi
về Gabriel García Márquez, Mario Vargas Llosa (nhà văn được dẫn
ở trên) nói: "<em>Chúng tôi từng là bạn... Sau đó, chúng tôi
xa rời nhau vừa vì lý do cá nhân vừa vì lý do chính trị...Tôi
cho rằng văn chương của ông ấy và quan điểm chính trị của
ông ấy không có cùng một giá trị... Hãy chỉ nói rằng tôi
hết sức khâm phục tác phẩm của ông ấy như một nhà văn.
Như tôi đã nói, tôi từng viết một cuốn sách dày 600 trang
về tác phẩm của ông ấy. Nhưng tôi không tôn trọng ông ấy
lắm, về tính cách cũng như về những niềm tin chính trị của
ông ấy mà tôi thấy có vẻ như không nghiêm túc. Tôi nghĩ
những thái độ chính trị của ông ấy mang tính cơ hội chủ
nghĩa và cầu danh.</em>" [2]
Tác phẩm của Gabriel García Márquez được dịch rất nhiều ở
Việt Nam và được chào đón nồng nhiệt. Nhà nghiên cứu Nhị
Linh nhận xét: "<em>G. García Márquez là nhà văn nước ngoài
hiện diện mạnh mẽ nhất ở Việt Nam trong vòng ba mươi năm
qua</em>". Quả thật, cái tầm vóc văn chương của ông ở
Việt Nam thật to lớn và nó che khuất nhiều thứ. Trước hết
nó che mắt giới văn học nhìn vào các đỉnh cao văn chương
khác của thế giới. Có rất nhiều đỉnh cao tương tự như
Gabriel García Márquez (điều này là bình thường và khả dĩ
trong nghệ thuật) nhưng các nhà phê bình và nhà văn Việt Nam
chỉ loay hoay ngước nhìn một mình ông. Thật là đáng tiếc.
Họ không còn thấy Vladimir Nabokov, Albert Camus, Virginia Woolf, James
Joyce, Arthur Rimbaud, William Faulkner... Nhưng ngay cả khi "sùng
bái" chỉ mình Gabriel García Márquez, thì vài chục năm qua,
chúng ta vẫn chưa đóng góp vào kho tàng của chủ nghĩa hiện
thực thần kỳ một tác phẩm nào xứng đáng, dù hiện thực
Việt Nam có thể gọi là nằm ngoài dòng văn hóa chính mạch,
rất thích hợp cho sự khai thác của một ngòi bút thần kỳ.
Có thể nó đã bị hiểu sai, hoặc bị "thoái nghĩa" ở
Việt Nam, hoặc đơn giản là nhà văn Việt Nam không có đủ
tài năng kể chuyện theo phương pháp mà Gabriel García Márquez
đã chọn làm người tiên phong. Hoặc do bị giam giữ quá lâu
trong phương pháp hiện thực và hiện thực xã hội chủ nghĩa,
nên dù họ thấy chủ nghĩa hiện thực thần kỳ hiện ra thật
quyến rũ, không khác gì nàng Remedios, nhưng để bay lên cùng
"nàng" thì họ không đủ dũng cảm.
Thêm nữa, chính sự quảng cáo rầm rộ cho cái "huyền ảo"
đã vô tình che khuất một mảng sáng tác hiện thực đơn
thuần rất xuất sắc của ông.
_________________________
[1]Đọc "<a
href="http://www.tienve.org/home/activities/viewTopics.do?action=viewArtwork&artworkId=4751">Thực
ra, chủ nghĩa hiện thực thần kỳ là gì?</a>" của Bruce
Holland Rogers, bản dịch của Nguyễn Hoàng Văn, với sự hiệu
đính của Hoàng Ngọc-Tuấn.
[2]Đọc "<a
href="http://tienve.org/home/literature/viewLiterature.do?action=viewArtwork&artworkId=11444">Nghệ
thuật văn chương hư cấu [II]</a>" của Mario Vargas Llosa, bản
dịch của Phan Quỳnh Trâm, với sự hiệu đính và chú thích
của Hoàng Ngọc-Tuấn.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20140426/mai-son-gabriel-garcia-marquez-va-tram-nam-co-don-o-viet-nam),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét