Chuyến đi của Obama đến châu Á khởi hành hôm nay. Ông sẽ đi
cho đến ngày 29 tháng 4. Dưới đây là bốn yếu tố sẽ định
hình tất cả các nhận xét và thảo luận của ông, cũng như
mối quan hệ tiếp tục giữa Hoa Kì và châu Á.
<h2>1. Xoay trục về châu Á là một ưu tiên tiêu biểu của
chính quyền Obama.</h2>
Ngoại trưởng Mĩ Hillary Rodham Clinton đã viết một bài báo cho
tạp chí Foreign Policy (Chính sách đối ngoại) trong năm 2011 với
tựa đề "Thế kỉ Thái Bình Dương của Mĩ." Câu đầu tiên là
"<em>Khi cuộc chiến ở Iraq đang dần đi tới chỗ kết thúc và
Mĩ bắt đầu rút quân khỏi Afghanistan, Hoa Kì đang đứng ở
một điểm xoay (pivot point).</em>" Câu cuối cùng của bài báo
cũng đề cập đến xoay trục (pivoting). Chuyến đi đầu tiên
của bà Clinton với tư cách Ngoại trưởng Mĩ là đến châu Á.
Năm đó Obama có tham dự một số hội nghị ở châu Á và về
cơ bản cũng nói cùng một thứ, dù ông chưa bao giờ nói tới
từ xoay trục.
Ông Obama nói "<em>Không chút nghi ngờ nào: Hoa Kì dốc hết
sức vào châu Á -Thái Bình Dương trong thế kỷ 21.</em>"
Tuy nhiên, tất cả tin tức về chuyến đi đều đề cập đến
xoay trục. Nào là "Mĩ xoay trục sang châu Á". Nào là "<em>Obama
xoay trục sang châu Á đặt cách tiếp cận của Mĩ đối với
Trung Quốc lên lộ trình mới.</em>" Nào là "<em>Obama kết thúc
hội nghị thượng đỉnh đáng lưu ý được tiến hành với
'Xoay trục' sang châu Á.</em>" Nào là "<em>Mĩ đạt đến một
điểm xoay ở châu Á.</em>" Gác ngữ nghĩa sang một bên thì xoay
trục là có nghĩa lí. Chiến dịch tranh cử của ông Obama đã
được mở đầu với việc thoát khỏi cuộc chiến tranh Trung
Đông. Thủ hõi cách nào tốt hơn để làm điều đó bằng
việc chọn ra một chính sách đối ngoại mới sáng chói?
Rõ ràng, chính sách đối ngoại khác liên quan tới Syria, Ukraina
và Trung Đông đã làm phức tạp tầm nhìn này - vì có tranh
chấp với Quốc hội. Chuyến đi trong tuần này đáng lẽ đã
xảy ra hai lần trước đây. Cả hai lần Obama rốt cuộc đều
phải hủy bỏ vào phút cuối, chuyến gần đây nhất vì đóng
cửa chính phủ.
Kế hoạch của Mĩ cho một sự hiện diện tăng thêm ở châu Á
sẽ không lớn như hình dung ban đầu hồi năm 2011, nhưng ba năm
xen giữa đã cho tất cả các bên thời gian để nghiền ngẫm
về việc xoay trục hoạch định lâu ngày này nên có nghĩa là
gì. Chuyến đi này có thể sẽ không đem tới bất kì thay đổi
ngay lập tức nào, nhưng Obama có thể sẽ đào sâu vào việc
hợp tác với Nhật Bản và Philippines cần có nghĩa là gì trong
thế kỉ 21, về kinh tế và về an ninh. Nói cách khác, làm rõ ra
chứ không phải là vạch ra các kế hoạch mới.
Đối với chuyến đi này, nỗ lực mới cho xoay trục sẽ tập
trung vào hai chính sách đặc biệt – hoàn tất Quan hệ đối
tác xuyên Thái Bình Dương (TTP), một hiệp định thương mại
tự do 12 nước đã được bàn thảo 5 năm qua, và một thỏa
thuận với Philippines cho phép tàu và máy bay Mĩ sử dụng các
căn cứ ở đó nhiều hơn so với thời kì từ năm 1992. Năm
1991, nước này yêu cầu Mĩ rời khỏi căn cứ không quân Clark
và các cơ sở hải quân ở vịnh Subic. Quân đội Mĩ không có
kế hoạch thiết lập lại căn cứ thường xuyên nữa; chỉ tổ
chức triển khai luân phiên và dự trữ nguồn cung cấp cho
trường hợp có thảm họa - một kế hoạch tương tự với kế
hoạch mới lập gần đây với Úc.
Obama cũng sẽ nói chuyện với Nhật Bản về kế hoạch chỉnh
đốn quân đội của họ. Quyết định quốc tế đưa ra vào
cuối Chiến tranh Thế giới II chỉ cho phép Nhật Bản có một
quân đội nhỏ, nhưng thủ tướng bảo thủ mới của nước
này, Shinzo Abe, đã đưa việc hồi sinh quốc phòng và lực
lượng vũ trang của Nhật Bản thành một ưu tiên. Mĩ có thể
thấy vai trò đang thay đổi của Nhật trong khu vực - và những
căng thẳng ngày càng tăng giữa Nhật Bản và Trung Quốc – như
là một khía cạnh quan trọng trong bất kì sự thay đổi vai trò
của Mĩ ở đó. Chuyến đi của ông Obama đến Tokyo trong năm
2009 là chuyến đi của tổng thống đầu tiên đến Nhật Bản
tính từ năm 1996.
Các cuộc thương lượng TPP đang nhộn nhịp hơn một chút,
nhất là ở nhà. Nhiều đảng viên Dân chủ đang lo lắng về
thoả thuận này, đặc biệt là khi cuộc bầu cử giữa nhiệm
kì đến gần. Châu Á cũng đang lo lắng về cách mà hiệp ước
quốc tế này ảnh hưởng tới ngành nông nghiệp và công
nghiệp xe hơi như thế nào.
Chuyến đi của ông Obama sẽ đưa ông tới Nhật Bản, Malaysia
(tổng thống đầu tiên đến thăm nước này tính từ L. B.
Johnson), Hàn Quốc và Philippines. Obama cũng đang có kế hoạch
viếng lại khu vực này để tham dự hội nghị thượng đỉnh
hàng năm mà ông không dự được năm ngoái.
Việc nói về tính khả thi của xoay trục sang châu Á là một
trong số những môn thể thao yêu thích của Washington gần đây.
Victor Cha, cựu quan chức thời chính quyền George W. Bush, một
cố vấn cấp cao tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và
Quốc tế, mới đây nói rằng trong chuyến đi của Obama,
"<em>Người ta sẽ không nói ra ở chỗ lịch sự, nhưng trong
phòng kín tôi nghĩ rằng họ sẽ công khai hỏi xoay trục ở
đâu.</em>"
Hồi tháng 3, một quan chức Lầu Năm Góc đã phải nhanh chóng
rút lại lời nói sau khi phát biểu rằng: "<em>Ngay bây giờ,
việc xoay trục đang được xem xét lại, bởi vì thẳng thắn
mà nói nó không thể xảy ra, vì các quan ngại ngân sách.</em>"
Gideon Rachman thuộc tờ Financial Times đã viết về trục,
"<em>Toàn bộ những rủi ro trong thực hiện trông giống như sự
đảo ngược lời khuyên nổi tiếng của Theodore Roosevelt 'nói
khẽ nhưng cầm một cây gậy to.' Trục đã tạo ra đầy rẫy
lời ồn ào- nhưng cây gậy xem ra khá nhỏ</em>".
Dân biểu đảng Cộng hòa bang Virginia Randy Forbes nói với
Politico, "<em>Việc chuyển sang châu Á - Thái Bình Dương sẽ xảy
ra. Câu hỏi đặt ra là liệu chúng ta đã sẵn sàng chưa, liệu
chúng ta có chuẩn bị cho nó chưa. Cái lệch lạc cho họ là
cắt đi tất cả các nguồn lực nên họ không thể thực hiện
sự chuyển trục đó.</em>"
Vâng, nếu trục không thể xảy ra trên thực tế, chẳng phải
lo lắng! Dù thế nào thì bây giờ Chính quyền Obama cũng đang
làm về tái cân bằng ở châu Á - như họ đã luôn làm vậy.
Hillary Clinton tạo ra "trục". Còn ngay từ đầu, Obama lại thích
tái cân bằng hơn.
<h2>2. Trung Quốc!</h2>
Lơ lửng trong bối cảnh của toàn bộ chuyến đi của ông Obama
sẽ là những lo ngại về Trung Quốc. Như Andrew Kennedy, một
giáo sư về chính sách công tại Đại học Quốc gia Úc, nói
với tờ The Washington Post hồi đầu tuần này, "<em>Trong khi 10
năm trước, Mĩ thường được xem là cường quốc hung hăng
hơn, ngày nay chính Trung Quốc là nước làm nhiều người lo
lắng. Điều đó đã tạo ra cơ hội cho người Mĩ tăng cường
mối quan hệ với một loạt các nước ở châu Á.</em>"
Như Geoff Dyer như đã viết trong Thời báo Tài chính tháng 2:
<blockquote>Trong 20 năm qua Trung Quốc đã trải qua một cuộc tăng
cường quân đội nhanh chóng, và hải quân đã được trao cho
vị trí quan trọng nhất. Quan trọng hơn, Trung Quốc đã đầu
tư cho hải quân theo cách rất cụ thể. Các chiến lược gia Mĩ
đôi khi nói về một "phản - hải quân (anti-navy)" Trung Quốc -
một loạt các tàu chiến, tàu ngầm không ồn và tên lửa chính
xác, một số trên đất liền, một số trên biển, được
thiết kế đặc biệt để giữ cho hải quân đối địch càng
xa đại lục càng tốt. Ý nghĩa của kế hoạch đầu tư là
Trung Quốc đang cố ngăn chặn hải quân Mĩ hoạt động trong
các khu vực rộng lớn của tây Thái Bình Dương. Theo Dennis
Blair, cựu chỉ huy Thái Bình Dương từng đứng đầu cơ quan
tình báo Mĩ trong chính quyền Obama lúc đầu: "<em>Chín mươi
phần trăm thời gian của họ là dành cho việc suy nghĩ về
những cách thức mới và thú vị để đánh chìm tàu và bắn
hạ máy bay của chúng ta.</em>"
Hải quân mới của Trung Quốc vừa là một biểu hiện của
sức mạnh vừa là một phương tiện cho mục đích ngoại giao.
Bằng cách làm yếu đi sự hiện diện hải quân Mĩ ở tây Thái
Bình Dương, Trung Quốc hi vọng dần dần làm suy yếu liên minh
của Mĩ với các nước châu Á, nhất là Hàn Quốc, Philippines
và thậm chí có thể Nhật Bản. Nếu ảnh hưởng của Mĩ
giảm, Trung Quốc sẽ ở trong tư thế lặng lẽ nắm lấy vị
trí lãnh đạo ở châu Á, tạo cho họ ảnh hưởng lớn hơn
đối với các luật lệ và tập quán trong kinh tế toàn cầu.
Thông qua hải quân, Trung Quốc hi vọng sẽ định hình lại cán
cân quyền lực ở châu Á. Sự cạnh tranh hải quân ở tây Thái
Bình Dương sẽ định ra giọng điệu cho một phần lớn chính
trị toàn cầu trong những thập kỉ tới.</blockquote>
Hoa Kì và Trung Quốc đang cố tiếp tục thử thân thiện nhau
một lúc, nhưng các cuộc tấn công mạng từ Trung Quốc và va
chạm thương mại, cùng với những thứ khác, sẽ nhanh chóng
làm tiêu tan sự phát triển đó. Tuy nhiên, Hoa Kì và Trung Quốc
cũng không thể cắt đứt quan hệ hoàn toàn, với tình hình
thương mại giữa hai nước lên tới hàng trăm tỉ đô la. Tái
cân bằng ở châu Á có thể là ý định của Obama, nhưng cân
bằng mối quan hệ hiện có, dù mong manh, cũng sẽ rất quan
trọng.
Tất cả bốn quốc gia mà Obama sẽ nói chuyện với họ tuần
này đều muốn biết mối quan hệ của họ với Hoa Kì sẽ giúp
họ đối với Trung Quốc như thế nào. Hoa Kì cũng sẽ muốn
biết mối quan hệ của họ với các quốc gia này sẽ giúp họ
đối với cường quốc kinh tế lớn thứ hai trên thế giới
như thế nào.
Đặc biệt Nhật Bản cũng muốn biết làm thế nào để kết
thúc trò chơi "military chicken" (trò chơi mà nếu một bên không
'nhát gan' [chicken] né tránh thì hai bên đều bị thiệt hại
nặng/tiêu diệt - ND) mà họ đang chơi trên quần đảo mà cả
hai nước đều đòi chủ quyền ở biển Hoa Đông. Bộ trưởng
Quốc phòng Chuck Hagel đã trách Trung Quốc cố tìm cách kiểm
soát quần đảo này và đã hứa hẹn hai tàu khu trục phòng
thủ tên lửa đạn đạo cho Nhật vào năm 2017. Mĩ hiện có
khoảng 38 000 quân tại Nhật Bản. Một số quốc gia khác mà
Obama sẽ đến thăm đều lo lắng liệu "đường vạch đỏ", mà
sau này tan đi ở Syria, cũng sẽ làm hại về an ninh của họ
đối với Trung Quốc hay không.
Tuy nhiên, Hoa Kì cũng không muốn làm Trung Quốc quá điên tiết.
Như tờ Foreign Policy nêu, "<em>Nếu Trung Quốc và Hoa Kì mong
tránh sự đối địch ngày càng lớn như rất thường đi kèm
khi một cường quốc đang thống trị và một cường quốc đang
nổi lên tác động lẫn nhau, thì nỗ lực này là cần thiết.
Một sự kết hợp đúng đắn giữa cam kết và quyết tâm
chiến lược có thể cứu vãn quan hệ Mĩ - Trung khỏi vòng
xoắn ốc của sự thiếu tin cậy đặc trưng cho mối quan hệ
Mĩ - Nga hiện nay - và bảo vệ tránh những mối nguy hiểm lớn
hơn có thể dẫn đến.</em>"
Về mục đích các cuộc đàm phán ngoại giao của Hoa Kì, chính
quyền Obama có thể rất hân hoan về Quan hệ đối tác xuyên
Thái Bình Dương, hiệp ước này sẽ cho đất nước một lợi
thế kinh tế trong khu vực mà Trung Quốc đã ở vị trí tối
cao.
<h2>3. Bắc Triều Tiên!</h2>
Hôm thứ Ba Hàn Quốc cho biết rằng họ nghĩ rằng nước láng
giềng phía Bắc có thể đang dự trù thử nghiệm vũ khí hạt
nhân thứ tư, do đó, có thêm một điều nữa gây phiền phức
cho chuyến đi của ông Obama. Quân đội Hàn Quốc đang trong tình
trạng báo động, và các lực lượng Mĩ gần đây đã tiến
hành tập trận với quân đội Hàn Quốc. Jay Carney nói với các
thành viên báo chí trên Air Force One hôm qua, "<em>Chúng tôi theo
dõi chặt chẽ những hành động như thế. Trong quá khứ Bắc
Triều Tiên đã có những hành động khiêu khích và chúng tôi
luôn luôn chú ý đến hành động có thể có</em>" có thể
được thực hiện trong chuyến đi này. Tuy nhiên, Bắc Triều
Tiên cũng có thể chỉ tháu cáy. Họ đã từng làm điều đó
trước đây.
Vụ thử hạt nhân mới nhất do Bắc Triều Tiên thực hiện là
vào tháng 2 năm 2013. Từ tháng 7 năm 2011 đến tháng 2 năm 2012,
các quan chức Mĩ đã có các cuộc đàm phán trực tiếp với
các quan chức Bắc Triều Tiên về phi hạt nhân hóa. Vòng cuối
cùng của cuộc thảo luận đã diễn ra sau cái chết của Kim
Jong Il và kết thúc bằng một thỏa thuận quy định tướt bỏ
khả năng nước này tiến hành các vụ thử hạt nhân và tên
lửa. Chưa đầy ba tuần sau đó, Bắc Triều Tiên đã bị phát
hiện phóng không thành công một vệ tinh. Kể từ đó, Bắc
Triều Tiên đã coi thường nhiều Nghị quyết của Hội đồng
Bảo an Liên Hiệp Quốc và đã phóng thành công một tên lửa.
Hoa Kì ngày càng chú trọng tới việc cải thiện quan hệ với
Hàn Quốc như một cách để đối phó với Bắc Triều Tiên.
Một quan chức Bắc Triều Tiên đã nói với báo chí rằng
nước này không hài lòng với chuyến đi của ông Obama, gọi
chuyến đi đó là "phản động và nguy hiểm" và một chuyến đi
sẽ làm "leo thang đối đầu và mang tới những đám mây đen
tối của một cuộc chạy đua vũ khí hạt nhân."
Một phụ tá Tổng thống Obama về chính sách châu Á nói về
các cuộc thử nghiệm tiềm năng này, "Với các tuyên bố mới
đây của Bắc Triều Tiên hăm dọa sẽ thử nghiệm về hạt
nhân loại mới, tên lửa loại mới, thì rõ ràng rằng Bắc
Triều Tiên không tỏ cho thấy có bất kì quan tâm nào đến
những gì mà chúng ta coi là đàm phán đáng tin cậy và chân
thực."
<h2>4. Nga!</h2>
Nga và Trung Quốc (cả hai đều có ghế trong Hội đồng Bảo an
LHQ) là hai đấu thủ quốc tế mà Hoa Kì lo ngại nhất, Nga là
do quân đội họ và do từng đối đầu với Hoa Kì trước kia,
Trung Quốc là vì nền kinh tế của họ. Hoa Kì cũng chỉ có
năng lượng nhiều có thể dùng hết ra nước ngoài, xoay trục
hoặc không.
Minxin Pei (Bùi Mẫn Hân), một học giả Đại học Claremont
McKenna khi được tờ New York Times phỏng vấn nói "Nếu mối quan
hệ Mĩ - Nga đi xuống, người Trung Quốc sẽ được thuận lợi
với ý đồ của mình hơn nhiều. Mĩ không thể có đủ sức
để làm căng với cả Nga và Trung Quốc cùng một lúc."
Bất chấp chuyến đi của ông Obama, Trung Quốc có vẻ nhẹ nhõm
với cách mà chính sách đối ngoại của Mĩ đang bị suy sụp
ở phương Tây. Tổng thống Nga Vladimir Putin sẽ đến thăm Trung
Quốc vào tháng 5, và hai nước sẽ hoàn tất các cuộc đàm
phán kéo dài cả thập kỉ về việc cung cấp dầu và khí đốt
của Nga - và hi vọng của Trung Quốc phát triển các dự án
năng lượng khác ở Krym (Crimea).
Nguồn: Washington Post, "<a
href="http://www.washingtonpost.com/blogs/the-fix/wp/2014/04/23/four-factors-shaping-president-obamas-visit-to-asia/">Four
factors shaping President Obama's visit to Asia</a>", 23/4/2014.
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20140428/jaime-fuller-bon-yeu-to-dinh-hinh-chuyen-di-chau-a-cua-tong-thong-obama),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét