Thường thì ngày 20/11 người ta viết về thầy để tri ân công
ơn dạy dỗ. Nhưng bài này thì khác, tôi viết về một câu
hỏi ray rứt suốt những năm tháng trên ghế nhà trường và
còn kéo dài mãi về sau.
Ngày 20/11 còn là ngày Nhà giáo Việt Nam, nghĩa là chỉ liên quan
đến Việt Nam, nhưng bài này tôi lại viết về người thầy
Pháp của mình.
Tên thầy là Yves Meyer, giáo sư toán. Năm nay thầy 74 tuổi.
Tôi còn nhớ mãi những ngày tháng khai giảng của niên khóa
1974-1975 khi tôi bỡ ngỡ bước chân vào giảng đường 333 của
Đại học khoa học Orsay, còn gọi là Đại học Paris-Sud. Phong
thái của thày toán quả bao giờ cũng khác các thầy cô vật lý
hay hóa học, nghĩa là hơi có vẻ bụi bụi. Tôi chưa hề thấy
thầy Meyer đeo cà-vạt, lúc nào củng một cái pull cổ cao và
bộ veste nhung màu rêu. Cách dạy của thày cũng "style" không
kém, thày thường ra một câu hỏi, đứa nào trả lời trúng
thưởng 5 quan. Thày đứng tuốt dưới bảng đen và liệng
đồng cắc lên đứa đáp trúng. Nói chung thì thầy không dạy
xuất sắc nhưng vui vẻ và dễ hiểu.
Nhưng điều tôi nhớ nhất ở thầy nằm ở một câu nói, và
câu nói đó chẳng dính dáng gì đến toán.
Có một hôm trong tiết của thầy, tôi đang căng tai và cố
gắng viết càng nhiều càng tốt thì bất chợt tôi nghe thầy
nói một câu mà nó còn vang vọng trong tai tôi đến hàng chục
năm sau:
- <em>Les avions américains bombardent le Nord-vietnam.</em> (tạm dịch
là "máy bay Mỹ ném bom Bắc Việt").
Thời gian ấy tiếng Pháp tôi còn kém lắm (mới sang chưa đầy
một năm), chỉ có thể hiểu được cỡ 20 đến 30% nhưng không
hiểu tai sao tôi lại nghe và hiểu rõ mồn một câu nói ấy,
nhất nữa là trong khi tôi đang húi húi chép túi bụi.
Sau câu hỏi ấy tôi thấy thầy thao thao nói một tràng dài,
mặt thầy đanh lại. Tôi chẳng hiểu ất giáp gì. Tại sao
thầy lại tương cái câu thời sự này vào buổi học toán?
Cuối cùng thầy kết thúc "c'est lamentable" (thật thê
thảm). Không khí giảng đường căng thẳng. Nhưng người căng
thẳng nhất phải là tôi. Vì không cần phải giỏi tiếng Pháp
ai cũng hiểu là thầy đang bênh cho cộng sản Bắc Việt. Vào
thời buổi ấy, chiến sự Việt Nam gia tăng, tinh thần anh em du
sinh chúng tôi cũng sục sôi không kém. Học xong là anh em vứt
tập vở, xuống đường "ứng chiến" với tụi sinh viên VN
thân cộng. Nhóm chúng tôi chỉ có 5 thằng đối đầu với một
"lực lượng địch" đông gấp 3 gồm cả Tây cộng (Tây
đen,Tây trắng lẫn Tây nâu).
Tâm trạng căng thẳng nhưng không biết phản ứng thế nào. Giơ
tay lên nói thì không dám (vì tiếng Pháp yếu quá) mà để yên
thì không chịu được. Lúc về nhà đem nói với lũ bạn thì
chúng nó đều bàn ra:
- Mày mà đến gây sự với ông ấy thì tiêu đời. Mày có
thấy các trợ giảng cũng thân cộng như ổng không? Nó trù thì
mày chỉ có chết.
Quả đúng như thế, trong các trợ giảng thì còn có một
người Việt Nam tên Bạch Vân, cũng là một người theo cộng
sản. Rồi còn bà Tâm, bà Phạm mình cũng chưa biết chính kiến
các bà ấy như thế nào.
Phải nói trong thập niên 70, chủ nghĩa cộng sản bao trùm hơn
nửa trái đất. Ngoài Liên Xô, Trung quốc còn khối Varsovie,
Cuba, Nicaragua, Angola… đó là chưa kể các nước "hồng
hồng" như Ấn độ, các nước Bắc phi. Thuở ấy, đảng
cộng sản Pháp chiếm một lượng cử tri kỷ lục, họ nắm 1/4
ghế trong Quốc hội và thao túng các công đoàn. Tôi còn nhớ
có lần ông Pierre Juquin, một ủy viên bộ chính trị đảng
công sản Pháp đến Đại học Orsay, người ta đã căng một
tấm băng-rôn chào mừng ngay tại cổng chính. Thậm chí bộ
trưởng đến thăm cũng chưa được cái vinh dự ấy. Thanh thế
đàng cộng sản và chủ nghĩa cộng sản lên cao chưa từng
thấy. Tóm lại đâu cũng gặp "kẻ thù".
Ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản còn đặc biệt ảnh
hưởng lên giới trí thức. Tại Pháp cũng như nhiều nước Âu
châu lúc ấy đi theo chủ nghĩa cộng sản gần như là một phong
trào, một cái mốt. Người ta theo đơn thuần chỉ là
"<em>thấy thằng lớn oánh thằng nhỏ là bênh thằng
nhỏ</em>", cũng giống như ở VN hễ cứ xe hơi đụng xe máy
là xe hơi lỗi….
Tôi nghĩ thầy Meyer cũng là một trong những số đó. Nhưng nói
gì thì nói, tôi nhất quyết không "bỏ qua" vụ này. Đối
với tôi, tôi phải "rửa hận" cho các chiến sĩ VNCH đang
căng người ra bảo vệ đất nước trước làn sóng xâm lăng
của hơn 10 sư đoàn đang ồ ạt vượt sông Bến Hải, cho dù
hiệp định Paris ký kết còn chưa ráo mực. Tôi biết là thầy
"chỉ có chết" khi tôi nói về vụ thảm sát Mậu thân năm
68 và gần đó nhất là vụ quân cộng sản pháo kích vào
trường tiểu học Cai Lậy (nay thuộc tỉnh Tiền Giang) làm gần
100 em nhỏ chết và bị thương năm 1974. Tôi đã "thủ" sẵn
các câu nói cũng như hình ảnh, chỉ chờ thầy đề cập đến
chuyện này lần nữa là "tung chưởng" ngay giữa giảng
đường, rồi mặc kệ chuyện nó ra đâu thì ra.
Nhưng cái ngày ấy đã không tới, sau năm đó tôi chuyển ngành
và không có dịp gặp lại thầy. Điều đó đã ray rứt tâm
hồn tôi trong nhiều năm liền. Tôi có cảm tưởng đã không
làm tròn trách nhiệm của mình, cho dù chẳng có ai phó thác cho
tôi cái sứ mạng ấy.
Năm tháng trôi qua, tôi trở về VN và bắt đầu công việc
giảng dạy toán ứng dụng ở Đại học Bách Khoa TP.HCM. Thỉnh
thoảng nhờ gu-gồ mà tôi biết được thầy vẫn còn làm
việc, thậm chí thầy còn đạt được rất nhiều thành công.
Vang dội nhất là thầy trở thành thành viên của Viện Hàn Lâm
Khoa Học Pháp và được giải Gauss trong cùng buổi lễ mà giáo
sư Ngô Bảo Châu được trao giải Fields tại Ấn Độ. Tôi nghĩ
sẽ chẳng bao giờ có dịp nhắc lại chuyện cũ, mà có lẽ
giờ này thầy cũng không nhớ.
Nhưng cuộc đời lại quyết định theo một hướng khác.
Tháng 8/2010 tôi bị nhà nước VN bắt và bị kết án 17 tháng
tù theo điều 79 Bộ Luật Hình sự: Âm mưu lật đổ chính
quyền. Ra tù tôi nằm chèo queo ở nhà để lãnh tiếp 3 năm
quản chế.
Tháng 8/2012 tôi bất ngờ tiếp hai người khách từ phương xa,
giáo sư Michel Waldschmidt và giáo sư Pierre Cartier. Những tên
tuổi lớn của toán học Pháp. Tôi quen thầy Waldschmidt tử hồi
dạy ở ĐHBK qua một buổi thuyết trình về hàm diophante. Tôi
đã đưa thầy đi tham quan ba ngôi chùa ở Sàigòn và chúng tôi
trở nên bạn nhau từ đấy. Khi tôi bị tù, thầy có đến tận
nhà thăm hỏi và sau đó lập một kiến nghị lên chính phủ
Pháp có những biện pháp để trả tự do cho tôi. Kiến nghị
đã được nhiều giáo sư Pháp hưởng ứng. Nghe tôi được tự
do ông đã thu xếp và nhân tham dự Hội nghị Toán học tại
Huế, ông đã đến hỏi "cho ra lẽ" câu chuyện của tôi.
Ông dẫn theo người bạn là giáo sư Cartier.
Gs Cartier năm nay đã ngoài 80, ông là một chuyên gia về hình
học đại số và hiện vẫn còn làm việc cho một Trung tâm
nghiên cứu. Cả hai nhà toán học ngồi lặng nghe câu chuyện
của tôi, vừa thích thú vừa xót xa. Kết thúc câu chuyện,
thầy Waldschmidt nói:
- Tôi rất hiểu những khó khăn tình trạng cô lập này, nhưng
cậu đừng lo, chúng tôi sẽ cố gắng giúp đỡ và giới thiệu
cậu đến các đồng nghiệp. Họ sẽ biết và nhớ đến cậu.
Lúc ấy thầy Cartier mới lên tiếng.
- Michel (tên gọi của thầy Waldschmidt) đã kể hết cho tao nghe
chuyện của mày. Tao rất thông cảm và chia sẻ khó khăn này.
Để tao kể cho mày nghe, trong bài phát biểu của tao trước
Hội nghị, tao đã kết luận rằng "<em>Chỉ trong môi trường
tự do toán học mới có thể phát triển tốt đẹp</em>". Nói
rồi thầy cười, một nụ cười tinh nghịch như vừa làm
được một cái gì thích thú. Nhưng đối với tôi, đây có lẽ
là lời động viên hay nhất mà tôi nghe được từ khi ra tù.
Tôi nhìn sâu vào mắt của thầy để gởi gấm hết tấm lòng
biết ơn của mình. Sau đó chúng tôi lan man sang các chuyện
khác. Đến một lúc thầy Cartier buột miệng hỏi:
- Mày có biết tên tuổi các nhà toán học Pháp chứ? Thầy
Cartier gãi ngay chỗ ngứa, tôi phun ra một lô tên: Descartes,
Lagrange, Laplace, Galois, Cauchy, Poisson…
- Đúng phóc, thế các nhà toán học gần đây, mày có biết ai
không? Chà ! chỗ này không phải là chỗ ngứa, nhưng tôi cũng
tìm ra được Henri Cartan và Laurent Schwartz. Thầy Cartier gật gù
ra vẻ thán phục. Nhưng tôi thì chưa hài lòng, phải chứng tỏ
kiến thức của mình. Trong lúc bối rối, chợt nhớ đến thầy
cũ:
- Ông có biết Yves Meyer không? thầy Cartier trợn tròn con mắt
màu xanh ve chai của mình:
- Mày cũng biết Meyer à?
- Dạ, đó là thầy của em ở Đại Học Orsay.
Thầy Cartier nở một nụ cười ranh mãnh:
- Vậy thì tao lả… ông nội của mày rồi!
Đến lượt tôi căng con mắt ra:
- Thế ra là…
- Ừ, tao là thầy của Yves Meyer!
Quả trái đất tròn thật. Tôi ào ào kể cho thầy những kỷ
niệm về thầy Meyer nhưng tuyệt không nhắc đến chuyện máy
bay Mỹ. Thầy Waldschmidt bất ngờ xen ngang nói:
- Này! Meyer cũng ký vào bản kiến nghị trả tự do cho cậu
đấy!
Thật à! Tôi sững người!
- Thế cậu chưa xem website của tớ à?
Và đó là điều đầu tiên tôi làm khi về đến nhà. Quả
thực như thế. Nằm giữa tên các nhà khoa học Pháp là chữ
Yves Meyer sờ sờ. Tôi yên lặng một hồi lâu rồi gởi cho
thầy một email cảm ơn. Thầy phúc đáp ngay và nói cho tôi
biết rằng thầy đã vận động và gởi kiến nghị đến
những địa chỉ có uy tín trong làng giáo dục Pháp.
Nhưng câu chuyện cũ ngày xưa vẩn âm ỉ trong tôi và tôi mong
có câu trả lời thỏa đáng. Tôi ngồi viết một email dài dòng
nhưng nghĩ sao xóa sạch chỉ giữ lại câu cuối: "<em>Em cảm
ơn thầy đã nghĩ đến em, nhưng em muốn biết động cơ nào
khiến thầy đi tranh đấu cho một người chống lại cái chế
độ mà trước đây thầy đã ra sức bênh vực nó</em>". Rồi
tôi bấm nút Send.
Đợi một ngày, hai ngày rồi một tuần, hai tuần vẫn không
thấy hồi âm. Tôi nghĩ chắc thầy giận. Nhưng cuối cùng thầy
cũng trả lời. Email thầy trống không nhưng lại kèm theo một
tập tin. Thầy gởi cho tôi bài diễn văn đọc trong một hội
nghị toán học ở Madrid tháng 9/2001. Trong đó tôi thấy có
dòng: "<em>Les mathématiques signifient la liberté et
l'égalité</em>" - tạm dịch là "Toán học có nghĩa là tự
do và bình đẳng".
Chợt nhớ đến những gì thầy Cartier đã nói với tôi trước
đó. "Chỉ trong môi trường tự do toán học mới có thể phát
triển tốt đẹp". Tôi không nghĩ rằng thầy Meyer đã "hội
ý" với thầy của mình để trả lời cho tôi, nhưng đơn
thuần đây là suy nghĩ của những trí thức chân chính. Ngày
xưa họ bênh vực cho người cộng sản (thậm chí bênh vực cho
cả chủ nghĩa cộng sản như Pierre Juquin), vì họ nghĩ rằng nó
tốt, nó đang bị hà hiếp. Nhưng sau những biến cố thuyền
nhân VN vào thập niên 80, sự sụp đổ của chủ nghĩa cộng
sản tại Đông Âu thập niên 90, sự xuống dốc không phanh của
đảng cộng sản Pháp mười năm trở lại đây đã bắt buộc
họ phải suy nghĩ lại, và từ đó sẵn sàng đứng ra tranh
đấu cho những người đang bị tù đày chỉ vì chính kiến,
đơn giản chỉ là vì chúng tôi, vì chúng ta thực sự có chính
nghĩa.
"<em>Cartan, Cartier, Meyer và tôi, cả bốn thế hệ đều là
những nhà giáo</em>", ý nghĩ ấy khiến cho tôi vui mừng vì
được "đứng ké" bên cạnh những tượng đài của toán
học. Nhưng điều mà tôi vui mừng và hãnh diện hơn cả là có
thể đứng ngang hàng với họ về một ý tưởng đã theo đuổi
chúng tôi trong suốt cuộc đời. Đó là: <strong>Chỉ có tự do
mới giúp cho con người phát triển toàn vẹn.</strong>
Sàigòn, 20/11/2013
Phạm Minh Hoàng (pmhoang.blogspot.com)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131121/pham-minh-hoang-2011-chuyen-tu-nhung-nguoi-thay),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét