Kính Hòa - Đập thủy điện và nhóm lợi ích

<div class="boxleft300"><img
src="http://www.rfa.org/vietnamese/programs/ScienceAndEnvironment/mang-uncontrl-inundation-10272013065421.html/dakrong-3-260.jpg/image"
/><div class="textholder">Đập thủy điện Đakrông III bị vỡ
đập năm 2012.</div></div>Các đập thủy điện miền Trung, nơi
có dòng chảy rất xiết, đã gây nhiều tai họa trong thời gian
vừa qua. Tại sao người ta lại xây dựng những công trình nguy
hại cho người dân như vậy? Có phải vì những lợi ích của
những nhóm người nào đó?

<h3><b>Chết vì lũ của thủy điện</b></h3> Bài toán năng
lượng cho một quốc gia đang phát triển và đông dân như Việt
Nam không bao giờ dễ dàng. Thủy điện từ lâu đã được tính
đến như một nguồn năng lượng rẻ tiền và không gây ô
nhiễm. Những đập thủy điện đầu tiên được xây dựng ở
miền Nam và miền Bắc trong những năm đất nước còn chiến
tranh, đó là các nhà máy Đa Nhim ở miền Nam và Thác Bà ở
miền Bắc. Vào thời gian ấy khái niệm đánh giá tác động
môi trường chưa ra đời nói chung, và tác động nguy hại của
các đập nước cũng chưa được biết đến nhiều. Những con
đập được tiếp tục xây sau khi chấm dứt chiến tranh, những
con đập lớn ở miền Bắc như Hòa Bình, Sơn La, ở miền Nam
như Trị An, và rất nhiều đập nhỏ trên các dòng sông ngắn
chảy xiết ở miền Trung.

<div class="boxright200"><div class="quotebody"><div class="quoteopen"><img
class="quoleft" src="/misc/quoleft.png"/></div>Lượng nước trong hồ
luôn rất nhiều rồi vì vậy khi lũ về người ta sợ vỡ đập
nên lại càng xả nước nhiều ra thêm nữa làm cho lũ càng
trầm trọng hơn nữa. <img class="quoright" src="/misc/quoright.png"/>
<br class="quoteclear"></div><div class="quoteauthor">» Người dân ở
Đại Lộc</div></div> Theo Tiến sĩ Địa Vật Lý Nguyễn Thanh
Giang, hiện thủy điện cung cấp đến 36% lượng điện cho cả
nước với 226 công trình đang vận hành. Riêng bốn tỉnh miền
Trung và hai tỉnh Tây Nguyên đã có gần 150 dự án thủy điện.

Trong thời gian gần một năm qua, các đập nước thủy điện
ở miền Trung đã liên tiếp gặp những trục trặc, có khi đưa
đến chết người. Đó là trường hợp các đập Dakrong 3 ở
Quảng Trị, Yakrel 2 ở Gia Lai. Và tệ hại nhất là hàng loạt
hồ thủy điện thủy lợi ở miền Trung phải xả lũ bất ngờ
trong mùa mưa bão, gây thiệt hại về vật chất và cả sinh
mạng cho người dân. Việc xã lũ gần nhất chỉ mới cách đây
vài ngày, góp nước với thủy thần giết chết 34 người và
gây ra vô vàn mất mát về nhà cửa mùa màng cho người nông
dân vốn đã là tầng lớp nghèo nhất nước.

Điều đáng nói là việc xả lũ tại họa đó đã trở thành
bình thường vì nó cứ lặp đi lặp lại. Một người dân
sống ở Đại Lộc Quảng Nam, nơi bị ngập sâu trong những này
qua nói với chúng tôi:


<div class="boxleft300"><img
src="http://www.rfa.org/vietnamese/vietnamnews/flash-flood-update-25-dead-1-missing-11162013081608.html/quy-nhon-622.jpg/image"
/><div class="textholder">Người dân ở phường Nhơn Phú, tỉnh Quy
Nhơn đang chờ cứu hộ hôm 16/11. Photo courtesy of
TTO.</div></div><i>"Dân miền Trung mình thì năm nào cũng bị bão
lũ nên nó trở thành bình thường rồi. Tuy nhiên những năm
gần đây thì lại có đặc điểm là những đập thủy điện
người ta xây dựng lên; Ban đầu người ta nói là sẽ phát
điện và sau đó vào mùa lũ thì người ta sẽ điều tiết
nước lũ. Người ta giải thích là khi lũ về người ta sẽ
chứa nước lại bớt, người ta sẽ giảm thiểu nước trong
cơn lũ. Qua thực tế thì những năm vừa rồi thì những điều
người ta nói là không đúng. Lượng nước trong hồ luôn rất
nhiều rồi vì vậy khi lũ về người ta sợ vỡ đập nên lại
càng xả nước nhiều ra thêm nữa làm cho lũ càng trầm trọng
hơn nữa. Nguy hiểm nữa là khi xả nước, người ta làm cho
mực nước dâng lên rất là nhanh. Nhiều người dân trở tay
không kịp."</i>

Khi các tai nạn hồ nước xảy ra trong thời gian qua, các chuyên
viên quản lý nói rằng trách nhiệm lớn là do bên thi công đã
không làm tốt công trình, còn chuyện xả lũ bất ngờ là
chuyện chẳng đặng đừng do việc theo dõi mưa không tốt.

<h3><b>Nguy hiểm và bất hợp lý</b></h3> Trong chương trình địa
lý Việt Nam ở bất cứ thời nào cũng đều có ghi nhận về
đặc tính những con sông miền Trung Việt Nam là chảy rất
xiết trong mùa mưa bão, do dòng sông rất dốc và ngắn. Và nay
lượng nước chảy xiết đó lại càng tăng lên do rừng ở
nguồn các con sông và trong lưu vực của chúng không còn nhiều
nữa. Khi được hỏi phải chăng sự bất lợi về địa lý
của miền Trung cũng là nguyên nhân gây ra những tai họa từ
các đập thủy điện của vùng này, Tiến sĩ Nguyễn Thanh Giang
nói:

<i>"Đúng như vậy, các hiểm họa là do sự xây dựng tùy
tiện, và những tai nạn xảy ra chứng tỏ là cả hệ thống
thủy điện ở miền Trung là không tồn tại hợp lý."</i>

Sự bất hợp lý ấy có thể được biết đến khi dự án
được đưa ra để đánh giá tác động môi trường của nó.

Cũng giống như bất kỳ quốc gia nào khác ở thế kỷ 21 này,
những dự án lớn ở Việt nam đều cần phải trải qua việc
đánh giá tác động môi trường. Ông Nguyễn Huỳnh Thuật, một
chuyên gia về rừng nhiều lần lên tiếng bảo vệ rừng quốc
gia Nam cát tiên bị đe dọa bởi các công trình thủy điện,
nói về đánh giá tác động môi trường ở Việt nam như sau:

<div class="boxright200"><div class="quotebody"><div class="quoteopen"><img
class="quoleft" src="/misc/quoleft.png"/></div>Đúng như vậy, các hiểm
họa là do sự xây dựng tùy tiện, và những tai nạn xảy ra
chứng tỏ là cả hệ thống thủy điện ở miền Trung là không
tồn tại hợp lý. <img class="quoright" src="/misc/quoright.png"/> <br
class="quoteclear"></div><div class="quoteauthor">» TS Nguyễn Thanh
Giang</div></div> <i>"Đơn vị chủ đầu tư lại thuê đơn vị
đánh giá tác động môi trường, nên thường bao giờ chủ
đầu tư cũng thuê người ủng hộ họ chứ không mang tính
chất độc lập. </i>

<i>Bộ Tài nguyên - Môi trường thẩm định, nhưng thẩm định
để làm chứ không phải để dừng lại. Bước thẩm định là
bước cuối cùng của quá trình đầu tư. Tôi thấy qui trình
'lộn ngược'. Có một số bài nói thủy điện Việt Nam đi
ngược với thế giới là như vậy đó. Nói chung những đánh
giá tác động của Việt Nam chỉ làm cho đúng thủ tục thôi,
gọi là cho đẹp về mặt hình thức, thủ tục; chứ không
phải một cửa để đóng lại hay mở ra."</i>

Như vậy, việc xây cất những công trình thủy điện trên
vùng đất miền Trung, mà về mặt địa lý có thể gây ra
nhiều tai họa, chỉ tuân theo ý chí của người quyết định
mà không tuân theo sự hợp lý của thiên nhiên và tri thức con
người.

Sự duy ý chí ấy là một yếu tố hàng đầu trong các quyết
định chính trị ở Việt Nam. Và ở thời buổi kinh tế thị
trường, ý chí chính trị ấy còn dính líu sâu nặng với lợi
nhuận nữa. Tiến sĩ Trần Nhơn, nguyên Thứ trưởng Bộ Thủy
lợi nói với chúng tôi:

<i>"Thủy điện được tiếp cận trên quan điểm thị
trường, có đầu tư và hoàn vốn nên người ta lao vào kinh
doanh. Đối với thủy điện, thường những công trình với
kết cấu hạ tầng như vậy thời gian hoàn vốn phải từ 30-40
năm; nhưng do cơ chế hiện hành những dự án thủy điện nhỏ
nhỏ, vừa vừa hiện nay người ta tính ra chỉ độ hơn 10 năm
thôi. Do đó, người ta lao vào bỏ vốn đầu tư thành ra hơi
loạn."</i>

Rất nhiều thủy điện nhỏ và vừa như vậy hiện nay có chủ
là các công ty tư nhân. Phải chăng việc chẳng màng đến các
bất lợi của thiên nhiên ở đây đã mang dáng dấp của các
nhóm lợi ích? Và điều này phải chăng cũng được bảo đảm
bởi một điều khoản trong luật đất đai là đất đai sẽ
bị giải tỏa để dùng cho các công trình phát triển kinh tế
xã hội?

Sự câu kết giữa các quyết định chính trị và lợi nhuận
ấy trong một môi trường thiếu vắng tự do ngôn luận, thì
liệu những qui trình đánh giá tác động môi trường có thể
làm gì được để dừng lại những hiểm nguy chết chóc treo
trên đầu người dân miền trung trong mùa mưa lũ?

Kỹ sư Phạm Đình Cung một chuyên gia kỹ thuật từ Pháp nói
rằng, Việt Nam không thiếu các chuyên gia giỏi, vấn đề là
không có chỗ để phản biện. "<i>Ai quyết định Cái chỗ
để phản biện ấy?"</i>

Dường như câu trả lời cho bài toán phản biện cho các cơn
lũ nhân tai ở miền Trung là nó có cùng một ẩn số với bài
toán phản biện cho mô hình kinh tế xã hội Việt nam đang nằm
dưới sự lãnh đạo duy nhất của đảng cộng sản.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131120/kinh-hoa-dap-thuy-dien-va-nhom-loi-ich),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!