Jonathan London - Việt Nam ơi, đừng tuyệt vọng!

Ở khắp Việt Nam và trên toàn thế giới những người quan tâm
đến Việt Nam hiện đang cố hiểu ý nghĩa (hay sự vô nghĩa)
của các sự kiện diễn ra hôm Thứ Năm, khi Quốc hội nước
Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam (và Đảng Cộng sản cầm
quyền) chính thức phê chuẩn hiến pháp được sửa đổi sau
hơn một năm tranh luận với mức độ công khai trước nay chưa
từng thấy về các ưu điểm và khiếm khuyết của một hiến
pháp vẫn giữ nguyên hiện trạng. Ngay lúc này có thể có ba
nhận định rất thích hợp như sau.

Thứ nhất, về mặt thời sự, việc thông qua hiến pháp chẳng
phải là tin tức mới mẻ và chắc chắn đã không được
nhiều người chú ý nếu không có cuộc tranh luận toàn quốc
về hiến pháp này. Quốc hội – từ thuở ban đầu đến nay
– là một cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam, do Đảng
lập nên, và phục vụ cho Đảng. Nói như vậy chẳng có ai cãi,
và chí ít cũng giúp lý giải kết quả 486 đại biểu tán thành
và 0 đại biểu không tán thành trong một cơ quan tự cho mình
là đại diện của toàn dân. Thật tình chẳng có gì đáng
ngạc nhiên về bản thân kết quả này ngoại trừ chuyện nó
gợi ý ít nhiều về tuồng kịch diễn ra xung quanh cuộc họp
này; tuồng kịch mà bản thân nó do những tác động nhìn chung
không liên quan đến chính Quốc hội.

Thứ hai, tuy có lẽ phản ánh các quan điểm của "đại đa
số đại biểu" của Quốc hội, việc thông qua hiến pháp cung
cấp rất ít thông tin về thực trạng chính trị ở Việt Nam.
Tuy kết quả kiểm phiếu cuối cùng cho thấy có kỷ cương
Đảng trong số 488 người được chọn lựa kỹ càng có quyền
bỏ phiếu, còn có hàng trăm đảng viên ngang tầm hay có vị
thế cao hơn đã và sẽ tiếp tục cổ xúy những cải cách căn
bản. Hiện nay, bất cứ ai có chút ít hiểu biết về chính
trị ở Việt Nam đều biết rằng ở dưới cái vỏ ngoài đoàn
kết và đồng thuận, sự cạnh tranh, sự bất hòa và sự mất
đoàn kết bên trong Đảng (nếu không nói là trong Quốc hội)
đang ở mức độ vô tiền khoáng hậu. Tỉ lệ 98% tán thành
hiến pháp sửa đổi sắp bằng với mức độ "đồng
thuận" của Bắc Hàn.

Thứ ba, tuy ý nghĩa lịch sử của quá trình sửa đổi hiến
pháp Việt Nam vẫn còn chưa rõ, chúng ta có đủ lý do để nghĩ
rằng những hiệu ứng quan trọng nhất của quá trình này sẽ
không được thể hiện ở các thể chế chính thức của Việt
Nam, mà suy cho cùng các thể chế này chỉ có những thay đổi
hầu như không đáng kể; mà là sẽ được thể hiện ở các
thay đổi khá lớn mà chúng ta đã quan sát được trong văn hóa
chính trị của Việt Nam. Lần đầu tiên trong lịch sử cai trị
của Đảng Cộng sản ở Việt Nam, đất nước này đã chứng
kiến sự gia tăng thảo luận chính trị công khai gần như không
bị can thiệp. Với nguồn sinh lực từ một bản kiến nghị ban
đầu có chữ ký của 72 vị trí thức và nhân sĩ có những
mối quan hệ lâu đời với đảng và nhà nước, Việt Nam ngày
nay có một văn hóa chính trị sống động hoàn toàn trái
ngược với những gì có thể quan sát được ở Trung Quốc, và
cho đến nay đã chống chọi được sự đàn áp của nhà
nước.

Đối với người Việt và nhiều người bạn của Việt Nam,
còn đôi chút thất vọng. Ngay cả những người, như tác giả
bài này, thông cảm với các lý tưởng xã hội chủ nghĩa cũng
không thể không thấy thất vọng ít nhiều về điều dường
như là một cơ hội mang tính lịch sử để giải quyết những
hạn chế thể chế căn bản hiện đang kìm hãm Việt Nam. Riêng
phần tôi, tôi sẽ tiếp tục dành tâm huyết và sức lực để
hiểu và lý giải rõ hơn các bước phát triển đương đại ở
Việt Nam với tư cách là một nhà phê bình thân thiện bên
cạnh những người bạn trong và ngoài nhà nước hiện đang
phấn đấu vì một tương lai tươi sáng. Việt Nam còn đầy
hứa hẹn. Nhưng kết quả hôm nay khiến ta có lý do để tạm
ngừng lại trước khi tiếp tục. Quan điểm riêng của tôi là
thách thức lớn nhất mà Việt Nam đang đối mặt xuất phát
từ sự thiếu tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong
hệ thống chính trị của mình; các đặc điểm thể chế mà
đã trở thành gánh nặng nặng nề, phá hoại các nền tảng
của sự tăng trưởng nhanh bền vững và công bằng xã hội.

Hôm trước khi diễn ra buổi bỏ phiếu về hiến pháp, nhà
nước Việt Nam lại ban hành thêm một nghị định nữa hứa
phạt những người nói xấu nhà nước hay đảng trên các mạng
xã hội; điều này diễn ra ở một nước mà chỉ mới cách
đây hai tuần lấy được ghế trong Hội đồng Nhân quyền Liên
Hiệp Quốc. Khi được bầu vào hội đồng đó, Việt Nam đã
cam kết cổ xúy nhân quyền trên toàn cầu và ngay tại Việt
Nam. Đây quả thực là những giá trị mang lại nguồn cảm
hứng tạo nên hiến pháp đầu tiên của Việt Nam. Thế rồi có
đôi chút oái ăm. Hiến pháp do chính Hồ Chí Minh thẩm định
và phê chuẩn vào năm 1946 có thể nói tiến bộ hơn và ủng
hộ nhân quyền hơn hiến pháp được thông qua nhân danh ông 67
năm sau. Than ôi, quyết định của ông Hồ sau đó tước mất
của Quốc hội bản chất dân chủ của cơ quan này vẫn còn ám
ảnh Việt Nam hiện nay và rất có thể đe dọa các triển vọng
tăng trưởng của nước này.

Ở Việt Nam, và thậm chí trong bộ máy nhà nước của nước
này, không thiếu những người thông minh, có năng lực và tận
tụy. Cái mà nước này thiếu là các thể chế cần thiết cho
một nền kinh tế có hiệu năng cao. Với vị trí địa lý và
vai trò đang trỗi dậy của Việt Nam trong thương mại thế
giới, nền kinh tế của Việt Nam sẽ tiếp tục tăng trưởng.
Nhưng tốc độ, những cách phân phối, và chất lượng của
sự tăng trưởng đó sẽ còn đáng ngờ chừng nào nước này
vẫn còn được cai trị theo cách không minh bạch. Có nhiều
điều có thể học hỏi từ việc lắng nghe những nhà phê bình
thân thiện ở cả trong lẫn ngoài nước, và trong lẫn ngoài
nhà nước.

Đối với những người cố giữ hiện trạng, và những người
có thiên hướng bắt chước thái độ đắc thắng kiểu Trung
Quốc cho rằng mô hình độc đảng là khôn ngoan, việc thông qua
hiến pháp và vào hội đồng nhân quyền Liên Hiệp Quốc là
những dịp để dè bỉu những nước khác trên thế giới,
đặc biệt là những nơi ủng hộ chủ nghĩa tự do và dân chủ
(được xem là) 'của phương Tây'. Thực ra, chủ nghĩa tự do
và (nhất là) chủ nghĩa tân tự do và dân chủ phương Tây đang
gặp khủng hoảng ở nhiều nơi; mà Mỹ là ví dụ điển hình.
Nhưng có lẽ có thể rút được bài học từ cả phe Leninist
[định hướng] thị trường lẫn phe tân tự do. Trong cả hai
bối cảnh, giới quyền thế chính trị và kinh tế đã nắm
quyền kiểm soát cỗ máy nhà nước để phục vụ cho các mục
tiêu ích kỷ của họ. Điều cần thiết ở cả hai bối cảnh
này là các thể chế và tinh thần hoạt động [chính trị và
xã hội] mà có thể buộc chính trị phải phục vụ nhân dân.

Các hiến pháp có ý nghĩa hay vô nghĩa nhờ vào nội dung thì
ít, mà nhờ nhiều vào mức độ ủng hộ và chấp nhận dành
cho hiến pháp đó. Hôm nay ở Việt Nam, các đại biểu Quốc
hội đã bày tỏ các sở nguyện của họ. Người ta tự hỏi
quá trình cải tổ hiến pháp đã có kết quả ra sao nếu như
Việt Nam đã có một hiến pháp khác, một hiến pháp bảo đảm
cho người Việt được quyền có các quyền mà cả hiến pháp
1946 lẫn Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền đều hứa hẹn.
Nếu có một hiến pháp như vậy, người Việt với mọi thiên
hướng chính trị từ tả sang hữu, trong đó có Đảng Cộng
sản, có thể đóng góp vào sự phát triển của đất nước
trên một sân chơi công bằng hơn và minh bạch hơn. Cuộc bỏ
phiếu hôm nay có thể được nhiều giới đón nhận với cảm
giác thất vọng. Nhưng về mặt chính trị, Việt Nam hiện nay
khá hơn nhiều so với cách đây chỉ một năm. Việt Nam ngày nay
có một môi trường bàn luận chính trị sống động, nhìn chung
không bị can thiệp, và rõ ràng là đa nguyên.

Sáng hôm qua, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nói trước
cuộc bỏ phiếu rằng sẽ có việc phải làm "sau khi chúng ta
thông qua hiến pháp", cho thấy trước cuộc kiểm phiếu cuối
cùng rằng "gạo đã nấu thành cơm". Ông cũng tuyên bố,
với vẻ hơi tình cảm ủy mị, rằng giới lãnh đạo ủy ban
hiến pháp của Quốc hội rất trân trọng thậm chí cả nhiều
quan điểm bất đồng đã được trình bày trong và xung quanh
quá trình sửa đổi hiến pháp. Chúng ta hãy hy vọng rằng ông
và những người Việt khác thực sự chia sẻ tình cảm này.

Thay vì trấn áp ý kiến bất đồng bằng các chỉ thị, Việt
Nam nên khuyến khích môi trường bàn luận chính trị công khai
mới chớm nở và sự quan tâm ngày càng tăng của công chúng
đối với chính trị. Những người cổ xúy cải cách, trong đó
có tác giả bài này, tin rằng con đường đi đến thịnh
vượng đòi hỏi phải có một hiến pháp thích hợp với những
đòi hỏi bắt buộc về trách nhiệm giải trình và tính minh
bạch hơn hiến pháp được thông qua hôm nay. Có ai bảo chính
trị là chuyện dễ đâu. Nhưng, Việt Nam ơi, đừng tuyệt
vọng!

Chào đoàn kết,

<strong>JL</strong>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131129/jonathan-london-viet-nam-oi-dung-tuyet-vong),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!