<b>Chuyện cũ nói lại</b>
Ngày xưa, ta gọi là "Quốc gia". Quốc gia Việt Nam. Gia là
nhà, quốc là nước. Bởi vậy, ai cũng hiểu như là hiển
nhiên: Quốc gia là Nhà nước. Nhà nước ấy, theo định nghĩa
pháp lý mà mọi người trên thế giới thường học, gồm ba
yếu tố căn bản: một lãnh thổ, một dân số, một tổ chức
chính trị. Việt Nam là một Nhà nước vì Việt Nam có một
lãnh thổ hình chữ S, một dân số gồm nhiều thành phần dân
tộc, một chính thể đóng đô tại Hà Nội. Thế giới hiểu
Nhà nước Việt Nam là vậy. Nhưng người Việt Nam hiểu như
vậy thì lầm to! Đọc Hiến pháp 1980, rồi Hiến pháp 1992, rồi
Dự thảo sửa đổi Hiến pháp hiện nay, "Nhà nước" trong
đó không phải là Quốc gia. Không phải là... Nhà nước! Không
gồm ba yếu tố như ta thường học. Nó là cái gì đó không
chính xác, và nó không chính xác vì ngôn ngữ đẻ ra nó không
phải là ngôn ngữ pháp lý mà là ngôn ngữ chính trị. Ngôn
ngữ chính trị khai sinh ra nó nằm trong Hiến pháp 1980, tức là
Hiến pháp chấm dứt Nhà nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa
thiêng liêng của thời Tuyên Ngôn Độc Lập, chấm dứt Hiến
pháp 1946 mà ngôn ngữ rất pháp lý, chính xác. Nói lại chuyện
cũ may ra hiểu được chuyện mới chăng.
Trong "Lời Nói Đầu" của bản Hiến Pháp 1980 ấy có câu
chỉ đạo như sau: "Nó (tức là Hiến pháp) thể hiện mối
quan hệ giữa Đảng lãnh đạo, nhân dân làm chủ, Nhà nước
quản lý trong xã hội Việt Nam". Quái, Quốc gia Việt Nam chạy
đi đâu mà bây giờ chỉ còn "xã hội Việt Nam"? Trong cái
"xã hội" ấy, "Nhà nước" chỉ còn là một trong ba thành
phần, đứng đàng sau rốt, như cái đuôi con voi. Vậy thì
"Nhà nước" này đâu có phải là khái niệm pháp lý mà ai
cũng hiểu? Nó là cái gì mà vai trò được giao phó là công
việc của một anh quản lý? Hiến pháp 1992 hiện hành và Dự
thảo sửa đổi không lặp lại nguyên văn câu tuyên bố chỉ
đạo ấy nữa, nhưng tinh thần là y chang, một sợi chỉ hồng
ấy thôi xuyên suốt từ đầu đến cuối. Đảng lãnh đạo,
Nhà nước quản lý. Đảng và Nhà nước là hai. Đảng là ai,
mọi người đều thấy cụ thể. Nhưng "Nhà nước", thực
thể là thế nào, có thực thể hay không, khi Quốc hội cũng là
đảng viên, khi Chính phủ cũng là đảng viên, khi đâu đâu
cũng là đảng viên? Nếu Đảng và "Nhà nước" là hai thì
ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng không phải là Nhà nước?
Thế tại sao khi ông đi thăm nước này nước nọ, họ tiếp
ông như đại diện của Nhà nước Việt Nam? Trong đầu của
mọi người trên thế giới, ông là Nhà nước Việt Nam! Họ
trương cờ đỏ sao vàng của Nhà nước Việt Nam để tiếp
ông. Ông đứng nghiêm trang nghe quân nhạc của họ cử hành bài
quốc ca của Nhà nước Việt Nam. Họ đâu có tiếp "xã hội
Việt Nam"! Họ tiếp "Nhà nước Việt Nam"! "Xã hội Việt
Nam" đâu có quốc kỳ, quốc ca? Quốc kỳ ấy, quốc ca ấy có
từ khi Chủ tịch Hồ Chí Minh thành lập lại Nhà nước Việt
Nam đã bị xóa bỏ trên bản đồ thế giới như một quốc gia
độc lập. Trước đó, vẫn có "xã hội" nhưng không có Nhà
nước! Nhà nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh là một chữ S
độc lập, một con Hồng cháu Lạc độc lập, một chính quyền
độc lập <i>trong đó đảng Cộng sản tham gia như một thành
phần</i>. Như vậy, đảng Cộng sản nằm trong chính quyền, ở
trong Nhà nước, cùng với nhân dân nằm trong bụng của Nhà
nước, đâu có nằm lên trên? Dù cho sau đó, Hiến pháp 1980 ban
cho đảng Cộng sản quyền lãnh đạo, và nếu nhân dân chấp
nhận quyền đó, thì đó hiển nhiên là lãnh đạo trong chính
quyền, <i>lãnh đạo chính quyền</i>, chứ sao lại lãnh đạo
Nhà nước?
Vậy thì "Nhà nước" được đẻ ra từ 1980 không phải là
Nhà nước của Chủ tịch Hồ Chí Minh rồi! Vì vậy, khái niệm
lẫn lộn như chỉ rối. Chẳng hạn, khi điều 9 đoạn 2 của
Dự thảo sửa đổi viết: "Mặt Trận (Tổ Quốc) cùng Nhà
nước chăm lo và bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân",
chữ <i>"cùng"</i> trong đó thật là bí hiểm. Sao lại
"cùng"? Nếu anh ở trong Nhà nước thì anh không thể
"cùng" được. Anh chỉ "cùng" với một cái gì hay với ai
là khi cái đó, người đó, ở ngoài anh, chẳng hạn anh
"cùng" với vợ anh. Vậy Mặt Trận ở ngoài Nhà nước à?
Lại cũng chẳng hạn khi điều 29 của Dự thảo sửa đổi
viết: "Nhà nước tạo điều kiện để công dân tham gia quản
lý Nhà nước...", quái, ấy là một Nhà nước hay hai Nhà
nước? Nhà nước nào tạo điều kiện? Nhà nước nào được
quản lý? Nếu là hai thì vô lý, vì làm gì có hai Nhà nước,
cũng như làm gì có hai mặt trời! Nếu là một thì lại không
chính xác vì cái việc "tạo điều kiện" là việc của các
<i>cơ quan</i> Nhà nước, của <i>chính quyền</i>, trong đó đáng
lẽ có cả đảng Cộng sản như đã nói.
Hãy đọc lại Hiến pháp 1946: làm gì có chữ "Nhà nước"!
Bởi lẽ Nhà nước 1946 là nước, nước Việt Nam Dân Chủ
Cộng Hòa, và trong nước ấy chỉ có một chính quyền thôi,
gồm: Nghị Viện (Quốc Hội), Chính phủ, cơ quan tư pháp, Hội
đồng nhân dân và Ủy ban hành chánh ở các cấp địa phương.
Đó là các <i>cơ quan</i> của chính quyền Nhà nước mà Hiến
pháp quy định quyền hạn và trách nhiệm cụ thể cùng các
mối tương quan qua lại. Lúc đó cũng có đảng chứ, và đảng
cũng chi phối chính quyền chứ, có thể lãnh đạo nữa trên
thực tế, nhưng dù lãnh đạo đi nữa, đảng cũng là một bộ
phận của chính quyền Nhà nước, như Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã nhắc lui nhắc tới hoài mãi: "<i>Đảng ta là đảng cầm
quyền</i>". Cầm quyền là cầm chính quyền trong Nhà nước,
chứ đâu có đặt bày ra một khái niệm "Nhà nước" mông
lung rồi giao cho nó cái phận sự của anh quản lý, làm việc
dưới một thế lực lãnh đạo không pháp lý hóa được và
cũng không muốn pháp lý hóa vì pháp lý hóa thì hóa ra nó ở
dưới luật mất rồi, đâu còn tối cao nữa! Tất cả nhập
nhằng mà ai cũng biết và cũng nói từ lâu trong quan hệ giữa
đảng và "Nhà nước" là do ở chỗ ấy: dẹp bỏ ngôn ngữ
pháp lý của Hiến pháp 1946 và thay vào đó hai khái niệm chính
trị bằng ngôn từ chính trị: "lãnh đạo" và "quản
lý". Chừng nào hai khái niệm chính trị ấy chưa làm đề tài
để thay đổi tư duy, sửa đổi Hiến pháp chỉ là thay đổi
văn bản chính trị này bằng văn bản chính trị khác, không
ảnh hưởng thực sự gì đến đời sống pháp luật.
Vậy thì Nhà nước là gì, và vai trò đích thực của Nhà
nước là gì? Phe tự do nói: Nhà nước là trọng tài. Phe mác
xít nói: là bộ máy nằm trong tay một giai cấp để bóc lột
giai cấp khác. Gác ra ngoài tranh luận lý thuyết ấy, điều
chắc chắn là lúc nhân loại đang còn ban sơ thì Nhà nước
chưa có. Xã hội đầu tiên của loài người chắc hẳn là xã
hội gia đình. Sau đó là thị tộc, đẳng cấp, bộ lạc...
Nghĩa là Nhà nước không phải là cách tổ chức chính trị duy
nhất của xã hội trong lịch sử nhân loại, nhưng là cách tổ
chức chính trị mới mẻ nhất, hoàn hảo nhất. Nhà nước
xuất hiện sau một quá trình tiến triển dài của những cấu
trúc xã hội; những cấu trúc này càng ngày càng trở nên phức
tạp và càng được phân biệt với nhau. Nhà nước là sản
phẩm của quá trình đó. Durkheim nói như vậy. Thuyết mác xít
thì giải thích: Nhà nước xuất hiện lúc mà những mâu thuẫn
giai cấp không thể dung hòa được nữa. Dưới cái nhìn này hay
cái nhìn kia, Nhà nước đều xuất hiện ngay khi có một đầu
não chính trị tách ra khỏi xã hội và làm nhiệm vụ tạo lập
trật tự. Trong học thuyết mác xít, quyền hành từ xã hội mà
ra nhưng lại có vẻ đứng lên trên xã hội để ngăn chận
không cho những mâu thuẫn giai cấp đi đến mức làm tiêu diệt
cả xã hội. Trong tư tưởng Durkheim, Nhà nước là một cơ quan
có lý tính, có khả năng vượt qua những lợi ích và tranh
chấp cá nhân.
Dù thế nào đi nữa, bản chất của Nhà nước là thống trị,
thống trị bằng cách ban hành những quy tắc mà công dân phải
tuân theo, nếu không thì sẽ bị trừng trị. Mà sự trừng trị
của Nhà nước thì hiệu nghiệm lắm, bởi vì Nhà nước có
độc quyền cưỡng chế bằng quân sự. Cưỡng chế, đó là
đặc tính của Nhà nước. Lịch sử của Nhà nước là lịch
sử của sự tập trung dần dà quyền hành cưỡng bức vào tay
những người cai trị, và Nhà nước được đẻ ra lúc nó trở
thành nguồn gốc chính đáng duy nhất của quyền lực và bạo
lực. Nói một cách khác, Nhà nước chưa bao giờ chỉ làm công
tác của một anh quản lý tính sổ tính sách. Nhà nước làm ra
luật, Nhả nước ban hành luật, Nhà nước tạo ra các cơ quan
để thi hành luật, Nhà nước trừng trị sự vi phạm luật,
Nhà nước giải quyết những phân tranh xã hội, Nhà nước duy
trì trật tự: đó không phải là quản lý, đó là <i>cai
trị</i>, và Nhà nước nào cũng cai trị, kể cả Nhà nước xã
hội chủ nghĩa. Dù chỉ là trên danh nghĩa thôi, ai dám bảo
Quốc hội của ta không cai trị? Ông là "cơ quan quyền lực
Nhà nước cao nhất" mà. Ai dám bảo ông thủ tướng hiện nay
không cai trị? Cai trị, không có gì khác hơn là soạn luật,
làm ngân sách, thảo kế hoạch, bảo vệ trật tự an ninh. Dù
cho ông làm dưới sự lãnh đạo của điều 4, bản chất của
công việc ông làm là chính trị, không phải hành chánh. Dù có
điều 4 đi nữa, khi ông làm những công việc có bản chất
chính trị, bản chất quyền lực, bản chất cai trị rồi, thì
ông không phải là anh quản lý nữa. Cho dù có lúc ông đội
cái mũ quản lý, lúc nào ông cũng cai trị, hoặc là cai trị
thông qua bộ máy của đảng, hoặc là cai trị thông qua bộ máy
Nhà nước, hoặc là, nói cho chính xác, thông qua bộ máy của
Đảng - Nhà nước. Nói Nhà nước không cai trị cũng như nói
thiên lôi không có sét. Thiên lôi không quản lý sét cho ai ở
trên đầu, thiên lôi đánh là đánh.
Bởi vì không có Nhà nước nào quản lý cả, bởi vì đã là
Nhà nước thì là cai trị, là sử dụng quyền hành chính trị,
quyền hành ý thức hệ, cho nên vấn đề cố hữu đặt ra là:
Vậy thì đảng làm gì? đảng ở đâu? đảng "lãnh đạo"
như thế nào?
Chỉ có hai cách để giải quyết vấn đề. Một là đảng
trực tiếp nắm hẳn quyền chính trị, sử dụng trực tiếp
mọi quyền hành Nhà nước, và như vậy thì đừng phân biệt
"lãnh đạo" và "quản lý" nữa trong đầu óc và trên
giấy tờ, vì cả hai đã chính thức nhập làm một. Hai là tách
đảng ra khỏi Nhà nước như đã từng tuyên bố lâu nay, và
như vậy thì Nhà nước sẽ nắm thực quyền và khái niệm
"lãnh đạo" phải quan niệm lại. Trong cả hai trường hợp,
trường hợp nào cũng cần có con gà và nắm xôi để cúng
tiễn đưa hương hồn anh quản lý về nơi chín suối.
<center> <b>*</b></center>
Chuyện đã cũ, nói đi nói lại sợ nhàm mà chẳng được lợi
lộc gì. Thế nhưng, mới cách đây mấy ngày thôi, hồi đầu
tháng 11 này, báo Tuổi Trẻ có đăng bài phỏng vấn TS Nguyễn
Sĩ Dũng, phó chủ nhiệm văn phòng Quốc hội, mà nhan đề làm
tôi giật mình: "Đổi mới là mệnh lệnh của thời đại".
Dù đã từng nhiều lần lạc quan, rồi thời đại vẫn qua mà
đổi mới vẫn cứ là mệnh lệnh, tôi vẫn muốn tiếp tục
lạc quan khi đọc đoạn cuối của bài phỏng vấn, trong đó
ông phó chủ nhiệm kể lại lần gặp cố thủ tướng Võ Văn
Kiệt vài tuần trước khi ông mất:
<blockquote> "Lúc bấy giờ tôi có nói rằng cần phải hết
sức tránh việc hình thành hai nhà nước trong một đất nước.
Chúng ta có thể nghiên cứu nhất thể hóa sâu rộng hơn, như
Singapore chẳng hạn, để Đảng lãnh đạo thật sự "hóa
thân" vào Nhà nước... Tôi cho rằng hiện nay đây là nhiệm
vụ đầu tiên và quan trọng nhất để đổi mới nền quản
trị quốc gia của chúng ta". </blockquote>
Nói với ông Kiệt thì chỉ cần nửa lời ông cũng hiểu, vấn
đề là có ai khác nữa hiểu như ông? Ông phó chủ nhiệm nói
thêm: "Thật ra, nhất thể hóa cũng đã được Đảng ta đề
ra, chứ không phải là điều gì mới mẻ cả". Đúng vậy,
không có gì mới. Bản thân tôi cũng đã nói cách đây hơn hai
mươi năm. Nhưng nói mà ai nghe?
Dù vậy, mấy lời tâm huyết của TS Nguyễn Sĩ Dũng là tiếng
nói của trí tuệ thức tỉnh, buộc trí thức phải lưu tâm.
Cảm tạ lời nói đó, tôi nghĩ rằng: giá như Quốc hội chỉ
đem vấn đề trọng yếu đáng nói này ra bàn thôi và gác qua
một bên mọi chuyện hoa lá cành khác trong Dự thảo thì quả
thật thời đại sẽ ăn mừng cho Việt Nam. Dù ăn mừng quá
muộn.
<em>Tác giả gửi ngày 16-11-13</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20131118/cao-huy-thuan-nha-nuoc-ong-la-ai),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét