Nguyễn Minh Tuấn - Bước đi mạnh mẽ của Dân Chủ

<blockquote>Dân chủ trong thế kỷ XXI phải là dân chủ thực
chất. Dân chủ chẳng những chấp nhận sự khác biệt, mà còn
lấy sự khác biệt, tính đa dạng trong nhân cách để làm nền
tảng cho sự phát triển.</blockquote>

Cội nguồn của khái niệm dân chủ bắt nguồn từ thời cổ
đại ở Aten (Hy Lạp). Dân chủ theo gốc tiếng Hy Lạp là
"<em>demokratia</em>", nghĩa là quyền lực thuộc về nhân dân.[1]
Abraham Lincoln cũng tuyên bố dân chủ là một chính quyền của
dân, do dân và vì dân (a government of the people, by the people, for
the people), đối lập với chế độ độc tài.[2]

Trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập như hiện nay, cũng giống
như nhiều vấn đề chính trị - pháp lý khác, vấn đề dân
chủ cũng có nhiều thay đổi trong cách quan niệm. Nhiều nhà
khoa học cho rằng trong thế kỷ XXI, chúng ta đã và sẽ chứng
kiến những thay đổi quan trọng liên quan đến vấn đề dân
chủ như sau:

<h2>Thừa nhận và tôn trọng sự đa dạng và lợi ích của
thiểu số nhằm đạt được lợi ích đa phương</h2>

Theo dự đoán của nhiều nhà khoa học nước ngoài thì trong
suốt thế kỷ thứ XXI nhân loại sẽ nếm trải những biến
đổi mạnh mẽ của làn sóng thứ ba (cuộc cách mạng công
nghệ thông tin và sự xuất hiện nền kinh tế tri thức) và làn
sóng ấy sẽ làm biến đổi căn bản các thể chế chính trị
quốc gia và quốc tế.

Khi nói về dân chủ thế kỷ XXI, tác giả Robert A. Dahl trong
cuốn sách nổi tiếng "<em>A preface to democratic theory</em>" đã
khẳng định một nguyên lý: Nền dân chủ thực chất nhất
chính là nền dân chủ xuất phát từ sự bình đẳng, sự bình
đẳng mà pháp luật ở quốc gia nào cũng hướng tới. Đó là
sự tôn trọng tính đa dạng của các nhóm lợi ích, nhiệm vụ
của dân chủ không phải là đè bẹp ý chí của những thiểu
số đó mà là tìm ra trong số những nhóm lợi ích đó tiếng
nói chung.[3]

Alvin Toffler - một nhà tương lai học nổi tiếng cũng cho rằng:
Làn sóng chính trị sẽ không dừng lại ở cấp quốc gia. Trong
những thập kỷ sắp đến, toàn bộ "bộ máy luật pháp toàn
cầu" từ Liên hợp quốc đến Hội đồng thành phố, sẽ đối
mặt với sự đòi hỏi không chống lại được về việc phải
cấu trúc lại; mà nguyên tắc đầu tiên của chính phủ làn
sóng thứ ba là quyền lực thiểu số. Không phải đa số mà là
thiểu số được quan tâm đến.[4]

Alvin Toffler lập luận rằng, các nhà cai trị làn sóng thứ hai
(làn sóng văn minh công nghiệp) luôn luôn tự cho là phát ngôn
nhân danh đa số, vì tính hợp pháp của họ phụ thuộc vào nó,
ông cũng thừa nhận rằng trong suốt kỷ nguyên nền văn minh
làn sóng thứ hai, cuộc chiến đấu cho nguyên tắc đa số đã
có ý nghĩa nhân đạo và giải phóng.

Ngày nay, khi xuất hiện làn sóng thứ ba, người nghèo không còn
chiếm đa số và họ trở thành thiểu số, do đó nguyên tắc
đa số không còn là một nguyên tắc hợp lý nữa, nó cũng
không còn nhân đạo hoặc dân chủ nữa; vấn đề cần hoàn
thiện là phải hiện đại hóa toàn bộ hệ thống để tăng
cường vai trò của các nhóm thiểu số khác nhau nhằm cho phép
họ tạo thành đa số[5].

Alvin Toffler lập luận như vậy là có căn cứ vì: thế kỷ XX
trở về trước dường như nguyên tắc đa số luôn ngự trị
và nó luôn có nghĩa là sự thay đổi tốt hơn cho người nghèo,
nhưng suy nghĩ kĩ lại sẽ thấy dân chủ đa số thực chất là
dân chủ ở cấp độ thấp, là mức độ phát triển thuần túy
và sơ khai về dân chủ. Nguyên tắc 50% + 1 rõ ràng là một công
cụ đơn thuần về lượng, cái gì để đảm bảo cho chất
lượng quan điểm của một người?

Dân chủ trong thế kỷ XXI phải là dân chủ thực chất. Dân
chủ chẳng những chấp nhận sự khác biệt, mà còn lấy sự
khác biệt, tính đa dạng trong nhân cách để làm nền tảng cho
sự phát triển. Mọi sự khác biệt đều có quyền tồn tại.
Thế nên những khác biệt là bình đẳng với nhau và dân chủ
như môi trường nuôi dưỡng và bảo tồn các bộ phận thiểu
số trong xã hội, là sự khoan dung và chấp nhận lẫn nhau giữa
thiểu số và đa số. Các đặc trưng sắc tộc, các luật tục
địa phương, các cộng đồng thiểu số, các nền văn hóa
độc đáo không lặp lại, các thổ ngữ, văn tự…đều là
những giá trị cần được dân chủ tôn trọng và bảo tồn
bằng những đặc lệ.

Hơn nữa, bản chất của dân chủ là chấp nhận sự đa dạng
hợp lý, dân chủ không xua đuổi, không áp đặt các ý kiến,
dân chủ thu nhận tất cả những khác biệt ấy. Để làm gì?
Để dung hợp hoặc tìm ra tiếng nói chung, hoặc đi tới giải
pháp tối ưu nhất nhằm đem lại lợi ích đa phương. Tính linh
hoạt của dân chủ trong việc tìm lợi ích đa phương đó sẽ
là giải pháp tối ưu, và là thách thức lớn đối với việc
thực hành dân chủ.

Khả năng tự hoàn thiện và tiến bộ không ngừng của nền
dân chủ chính là nhờ sự chấp nhận tính đa dạng của các ý
kiến, nó sử dụng tính đa dạng ấy như cơ chế phản biện.
Chính vì vậy, năng lực tự phê phán, tự so sánh đối chiếu
và luôn thay mới sẽ tự làm mới vấn đề dân chủ, và có
lẽ đó cũng là xu hướng của dân chủ trong thế kỷ XXI.

<h2>Phân công, phân cấp hợp lý</h2>

Yếu tố có tác động không nhỏ đến tính chất và mức độ
dân chủ trong tương lai là sự phân cấp, phân công hợp lý.
Phân cấp hay phân công là việc giao quyền quyết định vào
đúng chỗ của nó. Một số vấn đề không thể giải quyết
ở cấp địa phương, và ngược lại cũng có những vấn đề
không thể giải quyết ở cấp quốc gia và có cả những vấn
đề đòi hỏi sự hành động ở nhiều cấp đồng thời cùng
một lúc.

Nếu mức độ phân cấp quá mức sẽ dẫn đến hiện tượng
tản quyền, cát cứ. Alain Touraine, một nhà xã hội học người
Pháp trong cuốn "Phê phán tính hiện đại", đã nhận xét: "Nếu
đất nước bị chia nhỏ thành những tộc người xa lạ và
đối địch với nhau, hay đơn giản hơn, nếu những bất công
lớn đến mức người dân không có ý thức về một lợi ích
chung, thì dân chủ sẽ không có nền tảng"[6]. Nhưng nếu quá
ít quyền quyết định dành cho cấp dưới là một sự nguy
hại; nhu cầu cần thiết là phải có sự phân cấp lại cho
hợp lý quyền quyết định nếu một hệ thống quá nặng nề
về tập quyền.

<h2>Dân chủ bán trực tiếp</h2>

Nhược điểm cố hữu của dân chủ trực tiếp là ở phản
ứng tình cảm, nhất thời và phụ thuộc nhiều vào vấn đề
thông tin. Thiếu thông tin, nóng vội, thiếu suy nghĩ khi quyết
định trực tiếp, đó cũng là sự nguy hiểm. Nhưng dân chủ
trực tiếp cũng có ưu điểm của nó. Aritxtốt thừa nhận
rằng: "Số đông ít hủ bại hơn số ít, chẳng khác nào nhiều
nước thì độ bẩn sẽ ít hơn so với ít nước. Cá nhân dễ
bị hãm trong sự nóng giận hay sự cuồng nhiệt, do đó mà phán
đoán của cá nhân dễ bị thiên lệch. Đối với số đông,
khó mà nghĩ rằng, trong một lúc họ đều có thể cuồng nhiệt
và sai lầm hết"[7].

Nhược điểm của dân chủ gián tiếp ở chỗ khi không có sự
thống nhất ý chí trong các cử tri ở khu vực bầu cử, thì
đại biểu được bầu lên sẽ đại diện cho ý chí của ai? Do
vậy, sự nhất trí bị phá vỡ thì cũng làm phá sản luôn khái
niệm đại diện.

Tính đại diện trong tương lai cũng cần được xem lại. Đại
biểu do dân bầu càng ngày càng phải giải quyết nhiều công
việc, và nhìn chung các đại biểu ngày càng hiểu biết ít hơn
về các việc mà họ phải quyết định. Khi năng lực của
đại biểu dân cử kém, mà lại bảo thủ, đóng kín, khi đó
người dân đương nhiên sẽ ít cảm thấy được đại diện
đầy đủ. Người đại biểu muốn giải quyết được công
việc buộc phải dựa vào sức mạnh, nguồn lực từ bên ngoài.

Hay nói cách khác, nếu muốn thực sự là đại diện cho dân,
cho tiếng nói của dân thì không còn cách nào khác họ buộc
phải dựa vào bộ máy giúp việc và chuyên gia cố vấn (hình
thức này mới là chủ đạo trong tương lai). Như vậy, dân chủ
về mặt hình thức là gián tiếp nhưng hóa ra lại có cả
những yếu tố trực tiếp, từ chỗ chỉ cần người đại
biểu đại diện cho nhân dân thuần túy tới việc người đại
biểu phải chủ động huy động sức mạnh, trí tuệ của nhân
dân, tranh thủ sự tư vấn của các nhóm chuyên gia để đại
diện cho dân. Dân chủ bán trực tiếp là dân chủ không khép
kín, nó sẽ bao gồm những thiết chế để đảm bảo sự giám
sát có hiệu quả, lâu dài từ phía thiểu số.

<h2>Pháp luật với tính chất là hiện thân của lẽ phải, sự
công bằng là công cụ, phạm vi, đảm bảo của dân chủ</h2>

Dân chủ không thể không đặt trong mối liên hệ với pháp
luật. Chính pháp luật công bằng, nhân đạo, hợp lẽ phải là
điều kiện, là đảm bảo để có dân chủ. Dân chủ không tự
trên trời rơi xuống mà là kết quả đấu tranh lâu dài của
nhân dân, là kết quả của quá trình nhận thức, là tất yếu
của tiến bộ xã hội.

Muốn cho pháp luật thực sự là động lực cho dân chủ thì
pháp luật phải được minh bạch hóa, phải gần dân, và quan
trọng nhất pháp luật phải là hiện thân của sự công bằng.
Một qui định pháp luật không rõ ràng, không minh bạch, không
đúng đắn sẽ là cơ hội cho người ta vi phạm, lợi dụng dân
chủ. Nếu pháp luật xây dựng trên nền tảng khép kín, chủ
quan, khi thực hiện thì bưng bít, không minh bạch vô hình chung
nó sẽ trở thành công cụ của thiểu số áp đặt lên đa số.
Chỉ có minh bạch hóa mới có thể góp phần ngăn chặn được
nguy cơ pháp luật trở thành công cụ phục vụ lợi ích của
một nhóm người thiểu số nào đó.

Tóm lại, dân chủ là khát vọng, mong ước của con người bất
luận con người đó là ai, ở đâu. Trong thế kỷ XXI, dân chủ
không còn thuần túy hiểu theo nghĩa chỉ có đa số mới được
bảo vệ, mà đó là sự thừa nhận và tôn trọng sự đa dạng
và bảo vệ lợi ích của thiểu số nhằm đạt được lợi
ích đa phương.

Hình thức của dân chủ cũng không còn đơn thuần là dân chủ
trực tiếp hay gián tiếp, mà là giải pháp tích hợp ưu điểm
và hạn chế nhược điểm của cả hai hình thức này, đó là
hình thức dân chủ bán trực tiếp. Dân chủ chỉ có thể
được thực thi và trở thành một giá trị phục vụ cộng
đồng khi có sự phân công, phân cấp hợp lý và khi được
đảm bảo bởi một hệ thống pháp luật đại diện cho những
giá trị nhân văn, lẽ phải và sự công bằng.

TS. Nguyễn Minh Tuấn

________________________

<strong>Chú thích:</strong>

[1] Nhiều tác giả, Từ điển Triết học, Nxb Tiến bộ
Mát-xcơ-va, Bản dịch ra từ tiếng Việt có sửa chữa và bổ
sung của Nxb Tiến bộ và Nxb Sự thật, tr. 86. Nhiều nước qui
định nguyên tắc này ở trong Hiến Pháp. Chẳng hạn ở Đức,
Điều 20 Khoản 2 Câu 1 LCB qui định: Tất cả quyền lực nhà
nước thuộc về nhân dân. Ở Việt Nam, Điều 2 Câu 2 Hiến
pháp 1992 qui định: "Tất cả quyền lực Nhà nước thuộc về
nhân dân mà nền tảng là liên minh giai cấp công nhân với giai
cấp nông dân và tầng lớp trí thức."

[2] Donald (1996), Lincoln. Simon and Schuster, 1996, pp. 460–466.

[3] Robert A.Dahl. A preface to Democratic Theory, The University of Chicago
Press, Chicago, 1956, tr. 34.

[4] Alvin Toffler, Làn sóng thứ ba (The third wave), Nxb Thanh niên, Hà
Nội, tr. 314.

[5] Alvin Toffler, sách đã dẫn, tr. 339.

[6] Alain Touraine (2003), Phê phán tính hiện đại, Nxb Thế giới,
Hà Nội, tr. 216.

[7] Amartya Sen, Phát triển là quyền tự do, CIEM (Viện Nghiên
cứu Quản lý Kinh tế Trung ương) và Nxb thống kê, Hà Nội,
2002, tr. 216.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130920/buoc-di-manh-me-cua-dan-chu), một
số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!