Ngô Nhân Dụng - Những con rận trong cái quần khác

10.05.2013

Tuần trước mục này trích một đoạn trong sử Tàu kể chuyện
"Những con rận trong quần," nhân đọc những khẩu hiệu
trong bài diễn văn khai mạc hội nghị Trung Ương Ðảng Cộng
Sản; vì thấy quý vị viết diễn văn cho ông Nguyễn Phú Trọng
chẳng khác gì những vị hủ nho đời xưa. Họ cứ chui rúc
trong "cái quần giáo điều," coi đó là một nơi sống bình
an nhất của mình, không thể nào chui ra khỏi được.

Nhưng nghĩ cho cùng thì phải thấy là những con rận giáo điều
trú ẩn trong cái quần chủ nghĩa cũng không gây tai hại cho
người chung quanh nhiều quá. Họ phải tiếp tục hô khẩu
hiệu, phải bám lấy cái quần ý thức hệ bởi vì nếu sểnh
nó ra là thất nghiệp. Ðến lúc các thế lực xã hội mới
trào lên, thì họ cũng không làm sao cưỡng lại con sóng thúc
đẩy chế độ thay đổi. So sánh với những con rận trong ngành
"Văn hóa Tư tưởng," còn một loại rận đáng ngại, nguy
hiểm chung cho mọi người hơn nhiều; là những con rận hay
được gọi là "tư bản đỏ." Loài rận kinh tế này sinh
sôi nảy nở mạnh nhất ở các nước thay đổi về kinh tế
hoặc thay đổi kinh tế chậm chạp, đổi nửa vời. Sự trì
hoãn thay đổi tạo môi trường cho loài rận này ra đời và
phát triển. Hậu quả là ở đâu có loài rận này thì chúng
sẽ gây ảnh hưởng để trì hoãn việc thay đổi kinh tế để
bảo vệ môi trường sống của chúng; khiến không những kinh
tế tiến chậm mà cả việc dân chủ hóa cũng không thành.

Trong số các nước cộng sản đã thay đổi kinh tế chúng ta
thấy có 28 nước đã thay đổi cả thể chế chính trị. Trong
28 nước này có 6 nước ở Trung Âu, 3 nước miền Baltic, 6
nước phía Ðông Nam Châu Âu, 12 nước thuộc Liên Bang Xô Viết
cũ, và nước Mông Cổ tại miền Trung Á. Những nước này có
nơi chính quyền mới quyết định thay đổi kinh tế nhanh chóng
va toàn diện. Nhưng ở nhiều nước họ quyết định thay đổi
chậm chạp, đổi từng phần nhỏ một, có khi thay đổi nửa
chừng thì quay ngược lại.

Con đường thay đổi chậm chạp khiến cho sau đó kinh tế chậm
lụt so với các nước đổi nhanh chóng, mà còn gây ra một hậu
quả, là tạo cơ hội cho một giai cấp tư bản đỏ xuất hiện
trong lúc tranh tối tranh sáng. Nhóm người này lớn lên, gây
ảnh hưởng trên chính sách của quốc gia, cố tình trì hoãn
không cho kinh tế thay đổi các bước cần thiết mới.

Tại các nước chỉ thay đổi kinh tế nhưng không thay đổi
chính trị, như Trung Quốc và Việt Nam, thì người ta cố ý theo
cách này, để tạo môi trường cho loài rận sinh sản; bởi vì
đối với giai cấp nắm quyền, "rận là ta, ta là rận!"

Trong một bài trước (23 Tháng Tư, 2013), mục này đã nói đến
hiện tượng "thu tô" trong kinh tế. Khi nào một người có
thể thâu thêm lợi lộc dù không tạo ra thêm một hàng hóa hay
dịch vụ nào có giá trị cho người khác và cho nền kinh tế,
thì số tiền nhận được đó gọi là "thu tô," tiếng Anh
gọi là "rent-seeking," một từ trong kinh tế học, không thông
dụng ngoài đời.

Một câu chuyện có thật, giải thích hành động thu tô. Có
người Ukraine chạy được một cái giấy phép xuất cảng
rượu bia vào năm 1992. Lúc đó nước này đã tách ra khỏi Liên
Bang Xô Viết, đổi mới kinh tế, chấp nhận cho doanh nghiệp tư
hoạt động; nhưng vẫn chưa xóa bỏ hệ thống kiểm soát giá
cả cùng với các loại giấy phép; tức là đổi mới kinh tế
nửa vời. Nhà xuất cảng này bèn mua rượu bia ở Ukraine với
"giá ấn định" theo lối thời Xô Viết cũ, đem bán sang Ba
Lan, là một nước đã đổi mới kinh tế hoàn toàn, giá cả
lên xuống tự do theo cung cầu. Với một cái giấy phép xuất
cảng, trong mấy năm trời nhà kinh doanh Ukraine đã tự nhiên
kiếm được một món lời lớn từ "trên trời rớt xuống."
Thu được món tiền lời đó, không phải vì anh ta đã làm cho
chai bia ngon hơn hay bổ hơn, cho nên gọi là một món lời nhờ
"thu tô." Nếu giá cả ở Ukraine được tự do như ở Ba Lan;
nếu tại Ukraine ai muốn cũng có quyền làm công việc xuất
cảng, thì khi bị cạnh tranh, anh ta sẽ không thể kiếm được
món lời lớn đó. Nói đúng ra, số tiền lời này không rớt
từ trên trời xuống mà từ bàn giấy một vị quan chức ngoại
thương nào đó ban cho. Tất nhiên, nhà kinh doanh phải biết chia
phần "tô" với các vị quan này và cấp trên của ông ta. Cho
nên hiện tượng thu tô tự nhiên đi đôi với nạn tham nhũng,
đó là một định luật kinh tế.

Ðổi mới kinh tế nửa vời tạo môi trường cho hiện tượng
thu tô, cho nên cũng là một nguyên nhân chính tạo ra nạn tham
nhũng. Nó sinh ra và nuôi dưỡng các nhà tư bản đỏ cùng một
lúc với mạng lưới tham quan.

Trong các nước đổi mới kinh tế nửa vời, người ta thu tô
theo nhiều cách, gom lại thành bốn loại, xin kể lần lượt
như sau.

Thứ nhất là hệ thống ban phát giấy phép. Câu chuyện rượu
bia trên đây là một thí dụ. Tại các nước Ukraine và Moldova,
việc nhập cảng dầu khí từ Nga được nhà nước kiểm soát
bằng giấy phép. Những người có giấy phép sẽ được mua
dầu, khí Nga với giá do nhà nước ấn định (rẻ), và được
bán ra thị trường trong nước và xuất cảng ra ngoài theo giá
tự do (đắt hơn), cũng như cung cấp cho các trường học, nhà
thương cũng với giá đắt hơn. Nhà nước lại đứng ra bảo
đảm việc mua dầu khí từ Nga, tức là nếu nhà nhập cảng
phá sản thì sẽ dùng công quỹ để trả nợ; giống như nhà
nước cộng sản Việt Nam bảo đảm cho Vinashin vay nợ vậy.
Với mạng lưới trên dưới nâng nhau như vậy, dù người không
biết gì về kinh tế học cũng đoán được là thế nào có nhà
nhập cảng sẽ "bị phá sản." Quả nhiên, tại Ukraine và
Moldova chuyện đó đã xẩy ra; giống hệt các con tàu Vinashin và
Vinalines bị đắm!

Một nguồn thu tô khác của các nhà tư bản đỏ là trợ cấp
của nhà nước, lấy tiền công quỹ trao cho các xí nghiệp
quốc doanh. Ở các nước từ Liên xô tách ra kể cả nước Nga,
cũng như tại Bulgari và Rumani, các món trợ cấp này tiếp tục
nhiều năm sau khi "đổi mới" vì các vị quản đốc dọa
nếu để cho xí nghiệp của họ tan rã, bao nhiêu công nhân sẽ
thất nghiệp. Ở Trung Quốc và Việt Nam thì đến nay vẫn giữ
chính sách nuôi các doanh nghiệp nhà nước. Nhưng vì đã
"đổi mới," cho nên người ta vẫn có quyền thành lập
những doanh nghiệp tư, để mua bán với doanh nghiệp nhà nước.

Thế là các vị "quản đốc đỏ" hoặc bà con bạn bè của
họ lập ra các công ty để "làm ăn" với các xí nghiệp
quốc doanh. Tại Nga, đại công ty quốc doanh UralMash sản xuất
máy móc đã mua hàng, bán hàng với các công ty tư do chính các
vị quản đốc của lập ra. Tại Bulgari, đại công ty công
nghiệp Metalchim cũng vậy. Doanh nghiệp tư của các vị quản
đốc được giao cho việc làm kế toán, làm quảng cáo, phân
phối sản phẩm, trông coi câu lạc bộ của doanh nghiệp nhà
nước, còn tổ chức cả đội banh cho doanh nghiệp nhà nước
nữa. Tất nhiên họ được mua hàng với giá rẻ và bán dịch
vụ giá đắt hơn thị trường. Ðó là một cách thu tô ăn
chắc. Trong khi đó, các doanh nghiệp nhà nước vẫn được trợ
cấp từ công quỹ. Những số tiền chạy từ công quỹ sang túi
các vị quản đốc đỏ hoàn toàn hợp pháp!

Ngoài hai con đường trên, còn cả hệ thống ngân hàng nhà
nước. Các doanh nghiệp nhà nước được vay với lãi suất
thấp, và họ dùng số tiền đó để "mua" hàng hóa và dịch
vụ do các xí nghiệp tư cung cấp. Nhiều xí nghiệp tư đó do
chính bà con bạn bè của các vị quản đốc doanh nghiệp nhà
nước làm chủ; giá mua được "thỏa thuận" để chuyển
tiền từ doanh nghiệp nhà nước, gián tiếp là từ các ngân
hàng của nhà nước, sang tay tư nhân. Ðến khi doanh nghiệp nhà
nước lỗ quá, không trả được nợ, thì hoặc sẽ được tha
nợ, hoặc sẽ được cho vay món nợ mới để trả món cũ.

Con đường ăn cắp này an toàn nhất so với hai đường lối
trên, vì hệ thống ngân hàng hoàn toàn do "đảng ta" nắm
trong tay, việc gì cũng có thể giữ kín đáo. Phương pháp thu
tô này sinh lợi cao nhất khi có lạm phát. Vì đến khi phải
trả nợ, đồng tiền đem trả chỉ có giá trị bằng một
phần 10 hay một phần 100 gia trị đồng tiền lúc đi vay (Trong
những năm 1992, 93 lạm phát ở Ukaine lên tới 10,000% một năm;
trong khi các xí nghiệp được vay với lãi suất 20%).

Còn một phương pháp thu tô trong cảnh tranh sáng tranh tối nhờ
đổi mới kinh tế nửa vời gây ra, là chương trình tư nhân
hóa các doanh nghiệp nhà nước; ở Việt Nam gọi là cổ phần
hóa. Ðề tài này đáng được trình bày trong một bài riêng sau
này.

Nhiều người sẽ thắc mắc: Tại sao ở các nước như Nga,
Ukraine, Bulgari, Rumani, vân vân, các chính quyền được lập ra
sau khi lật đổ chế độ cộng sản lại để cho tình trạng
bọn tư bản đỏ lợi dụng các lỗ hổng mà thu tô thoải mái
vô tư như thế? Có thể nói chính vì những người tranh đấu
cho dân chủ, tự do không biết tiên liệu họ sẽ phải làm
những gì khi giành được chính quyền. Dựa vào chế độ chính
trị nửa vời, giới quý tộc đỏ (nomenklatura) đã cướp thời
cơ, tạo ra một môi trường kinh tế tranh sáng tranh tối, để
chính họ có thể biến thành các nhà tư bản đỏ.

Guồng máy cai trị các nước "hậu cộng sản" trên vẫn
nằm trong tay giới quý tộc đỏ, kể cả tại nước Nga trong
thời Yeltsin. Chỉ có tại Bulgari thì nạn thu tô được chấm
dứt sớm, từ năm 1997 khi chính quyền mới lên thay thế đảng
Xã Hội (đảng Cộng sản cũ đổi tên); họ quyết định cải
tổ toàn diện cơ cấu nền kinh tế và được dân ủng hộ vì
muốn cho Bulgari được gia nhập Liên Hiệp Âu Châu.

Nói chung, ở nước nào kinh tế thay đổi chậm chạp, kéo dài
tình trạng tranh sáng tranh tối thì tạo cơ hội cho các con rận
tha hồ ăn bám trong cái quần kinh tế. Ở các nước không chịu
thay đổi chính trị thì chính các con rận chỉ huy nền kinh
tế, cho nên chúng tha hồ hút máu. Ðiều nguy hiểm là không
những đám rận đó cố bám lấy cuộc sống trong cái quần kinh
tế vá víu này, mà còn ngăn cản không cho người ta thay quần!
Càng duy trì tình trạng "đổi mới nửa chừng" dài được
bao lâu thì họ càng có cơ hội tiếp tục thủ lợi. Ðó mới
là thứ rận cần phải bài trừ, nếu muốn cho cả quốc gia,
xã hội cùng phát triển.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130511/ngo-nhan-dung-nhung-con-ran-trong-cai-quan-khac),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!