Khánh Duy - Hiến pháp có nên ghi 'theo quy định của pháp luật'?

Hiến pháp tạo ra được thể chế pháp quyền là cách tốt
để ngăn chặn các hành vi gây rối loạn và bảo vệ sự ổn
định của đất nước.

Bản dự thảo Hiến pháp đang được Quốc hội đề nghị góp
ý có rất nhiều đoạn khẳng định đi khẳng định lại
những cụm từ như: "theo quy định của phát luật", "hoạt
động theo khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật", "phải nghiêm
chỉnh chấp hành Hiến pháp và pháp luật", "do luật
định", "theo pháp luật Việt Nam", "sống và làm việc
theo Hiến pháp và pháp luật". Ví dụ điều 26 sửa đổi nêu
rõ: "Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí,
được thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình theo quy định
của pháp luật".

Có thể hiểu rằng những người soạn thảo bản Hiến pháp lo
ngại những quyền được hiến định trong Hiến pháp như tự
do ngôn luận, tự do biểu tình, tự do hội họp có thể dẫn
tới việc lạm dụng quá trớn, gây rối loạn xã hội, ảnh
hưởng đến tính ổn định của bộ máy chính trị và đời
sống nhân dân. Những lo ngại này có lý và không chỉ Việt
Nam, chính phủ các nước khác đều có những lo ngại tương
tự. Nhưng tại sao họ không nhất thiết phải ghi những cụm
từ như trên trong Hiến pháp?

Thứ nhất, Hiến pháp tự thân nó đã là đạo luật cao nhất
rồi, những điều khoản trong đó không phải ghi rằng theo
"quy định của pháp luật" nữa, ghi như vậy tạo một mâu
thuẫn: vậy giữa Hiến pháp và luật khác thì điều gì cao
hơn? Thứ hai, Hiến pháp nào tạo ra một hệ thống pháp quyền
thật sự tự nó sẽ khống chế được những biểu hiện cực
đoan của tự do và giải quyết được sự mất ổn định xã
hội.

<strong>Pháp quyền giúp ngăn chặn những ảnh hưởng tiêu cực
của quyền tự do hiến định như thế nào?</strong>

Thử lấy các trường hợp ở Mỹ ra làm ví dụ. Tòa án Mỹ
liên tục phải đối mặt với vô vàn tình huống "đau
đầu" khi công dân khởi kiện các lệnh cấm của chính quyền
các cấp căn cứ vào Hiến pháp. Ví dụ: Một công dân la hét
phản đối vào lúc 2h sáng giữa khu dân cư đông đúc có nên
được bảo vệ bởi tự do ngôn luận ghi trong Hiến pháp không?
Một đoàn biểu tình chiếm tất cả các cửa ga tàu điện
ngầm ngay giữa giờ cao điểm có nên được bảo vệ bởi
quyền tự do biểu tình hiến định không? Hay thậm chí, có
những tranh cãi pháp lý rất hài hước như: múa khỏa thân có
nên được xếp vào quyền tự do biểu đạt, hay coi bói cho
người khác có là một dạng thức ngôn luận cần tôn trọng
trong Hiến pháp?

Hiến pháp chỉ ghi những quyền và nguyên lý chung nhất, nhưng
sự giản đơn của Hiến pháp khi va đập với thực tế phức
tạp của cuộc sống tạo nên những nghịch lý, những tình
thế tiến thoái lưỡng nan như vậy. Câu trả lời của các tòa
án Mỹ là: không thể có tự do nào là tự do tuyệt đối và
những động thái kiểm soát của chính quyền để ngăn chặn
các hành vi "tự do" nhưng gây hại là cần thiết. Tuy nhiên,
các lệnh cấm đều phải tuân thủ những nguyên tắc chặt
chẽ do tòa án định ra và chỉ có tòa án mới là nơi duy nhất
có thẩm quyền quyết định ai đúng ai sai. Khi ra tòa, chính
quyền chứ không phải người dân đi kiện sẽ phải giải
trình tính hợp hiến của các động thái kiểm soát tự do.

Lấy tự do ngôn luận làm ví dụ. Các luật cấm liên quan tới
ngôn luận khi ra tòa án Mỹ thường phải thỏa mãn 4 tiêu chí
sau để được chấp nhận là hợp hiến.

<ul>
<li>Thứ nhất, luật cấm phải trung tính, nghĩa là đảm bảo
không nhắm cụ thể vào một nhóm thông điệp nào đó. Ví dụ
nếu muốn cấm phát tờ rơi trước trụ sở chính quyền, phải
cấm tất cả các dạng thức tờ rơi chứ không chỉ cấm tờ
rơi có nội dung chỉ trích thị trưởng.</li>
<li></li>
<li>Thứ hai, luật cấm không được ngăn chặn tuyệt đối. Ví
dụ nếu muốn cấm biểu tình vì lo ngại ách tắc giao thông,
chỉ có thể cấm biểu tình trên lòng đường, nếu cấm cả
biểu tình trên vỉa hè có nghĩa là đã ngăn chặn tuyệt đối
và những đạo luật như vậy thường ngay lập tức bị coi là
vi hiến ở Mỹ.</li>
<li></li>
<li>Thứ ba, luật cấm phải được biện minh bằng những lợi
ích quan trọng. Ví dụ, cấm biểu tình ngay trước cổng bệnh
viện có thể được biện minh bằng lợi ích của bệnh nhân.
Việc tụ tập ở đây có thể dẫn tới việc những xe cấp
cứu không thể vào được kịp thời, dẫn tới tính mạng
bệnh nhân bị đe dọa. Cấm biểu tình giữa quảng trường
chắc chắn bị coi là vi hiến.</li>
<li></li>
<li>Thứ tư, luật cấm phải được thiết kế hẹp để chỉ
triệt tiêu vừa đủ tác hại của hành vi. Ví dụ lệnh cấm
ở bệnh viện trên sẽ bị tòa phủ nhận nếu không quy định
cụ thể là cấm biểu tình trước cổng bệnh viên trong phạm
vi bao nhiêu mét. 30 mét có thể được chấp nhận nhưng 50 mét
là quá xa và lệnh cấm là vi hiến. </li>
</ul>

Quay về với cuộc biểu tình ở ga tàu điện ngầm vào giờ cao
điểm gây trì hoãn giao thông công cộng. Chính quyền hoàn toàn
có thể ra một lệnh cấm được công nhận là hợp hiến như
sau: cấm mọi dạng thức biểu tình trong phạm vi ga tàu điện
ngầm và cách các cửa ga 20 mét trong giờ cao điểm, từ 7h tới
9h sáng và từ 5h tới 7h chiều. Lệnh cấm ấy đủ linh hoạt
để không ngăn chặn mọi dạng thức biểu đạt và đủ hẹp
để ngăn chặn tác hại lên giao thông công cộng.

4 nguyên tắc trên được xây dựng trên cơ sở đúc kết kinh
nghiệm từ vô số vụ kiện ở tòa án các cấp tại Hoa Kỳ.
Nguyên tắc vừa bảo vệ vừa giới hạn quyền tự do ngôn
luận được đảm bảo trong Hiến pháp. Nguyên tắc định hình
ra đường biên giới của các hành vi ngôn luận, làm cơ sở
tham chiếu để chính quyền biết mình có thể kiểm soát tới
đâu và công dân biết mình được tự do tới đâu.

Pháp quyền là để cho tòa án có một quyền lực độc lập,
kiểm soát và cân bằng các quyền lực khác. Một tòa án độc
lập sẽ tự tìm thấy các nguyên tắc như trên để điều
chỉnh sự quá đà của tự do. Tòa án mới là tiếng nói cuối
cùng quyết định đúng sai. Cảnh sát, quân đội, thị trưởng
và kể cả tổng thống cũng không thể can thiệp và tác động
được vào sự công chính của quan tòa. Tòa án độc lập chính
là nơi sẽ kiểm soát mọi hành vi gây mất ổn định, thay vì
sử dụng lực lượng vũ trang.

Hiến pháp trao cho nhân dân các quyền cơ bản nhưng đồng thời
cũng đã có tòa án độc lập để cân bằng lại những biểu
hiện lạm quyền. Pháp quyền tự thân nó đã là một giải
pháp ngăn chặn mất ổn định từ bên trong, hiệu quả và
lặng lẽ, bởi không cần thêm một khẩu hiệu nào nữa.




***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130303/khanh-duy-hien-phap-co-nen-ghi-theo-quy-dinh-cua-phap-luat),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!