Nguyễn Sĩ Dũng - Khế ước xã hội

<blockquote>Khế ước xã hội là học thuyết lý giải về nguồn
gốc ra đời của nhà nước, với những đại diện tiêu biểu
là John Locke (1632-1704), Charles Louis Montesquieu (1689-1775), Jean
Jacques Rousseau (1712-1778)...

John Locke (1632–1704), nhà triết học người Anh, đã chỉ ra
rằng nhà nước ra đời là mong muốn của những con người có
lý trí. Điểm khởi đầu trong quan điểm của Locke là "mọi
người đều tự do, bình đẳng". Thông qua một khế ước xã
hội (Gesellschaftsvertrag) người dân ủy quyền một phần quyền
tự do của mình cho nhà nước nhằm mục đích sống một cách
an toàn, hòa thuận với nhau và được bảo vệ. Vì vậy, chủ
quyền trong nhà nước thuộc về nhân dân, nhà nước phản ánh
lợi ích của các thành viên trong xã hội. Nếu nhà nước không
thực hiện đúng các cam kết, khiến cho các quyền tự nhiên
bị vi phạm thì khế ước sẽ trở nên mất hiệu lực và nhân
dân có quyền lật đổ nhà nước, đồng thời ký kết một
khế ước mới.

Như vậy, điểm tích cực nổi bật của thuyết khế ước xã
hội là đã giải thích được nguồn gốc của quyền lực nhà
nước. Khế ước có mục đích là liên kết giúp con người
vượt qua sự sợ hãi hay nguy cơ bị cướp mất tài sản bởi
những kẻ mạnh hơn v.v.

Con người sinh ra đều tự do, bình đẳng. Nhà nước ra đời
là do được người dân ủy quyền, chứ không tự nhiên mà có.
Người dân ủy quyền cho nhà nước, nhưng đồng thời người
dân cũng có quyền giám sát lại nhà nước. Người dân trao
một phần quyền cho nhà nước, đồng thời giới hạn, khống
chế, giám sát nhà nước.

Có thể nói thuyết khế ước xã hội là học thuyết có tính
cách mạng và giá trị to lớn trong lịch sử. Đây là học
thuyết lý giải nguồn gốc ra đời của nhà nước dựa trên
lý tính, mới mẻ và đầy tính nhân bản. Về mặt lịch sử,
đây cũng là bệ đỡ tư tưởng cho cách mạng tư sản lật
đổ ách thống trị phong kiến trong thời kì cận đại.

Bài viết dưới đây của TS. Nguyễn Sĩ Dũng, đăng trên Tạp
chí Tia sáng góp bàn về sửa đổi Hiến pháp năm 1992, gợi
nhắc lại thuyết khế ước xã hội như một vấn đề có tính
nguyên lý rằng khi xây dựng Hiến pháp cần trở về đúng với
cội nguồn của Hiến pháp là một bản "khế ước xã hội"
nhằm giới hạn, ràng buộc trách nhiệm của nhà nước và bảo
vệ chủ quyền nhân dân. Đây là một vấn đề theo tôi nghĩ
là rất đáng bàn trong đợt sửa đổi Hiến pháp tới đây.

Nguyễn Minh Tuấn
<a href="http://tuanhsl.blogspot.com/2013/01/khe-uoc-xa-hoi.html">Theo blog
Nhà Nước và Pháp Luật</a></blockquote>


<em><strong>Về mặt kỹ thuật, nói Hiến pháp là một khế ước
xã hội, thì không có nghĩa là cả xã hội phải tham gia soạn
thảo văn bản này. Việc soạn thảo Hiến pháp vẫn phải do
giới tinh hoa của dân tộc đảm nhận. </strong></em>

Hiến pháp trước hết cần được nhìn nhận như một bản
khế ước xã hội. Dưới đây là những lý do cơ bản vì sao.

Trước hết, nếu tất cả chúng ta đều sinh ra tự do, nhưng
đều phải phối hợp hành động để tồn tại, thì những
nguyên tắc, những khuôn khổ hành xử chung là bắt buộc phải
có. Vấn đề là chúng ta bắt buộc phải có những nguyên tắc,
những khuôn khổ chung này bằng cách nào. Cách thứ nhất là
chúng ta tự thỏa thuận về chúng. Cách thứ hai là chúng ta bị
áp đặt về chúng. Theo cách thứ nhất, chúng ta vẫn tiếp tục
là những con người tự do. Theo cách thứ hai chúng ta không còn
là những con người tự do nữa. Hiến pháp là đạo luật cơ
bản với những nguyên tắc, những khuôn khổ hành xử chung
nhất (kể cả những nguyên tắc, khuôn khổ hạn chế quyền
tự do của cá nhân). Vì vậy, chúng ta chỉ có thể vẫn là
những con người tự do nếu chúng ta được tự thỏa thuận
về Hiến pháp.

Thứ hai, một bản Hiến pháp chỉ thực sự hiệu năng khi nó
trở thành một thứ "kinh thánh" thiêng liêng, bất khả xâm
phạm. Muốn được như vậy thì nó không thể bị áp đặt.
Bạn yêu tha thiết đứa con của mình nhiều khi không hẳn chỉ
vì nó xinh đẹp, mà chủ yếu là vì nó do bạn sinh ra. Thế thì
Hiến pháp cũng vậy. Bản Hiến văn phải là đứa con tinh thần
của chúng ta, là sự kết tinh của trí tuệ, đạo đức và văn
hóa tâm linh của tất cả những công dân sống trên đất
nước Việt Nam. Chúng ta sản sinh ra Hiến pháp, thỏa thuận
với nhau về các quy định của Hiến pháp, về các quyền và
nghĩa vụ của mình, thì chúng ta tuân thủ và đấu tranh đến
cùng để bảo vệ Hiến pháp.

Ba là, chúng ta là gần 90 triệu người, 54 dân tộc, nhiều tôn
giáo và thành phần xã hội khác nhau. Chúng ta rất chung, mà
cũng rất riêng. Lợi ích của chúng ta cũng có nhiều điểm
rất chung và có những điểm rất riêng. Chỉ một bản khế
ước xã hội với sự tham gia xây dựng và thỏa thuận của
tất cả mọi người và giữa tất cả mọi người, cái chung
và cái riêng của tất cả chúng ta mới được cân nhắc đủ
thận trọng, đủ cân bằng. Chỉ có như vậy, chúng ta mới
củng cố được khối đại đoàn kết của mình và có được
sự phát triển bền vững, hài hòa. Không có Hiến pháp tốt
một cách chung chung, chỉ có Hiến pháp tốt theo nghĩa được
tuyệt đại đa số người Việt chúng ta chấp nhận.

Bốn là, với tư cách là một bản khế ước xã hội, Hiến
pháp mới có thể tạo cho tất cả người Việt chúng ta một
vị thế bình đẳng- bình đẳng với nhau và bình đẳng với
Nhà nước. Tất cả chúng ta đều có những quyền và nghĩa vụ
như nhau. Nhà nước được chúng ta phân chia quyền lực chỉ ở
mức độ và trong phạm vi cần thiết để phụng sự cho công
chúng. Nhà nước được chúng ta phân chia cho quyền lực và
phải chịu trách nhiệm trước chúng ta, chứ không phải Nhà
nước ban phát quyền cho chúng ta và chúng ta phải phục vụ Nhà
nước. Đây cũng là lý do tại sao Hiến pháp thường quy định
cụ thể hơn chế tài đối với các cơ quan Nhà nước hơn là
các công dân.

Về mặt kỹ thuật, nói Hiến pháp là một khế ước xã hội,
thì không có nghĩa là cả xã hội phải tham gia soạn thảo văn
bản này. Việc soạn thảo Hiến pháp vẫn phải do giới tinh hoa
của dân tộc đảm nhận. Vấn đề là những người này phải
thể hiện bản hiến văn như một khế ước xã hội, và
người dân phải được tham gia thảo luận, đóng góp ý kiến
và phê chuẩn bản hiến văn đó.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20130104/nguyen-si-dung-khe-uoc-xa-hoi), một
số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời độc
giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận
có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng
dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!