Tô Văn Trường - Thảm họa dưới cái tên "Niềm tự hào của ngành dầu khí Việt Nam"

Bộ Tài chính công bố số nợ công nhưng nhiều chuyên gia cho
rằng đấy là con số ảo, không phải số thật. Theo tính toán
của chuyên gia Vũ Quang Việt nợ công năm 2011 ít nhất là 90
tỷ USD, bằng 74% GDP. Số này chưa tính hết nợ của Chính phủ
đối với các nguồn từ trong nước như nợ qua phát hành trái
phiếu. Con số này đã vượt 65% GDP mà Chính phủ dự kiến là
trần cho năm 2015. Tiến sĩ Lê Đăng Doanh cho rằng số nợ của
các Tổng công ty và các địa phương chưa được ghi đầy
đủ, nếu cứ làm theo kiểu "đà điểu húc đầu vào cát",
không nhìn thẳng vào sự thật thì có ngày hối không kịp.

Theo quan điểm của người viết bài này, "nợ công đại vấn
đề" có phần duy ý chí khi phê duyệt và tiến hành thực
hiện các dự án khủng, mà bài học điển hình có thể gọi
thảm họa dưới cái tên "niềm tự hào của ngành dầu khí
Việt Nam" chính là nhà máy lọc dầu Dung Quất. Bài học về
Dung Quất là một nỗi đau không biết đến bao giờ mới nguôi
không chỉ của ngành dầu khí mà cả nền kinh tế Việt Nam.
Câu chuyện này lại gợi lại ý Việt Nam nằm trong top ten của
các quốc gia luôn sai lầm.

<h2>Ý tưởng thành lập nhà máy lọc dầu</h2>

Các nhà máy lọc dầu thường có 2 loại cơ cấu sản phẩm
chính là cơ cấu nhiên liệu và cơ cấu hóa dầu (trong mỗi
loại lại có cơ cấu tỷ lệ % các chủng loại sản phẩm tùy
thuộc nhu cầu). Nhà máy lọc dầu Dung Quất chọn cơ cấu sản
phẩm nhiên liệu để đảm bảo an ninh năng lượng, theo đó ưu
tiên sản xuất nhiên liệu (xăng, DO, …), phần sản phẩm cho
hóa dầu là thứ yếu. Vì đây, là nhà máy lọc dầu đầu tiên
của Việt Nam cho nên chọn cơ cấu sản phẩm nhiên liệu là
hợp lý.

<h2>Chọn lựa địa điểm nhà máy lọc dầu</h2>

Hồi ấy, đã có nhiều tranh luận về việc chọn địa điểm
nhà máy lọc dầu. Có một địa điểm khá thuận lợi là Ba
Ngòi thì không được chọn vì lý do Quốc phòng. Việc lựa
chọn địa điểm cho lọc dầu Dung Quất liệu có phải là duy
ý chí, nếu chỉ vì muốn phát triển kinh tế xã hội ở miền
Trung có rất nhiều phương án, kể cả phương án phát triển du
lịch. Vịnh Dung Quất dù có nước sâu nhưng tiếc thay không
phải là địa điểm tốt để xây nhà máy lọc dầu (chưa tính
đến bài toán kinh tế), vì không phải là vịnh kín, chế độ
bồi lắng phức tạp. Và trớ trêu nhất là sau khi khảo sát
kỹ trước khi xây dựng thì lại té ra là chỗ định xây đê
chắn sóng lại gặp túi bùn, chỗ phải nạo vét luồng lạch
thì lại gặp đá tảng. Chính vì thế mà giá thành xây dựng
công trình cảng bị đội lên rất nhiều so với dự định ban
đầu. Hiện nay đã có dấu hiệu bồi lắng cát rất nhanh, vì
vậy đã xảy ra chuyện bơm hút nước biển làm mát cho thiết
bị nhà máy bị vỡ do cát trong nước biển nhiều quá (việc
chọn vị trí đặt họng hút nước cũng có vấn đề, có thể
do quá gần và quá nông).

<h2>Lựa chọn công nghệ</h2>

Trên công luận có ý kiến cho rằng: "Nhà máy lọc dầu Dung
Quất vì đã lựa chọn sử dụng nguyên liệu dầu chua nên chỉ
một thời gian ngắn, toàn bộ các hệ thống van, bơm, đường
ống và các thiết bị khác đã và sẽ bị lưu huỳnh trong dầu
chua phá hủy từ bên trong, khiến chi phí khai thác, bảo dưỡng
nhà máy lên rất cao.". Theo chúng tôi hiểu, nhận định trên
không chuẩn xác bởi vì các sự cố hiện đang xảy ra và có
thể sẽ xảy ra trong tương lai không phải do sử dụng nguyên
liệu dầu chua bởi vì dù có nhắm mắt làm bừa, PVN cũng
biết không thể làm như thế. Nguyên nhân chính, là do nhiều
thiết bị công nghệ được chế tạo hoặc thiết kế không
chuẩn và không đồng bộ, điển hình là lỗi ở thiết bị
công nghệ của phân xưởng RFCC (Residue Fluid Catalytic Cracking)
được coi là trái tim của nhà máy lọc dầu. Phân xưởng RFCC
tạm dịch là phân xưởng cracking xúc tác cặn tầng sôi.
Cracking được Việt hóa nên không dịch là bẻ gẫy, mặc dù
thực chất đây là phân xưởng bẻ gẫy mạch hydrocarbon có
trong phần cặn (phần cặn này là sản phẩm của phân xưởng
chưng cất dầu thô), mục đích để thu được các hydrocarbon
mạch ngắn hơn cho chế biến tiếp thành nhiên liệu và nguyên
liệu cho hóa dầu.

Nhà máy lọc dầu Dung Quất hiện nay chỉ có thể hoạt động
với nguyên liệu dầu ngọt Bạch Hổ, do sơ đồ công nghệ
của nhà máy được thiết kế chỉ để chế biến với dầu
ngọt. Hiện nay, nếu đúng là thiết bị bị ăn mòn, sét rỉ
(nhìn bên ngoài thì thấy nhiều thiết bị bị rỉ thật), thì
đấy có thể là do phân xưởng thu hồi lưu huỳnh (Sufur Recovery
Unit-SRU) không hoạt động hoặc hoạt động không hiệu quả
nên thải SO2 ra ngoài, đây là khí axit nên gây ăn mòn thiết
bị. Việc PVN đang định đầu tư "thêm một hệ thống tách
lọc lưu huỳnh" càng khẳng định rằng đúng là phân xưởng
thu hồi lưu huỳnh hiện nay không hoạt động hoặc hoạt động
cầm chừng, không hiệu quả. Về mặt môi trường toàn bộ
lưu huỳnh (S) trong nguyên liệu (hàm lượng S trong dầu Bạch
Hổ là 0,03%) sẽ chỉ đi vào các sản phẩm 1 phần nhỏ do yêu
cầu nghiêm ngặt về chất lượng sản phẩm, còn phần lớn
sẽ thải ra môi trường, chủ yếu dưới dạng SO2 ở flare
(cột đuốc đốt khí chua).

<h2>Lựa chọn sai nhà thầu</h2>

Liên doanh lọc dầu Việt-Ross tại Dung Quất đã đàm phán với
Foster Weeler (UK) về FEED (Front End Engineering Design, tạm dịch là
thiết kế tiền chi tiết). Có rất nhiều khó khăn nhưng cuối
cùng Liên doanh đã quyết định thiết kế nhà máy với nguyên
liệu hỗn hợp dầu ngọt (Việt Nam) và dầu chua (Trung Đông).
Khi chấm thầu EPC, có 2 Công ty bỏ thầu, mở ra thì phát hiện
cả 2 đều có lỗi, đúng ra là phải hủy. Tuy nhiên, cấp trên
cho rằng quá trình gọi thầu đã mất rất nhiều thời gian,
nếu làm lại thì sẽ lỡ kế hoạch và chưa chắc đã đạt
kết quả nên chỉ đạo là phải chọn nhà thầu nào "ít lỗi
hơn". Liên doanh "ngây thơ" chọn nhà thầu "ít lỗi" theo tiêu
chí kỹ thuật nhưng bị quy là gian lận, phải hủy bỏ. Lãnh
đạo PVN báo cáo Chính phủ lựa chọn nhà thầu ít lỗi theo
họ - đấy chính là Technip, công ty làm nhà thầu EPC cho nhà máy
lọc dầu Dung Quất hiện nay. Việc hủy thầu, cho phép Technip
làm lại hồ sơ thầu và đàm phán kéo dài hơn 1 năm, không may
lại rơi vào thời điểm mà giá thành thiết kế và mua sắm
thiết bị công nghệ lọc dầu tăng vọt. Nhẽ ra, nếu chọn
ngay nhà thầu ở thời điểm trước thì giá thành chỉ là 1,3
tỷ đô la nhưng khi chọn Technip thì giá lại đội lên nhiều.
Lúc ấy, PVN không thể nào giải thích được tại sao giá đàm
phán cuối cùng lại tăng vọt lên như vậy nên tìm cách "gọt
chân cho vừa giầy" bằng cách chuyển từ nguyên liệu dầu hỗn
hợp sang 100% nguyên liệu dầu ngọt Bạch Hổ, thậm chí còn
định cắt bỏ cả phân xưởng thu hồi lưu huỳnh vì định
"lòe thiên hạ" là dầu ngọt ít lưu huỳnh nên có thể bỏ qua.
Thực chất theo cân bằng vật chất nếu nhà máy không thu hồi
S, thì tức là sẽ đốt bỏ ở flare và thải vào không khí
toàn bộ lưu huỳnh ấy dưới dạng SO2, đây là lý do mà Bộ
Tài nguyên và Môi trường không chấp thuận đề nghị cắt bỏ
phân xưởng này.

Sau khi chọn nhà thầu, liên doanh chỉ tồn tại thêm
hơn 1 năm do phía Nga rút. Đến lúc ấy, Đảng và Chính phủ
quyết định dự án này sẽ do Việt Nam tự đầu tư. Ngay từ
ngày ấy, đã có một số chuyên gia tâm huyết, am hiểu chuyên
sâu kiến nghị không nên dùng chỉ một loại nguyên liệu dầu
ngọt Bạch Hổ, và không nên thay đổi công nghệ (tức là giữ
nguyên thiết kế FEED của Foster Weeler đã làm cho Liên doanh
Việt Ross) để đảm bảo chất lượng sản phẩm và môi
trường nhưng tất cả kiến nghị xác đáng đó đều bị bỏ
ngoài tai của những người có thẩm quyền.

Năm 2010, Hội đồng thẩm định xây dựng cấp nhà nước cũng
đã phát hiện ra có nhiều lỗi trong thiết kế và xây lắp
công nghệ tại dự án Nhà máy lọc dầu Dung Quất, nhưng "ý
chí lãnh đạo" quyết định dự án vẫn được hoạt động,
để rồi một năm mấy lần phải dừng lại sửa chữa. Đấy
cũng chính là nguyên nhân làm nhà máy bị lỗ lớn (mỗi lần
khởi động lại nhà máy có thể tốn từ vài tỷ đến vài
chục tỷ VND). Giờ cái họ gọi là nâng cấp nhà máy, thực
chất là thay đổi cấu hình công nghệ vì dầu ngọt chuẩn bị
hết, cấu hình công nghệ hiện nay không thể chế biến loại
dầu khác.

<h2>Hiệu quả kinh tế</h2>

Nói đến nhà máy lọc dầu Dung Quất và Vinashin, chuyên gia của
trường Đại học Havard là Gs David Dapice, có thể gọi là 1
người bạn lớn của Việt Nam, người đã có các góp ý thẳng
thắn là không nên làm trước khi các dự án khủng này được
phê duyệt. Nhưng nhà nước ta trong cơn "kiêu ngạo" đâu có
thèm nghe. Đến nay, những gì đã xảy ra thậm chí còn tồi tệ
hơn cả những gì mà ông đã cảnh báo.

Gs David Dapice đã từng cảnh báo đại ý là:

- Với sức vóc về kinh tế - kỹ thuật, lợi thế so sánh của
Việt Nam thì không nên làm nhà máy lọc dầu Dung Quất. Với
tổng đầu tư 1,5 tỷ US$ đã lỗ to rồi, mà bây giờ lại lên
đến 3.5 tỷ US$. Nhà máy lọc dầu Dung Quất đã thực sự trở
thành một con nghiện của nền kinh tế.

- Nhà máy lọc dầu đặt ở Dung Quất là một cái sai lầm thứ
2, càng làm cho sai lầm trở nên trầm trọng.

- Nếu muốn tạo công ăn việc làm hoặc phát triển cơ sở hạ
tầng của tỉnh Quảng Ngãi và miền Trung thì cần có Chương
trình đầu tư riêng, rẻ, minh bạch và hiệu quả hơn nhiều.
Bắt 1 Doanh nghiệp "cõng" sự phát triển của cả 1 vùng
(không thể đo lường được hiệu quả gián tiếp) thì chỉ có
nhà nước ta mới tư duy và làm kiểu đó. Vậy mà gần đây
công luận còn nghe thấy cả kế hoạch xây dựng nhà máy lọc
dầu số 2 ở Nghi Sơn, Thanh Hoá nữa thì không biết rồi tình
hình sẽ ra sao nữa.

Thảm họa ngày nay là giá thành nhà máy đã đội lên hơn 3,5
tỷ USD phá vỡ mọi kỷ lục thế giới về tỷ suất đầu tư
cao (gấp 3-4 lần suất đầu tư trung bình cho nhà máy lọc dầu
tương đương của thế giới). Nguồn dầu ngọt Bạch Hổ đã
giảm sản lượng, không đủ cung cấp cho nhà máy và sẽ nhanh
chóng dần hết hẳn trong vài năm tới, nên PetroVietnam đã và
đang phải nhập dầu thô ngọt khác cho nhà máy lọc dầu Dung
Quất. Nếu nhập dầu ngọt từ xa về chế biến nhà máy Dung
Quất sẽ tiếp tục bị lỗ hàng vài trăm nghìn đôla mỗi
ngày. Với công suất khoảng 6,5 triệu tấn/năm nhà máy Dung
Quất sẽ lỗ khoảng vài trăm triệu USD mỗi năm.

<h2>Thay cho lời kết </h2>

Bê bối trong ngành dầu khí có lẽ còn nằm trong nhiều vấn
đề khác, đặc biệt là sản xuất kinh doanh và sự quản lý
của ngành, nhà máy lọc dầu Dung Quất mới chỉ là một mảng,
thậm chí là một mảng nhỏ hơn rất nhiều so với toàn bộ
ngành dầu khí. Sai lầm về nhà máy lọc dầu Dung Quất do Tập
đoàn PetroVietnam thực hiện đã được cảnh báo từ rất sớm
không chỉ về nguồn dầu thô, nhưng tất cả đều rơi vào im
lặng đáng sợ và bánh xe duy ý chí cứ quay theo "ý chí của
hệ thống chính trị". Những sai lầm lớn đó vẫn đang được
PetroVietnam cố tình che dấu.

Câu chuyện lãng phí, quan liêu, tham nhũng, giả dối, quyền lực
đều có trong dự án này. Hậu quả của bệnh duy ý chí thời
Liên Xô có khá nhiều đã góp phần cho đế chế này sụp đổ
không cưỡng nổi. Thảm họa dưới cái tên niềm tự hào của
ngành dầu khí VN là Dung Quất đã thấy rõ nhưng chắc chắn
người thua cuộc vẫn là nhân dân.

<em><strong>Tô Văn Trường (bản gốc của tác giả)</strong></em>

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121106/to-van-truong-tham-hoa-duoi-cai-ten-niem-tu-hao-cua-nganh-dau-khi-viet-nam),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!