Chuyến đi của tôi tới Myanmar là một dịp để thể hiện
những vấn đề lớn và nhỏ trong chính sách ngoại giao của Hoa
Kỳ và cũng để rà soát xem cái gì được và cái gì chưa
được. Chuyến đi đó diễn ra ngay trước khi có thông báo về
việc Tổng thống Obama sẽ viếng thăm Myanmar vào nửa sau tháng
11 – một hành động sẽ gây chú ý vềcuộc cải cách ở xứ
này đối với Phương Tây.
Sau đây là các câu hỏi và những câu trả lời mang tính chất
thăm dò:
<strong>1/ Myanmar có thực sự cải cách không?</strong>
Có vẻ là như vậy. Có rất nhiều dấu hiệu khẳng định
điều này trong chuyến đi của tôi. Các sĩ quan cao cấp mà tôi
đã gặp gỡ, trao đổi một cách đầy thuyết phục rằng họ
cam kết cải cách dân chủ. Một vị Bộ trưởng còn nhắc tới
sự kiện người hùng dân chủ Aung San Suu Kyi tham gia vào một
cuộc hội thảo do Chính phủ tổ chức gần đây với thái độ
tích cực. Báo chí đăng tải một cách sinh động các cuộc
tranh luận thực sự không bị kiểm duyệt khắp nơi như cách
đây 2 thập kỷ. Hình Aung San Suu Kyi và người cha Aung San –
nhân vật sáng lập nước Miến Điện ngày nay, có thể thấy
trên bức tường các quán ăn. Một phái đoàn đông đảo của
Hoa Kỳ về nhân quyền viếng thăm chính thức và gặp gỡ các
sĩ quan hàng đầu Myanmar. Người dân thường nói về những thay
đổi sâu sắc trong bầu không khí toàn xã hội, về nguyện
vọng của họ được nêu lên những vấn đề mà ngay gần đây
họ còn phải sợ hãi và nín lặng.Sự thay đổi tâm trạng xã
hội này đã diễn ra sau một loạt các bước đi nhằm dỡ bỏ
những nền tảng chính yếu trong bộ máy đàn áp của Chính
phủ quân sự Myanmar – đó là việc thả hàng trăm tù chính
trị, cho công khai hóa đảng đối lập Liên minh Toàn quốc vì
Dân chủ (National League for Democracy), cho phép tổ chức các cuộc
biểu tình hòa bình và tái khởi động các cuộc đàm phán với
những nhóm phiến quân dân tộc thiểu số.
<strong>2/ Vai trò của Aung San Suu Kyi và hoạt động hiện nay
của bà ta?</strong>
Aung San Suu Kyi vẫn là nhân vật chính trị đại chúng duy nhất
ở Myanmar. Bà và đảng của bà đã thắng rõ rệt trong cuộc
bầu cử hồi tháng 4/2012 sau khi bà mãn hạn quản thúc tại gia.
Có đủ lý do để tin rằng bà và đảng của bà sẽ thắng
tại cuộc bầu cử toàn quốc năm 2015 và sẽ có khả năng
thành lập chính phủ.Để chuẩn bị, bà đang tiến hành một
đường lối rất thực dụng, gặp gỡ các quan chức Chính
phủ, liên kết với Tổng thống Thein Sein và phát biểu tích
cực về họ trong buổi lễ do tổ chức Huân chương Vàng của
Quốc hội Hoa Kỳ (Congressional Gold Medal) tổ chức. Đã có
những lời phàn nàn trong cộng đồng đấu tranh vì nhân quyền
ở hải ngoại về đường lối thỏa hiệp rõ ràng của bà
trong các chính sách quốc gia. Bà đang đối mặt với sự phỏng
đoán rằng đã tới lúc bà phải từ bỏ vai trò của một
thần tượng để trở thành một nhà hoạt động chính trị,
cũng giống như Lech Walesa từng bị đồn đoán là đã hợp tác
với tướng Jaruzelski ở nước Balan cộng sản vào đầu những
năm 1980.
<strong>3/ Liệu có ai đó ở phương Tây đã thấy trước những
gì đang diễn ra?</strong>
Có thể một vài người đâu đó ở phương Tây đã dự đoán
được rằng Myanmar sẽ cải cách dân chủ, thế nhưng theo hiểu
biết chung thông thường thì không. Các nhà phân tích tình hình
Á châu cả bên trong lẫn ngoài chính phủ, các bài xã luận
trên các báo và các tổ chức nhân quyền, tất cả đều coi
thường việc thành lập chính phủ dân sự hồi tháng 4/2011 và
coi những cuộc bầu cử năm ngoái là mang tính chất gian lận,
lừa dối. Họ nhìn nhận việc thả bà Aung San Suu Kyi là không
có mấy ý nghĩa chính trị và dự đoán một tương lai chính
trị u ám cho quốc gia này.
<strong>4/ Vậy thì điều đó đã xảy ra như thế nào?</strong>
Có nhiều lý thuyết nghiên cứu về quá khứ nhưng không có lý
thuyết nào hoàn toàn làm chúng ta thỏa mãn. Tuy nhiên có một
yếu tố quan trọng mà dường như nó đã khái quát hóa ước
vọng muốn thoát ra khỏi sự lệ thuộc ngày một gia tăng vào
Trung Quốc bằng cách thiết lập nền móng cho những mối quan
hệ mới với phương Tây. Trong lịch sử, Myanmar là một quốc
gia có ý chí độc lập rất mãnh liệt, chẳng hạn như họ đã
rời bỏ phong trào Không liên kết chỉ bởi lẽ họ cảm thấy
phong trào này quá liên kết. Thái độ oán giận sự hiện diện
của Trung Quốc với những nhà máy, xí nghiệp đang chiếm lĩnh
các ngành công nghiệp khai khoáng trong khi đó lại tạo ra ít
việc làm cho người Myanmar bản địa, càng ngày càng sâu sắc.
Một số chuyên gia Miến, trong đó có Thant Myint-U, cháu nội
của cố Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc tướng U-Thant trong một
bài viết đã tiên đoán về tâm trạng mới mẻ của tầng
lớp sĩ quan trẻ Myanma – những người đóng vai trò trung tâm
trong việc thúc đẩy cải cách. Các nhóm hoạt động đấu tranh
vì nhân quyền đã chỉ ra hậu quả của những năm tháng bị
cấm vận nhằm thuyết phục ban lãnh đạo đất nước có một
đường lối mới phù hợp. Hành động can dự có uy tín của
ASEAN cũng góp phần đánh đổ sự chống đối của các tướng
lĩnh trước cộng đồng quốc tế. Bên trong Myanmar, các tướng
lĩnh cao tuổi dường như tin chắc rằng họ sẽ không bị trả
giá về các hành vi đàn áp trong quá khứ và tầng lớp sĩ quan
nhìn chung hài lòng rằng vai trò đặc biệt của họ trong nền
chính trị Myanmar vẫn sẽ được bảo đảm bởi Hiến pháp mà
theo đó họ vẫn có những ưu tiên và đặc lợi to lớn. Cảm
giác an toàn trong hàng ngũ các cựu lãnh đạo quân đội có
thể đã giúp họ sẵn sàng chấp nhận sự mở cửa về chính
trị hiện nay.
<strong>5/ Vậy thì vai trò của chính phủ Hoa Kỳ là gì?</strong>
Từ năm 1990 tới năm 2008 các chính quyền nối tiếp nhau lại
được Quốc hội thúc đẩy đã đưa ra hết biện pháp trừng
phạt này đến biện pháp trừng phạt khác đối với Myanmar –
chẳng hạn như cấm các khoản đầu tư mới, cấm nhập khẩu,
nêu tên các cá nhân và công ty bị trừng phạt tài chính.
Dưới thời George W.Bush, Đệ nhất Phu nhân Laura Bush đóng một
vai trò quan trọng trong việc công khai cho thế giới biết rằng
chế độ quân sự Myanmar phải tiếp tục là mục tiêu cho sự
cô lập.
Trong diễn văn nhậm chức của mình, Tổng thống Obama đã đề
nghị chìa tay ra cho các kẻ thù của nước Mỹ "nếu như họ
cũng mong muốn nới lỏng nắm đấm". Chính sách này mang lại
ít kết quả tích cực trên toàn thế giới, ngoại trừ trường
hợp Myanmar. Chính quyền (của Obama – ND) đã quyết định sớm
mở kênh ngoại giao liên hệ với lãnh đạo Myanmar do Trợ lý
Ngoại trưởng Kurt Campbell chỉ đạo nhằm đưa ra chương trình
nghị sự cho cải cách chính trị và không phổ biến vũ khí
hạt nhân của Myanmar để phía Hoa Kỳ có thể giảm nhẹ các
biện pháp trừng phạt. Thiện chí của Chính phủ Hoa Kỳ
được bày tỏ ở cấp có thẩm quyền đã cung cấp một lịch
trình thiết lập những mối quan hệ tốt đẹp và điều này
đã giúp Chính phủ Myanmar được động viên, khích lệ và tự
tin để bước tiếp. Quyết định của chính quyền Obama phối
hợp cùng với các đồng minh Châu Âu và Australia giảm nhẹ
đáng kể các biện pháp trừng phạt hồi đầu năm nay đã có
tác động thúc đẩy hơn nữa cải cách chính trị và kinh tế
vốn vô cùng cần thiết lúc này.
<strong>6/ Có thể rút ra những bài học chung nào về việc áp
dụng các biện pháp trừng phạt như công cụ để làm thay
đổi hành vi những kẻ xấu chơi?</strong>
Các biện pháp trừng phạt đôi khi là cách hiệu quả duy nhất
của Hoa Kỳ và cộng đồng quốc tế nhằm cho các chế độ
độc tài thấy hành vi của họ là không thể chấp nhận
được. Đó chính là trường hợp với Myanmar đã tiếp diễn
trong nhiều năm. Có thể nói sự trừng phạt được thực thi
là phù hợp.
Tuy nhiên, cần nhớ rằng các biện pháp trừng phạt bản thân
không phải là mục đích cuối cùng. Như lời của một bài hát
"bạn cần biết khi nào nên kìm giữ và khi nào thì nên ôm".
Có những thế lực bảo thủ và khó cưỡng lại được ở
Washington vẫn tiếp tục đường lối trừng phạt cho dù chính
sách đó có dẫn tới kết quả tích cực hay không. Các nhóm
nhân quyền đôi khi nhìn nhận sự trừng phạt kẻ độc tài
như một biện pháp trong chính sách hợp lý, mang tính đạo
đức của chính phủ và họ còn thông tin rộng rãi những vi
phạm của các chế độ độc tài nhằm tập hợp sự ủng hộ
của quần chúng để lập quỹ hỗ trợ cho các đợt vận
động áp dụng các biện pháp trừng phạt với tư cách là sản
phẩm cuối cho hoạt động của họ. Quốc hội thì muốn chứng
tỏ mình đang làm gì đó, bất kể là có hiệu quả hay không,
các chế độ độc tài bị trừng phạt nhờ đó lại trở nên
được thế giới biết đến . Động thái này là rất rõ ràng
trong trường hợp đối với Cuba. Chính sách trừng phạt Cuba
được thực thi đã 50 năm nay và sự nhiệt thành ủng hộ nó
từ phía các diễn viên chính trị Hoa Kỳ vẫn không hề suy
giảm,rút cục càng củng cố sự cầm quyền của anhem nhà
Castro. Mọi người, kể cả tầng lớp chính trị Hoa Kỳ, các
nhóm đấu tranh riêng rẽ và anh em nhà Castro dường như đều
hài lòng với hiện trạng đó, trừ nhân dân Cuba mới là những
nạn nhân của hoàn cảnh. Chính sách đối với Myanmar cũng
được đưa ra theo mô hình Cuba nhưng may mắn là giờ đây nó
đã được tách ra theo đường hướng khác.
<strong>7/ Liệu chính phủ Hoa Kỳ đã chuẩn bị một cơ cấu
phù hợp để xử lý vấn đề kiểu như Myanmar chưa?</strong>
Kể từ thời Tổng thống Carter, đã bắt đầu gia tăng nền
móng hạ tầng các văn phòng và lực lượng nhân viên chuyên
trách vấn đề nhân quyền, được tách ra từ mảng chính sách
đối ngoại và an ninh quốc gia. Các văn phòng này sau đó trở
thành tiếng nói của cộng đồng các tổ chức nhân quyền phi
chính phủ (NGO) nhưng được đặt bên trong Chính phủ Hoa Kỳ,
đóng vai trò như cái loa của các tổ chức nhân quyền NGO, tìm
cách tham gia vào các báo cáo của Ủy ban nhân quyền Hoa Kỳ và
đấu tranh ủng hộ các biện pháp đặc biệt do các NGO đề
đạt. Theo một cách nào đó, điều này không khác biệt hoàn
toàn với cái cách mà các bộ phận cử tri khác được đại
diện trong bộ máy của chính sách ngoại giao, chẳng hạn như
việc kinh doanh thì được thông qua Ủy ban Kinh tế và Văn phòng
kinh doanh. Tuy nhiên việc nhận biết các văn phòng nhân quyền
với khu vực cử tri của nó có vẻ như là lối tư duy đơn
giản (cần ghi nhận rằng Trợ lý Bộ trưởng về các vấn
đề Dân chủ, Nhân quyền và Việc làm, Michel Posner thực chất
đã thoát ra khỏi sự ràng buộc này để hoạt động với tư
cách là người bảo vệ cho nhân quyền nhưng lại chú trọng
vào kết quả thực tế, không thiên về bề ngoài và mang sắc
thái quan tâm tới những mục tiêu của chính sách ngoại giao
rộng lớn).
Thời gian còn là Vụ trưởng Vụ Các vấn đề Châu Á thuộc
Hội đồng An ninh Quốc gia, trong giai đoạn thay đổi chính sách
của Hoa Kỳ đối với Myanmar vào khoảng từ 2009 tới 2011 tôi
đã chủ trì một số cuộc họp liên cơ quan (còn có tên gọi
là Ủy ban Chính sách liên cơ quan) bàn về Myanmar. Thông
thường, những cuộc gặp như thế đều có sự góp mặt của
một đại diện cấp cao của mỗi cơ quan và có một nhân viên
trợ lý tháp tùng. Trong trường hợp Myanmar, không ít hơn 7 văn
phòng thuộc Bộ Ngoại giao, đó là vụ Đông Á, Vụ Nhân
quyền, Vụ Phái đoàn Hoa kỳ tại Liên Hiệp Quốc, Văn phòng
liên lạc của Bộ Ngoại giao phái đoàn Hoa kỳ tại LHQ, Phái
bộ Hoa Kỳ tại các Tổ chức quốc tế ở Geneva, Đại sứ Hoa
Kỳ về Tội ác chiến tranh và cảVụ Người tỵ nạn cùng tham
dự. Trong những cuộc họp như vậy,các vụ tham dự thường
mong đợi có chung một tiếng nói nhưng với 7 cơ quan cùng tham
gia và ai cũng tìm cách để tiếng nói của mình được nghe thì
quả thực là rất khó, thậm chí là không thể đạt được
điều này. Một số cơ quan rất hăng hái tìm cách lập Ủy ban
Điều tra tội ác chiến tranh của chế độ Myanmar ngay vào
đúng thời điểm bà Aung San Suu Kyi vừa được gỡ bỏ tình
trạng bị quản thúc tại gia và đã xuất hiện những dấu
hiệu chưa rõ ràng về một sự nới lỏng đàn áp. Chỉ sau khi
trao quyền cho Trợ lý Vụ trưởng Vụ Đông Á và Thái Bình
Dương được phát ngôn thay cho Bộ Ngoại giao và chỉ đạo
công tác đối ngoại mà không có các nhóm khác của Bộ gây
nhiễu thì cuối cùng chính quyền mới có thể đưa ra một
đường lối mạch lạc và thành công.
<strong>8/ Con đường nào là hữu hiệu nhất để xử lý các
vấn đề có sự tham gia của những kẻ xấu chơi như chế độ
Myanmar?</strong>
Các tổ chức NGO có một vai trò không ai thay thế được trong
việc theo dõi những vụ lạm dụng nhân quyền, thu hút sự chú
ý của công chúng vào những vụ vi phạm nhân quyền và kẻ
thủ phạm đồng thời huy động cộng đồng quốc tế chú ý
giám sát chúng. Đó chính là một trong những đặc điểm đáng
tự hào của xã hội dân chủ có lương tâm nơi mà hoạt động
của các các nhóm gồm những người tự nguyện cam kết bảo
vệ lẽ công bằng ngay cả tại những góc khuất nẻo nhất
trên hành tinh này để quyết làm cho tiếng nói của những nạn
nhân của sự bất công được thế giới nghe thấy. Chúng ta
không những không được coi thường hay đánh giá thấp các
nhóm nhân quyền này mà cần phải tôn vinh và tán dương đồng
thời khuếch trương vai trò của họ.
Thế nhưng chính phủ Hoa Kỳ lại cần phải đóng một vai trò
khác trong khi vấn đề nhân quyền nhất định không được hạ
thấp. Chẳng nên khuyến khích thành lập và phát triển các văn
phòng có mục đích tạo ra thêm ranh giới giữa những quan chức
chính phủ khi mà ưu tiên hàng đầu của họ là an ninh quốc gia
của chúng ta và thành công trong chính sách đối ngoại cũng như
cam kết mạnh mẽ về nhân quyền. Không nên để xảy ra tình
trạng những nhóm nhỏ các nhân vật chuyên trách thể hiện
các mối quan tâm về nhân quyềnđồng thời hành động với tư
cách là đại diện của cộng đồng NGO, trong khi các quan chức
chính phủ chịu trách nhiệm về an ninh quốc gia và chính sách
đối ngoại lại phản ứng bằng câu trả lời có tính chất
coi nhẹ vấn đề nhân quyền. Cơ cấu hiện nay của chúng ta
thường xuyên gây ra các cuộc đấu khẩu mang tính hình thức
ở nhiều quốc gia thuộc diện xấu chơi (trong lĩnh vực nhân
quyền – ND). Trong các trường hợp đó, những quan chức Chính
phủ chịu trách nhiệm nặng nề về an ninh quốc gia có xu
hướng quan tâm nhiều hơn tới nhân quyền khi tiếp xúc với
các nước có tầm quan trọng chính yếu về vấn đề an ninh ví
dụ như TQ, Saudi Arabia và Pakistan, tuy nhiên họ lại tỏ ra chậm
trễ đối với các văn phòng nhân quyền phụ trách các quốc
gia ít quan trọng hơn trong chính sách đối ngoại, chẳng hạn
như Myanmar. Đó không thể là khuôn khổ cho sự thành công hoặc
cho một sự phát triển chính sách hợp lý. Chính phủ của
chúng ta cần làm cho các quan chức hàng đầu về an ninh quốc
gia nhạy cảm hơn đối với sự cần thiết phải thiết kế
vấn đề nhân quyền trong chính sách của mình một cách hiệu
quả hơn, đồng thời nhắc nhở các văn phòng nhân quyền rằng
họ cũng cần phải tận tâm cam kết với các mục tiêu an ninh
quốc gia Hoa Kỳ rộng lớn chứ không chỉ là sự tiến bộ
của chương trình nghị sự mang tính kỹ năng đặc biệt của
tổ chức NGO.
Jefrey Bader
<em>P.G.M. dịch từ Prosspects of Political Reformes in Myanmar, Brookings
News No 30.</em>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(https://danluan.org/tin-tuc/20121120/jefrey-bader-tuong-lai-cai-cach-chinh-tri-o-myanmar),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét