Lê Anh Hùng - "Cái giá của tự do là sự cảnh giác thường trực"

<div class="rightalign"><em>Hà Nội, 17/9/2012</em></div>

<h2>1.</h2>

Ngày 2/9/1945, tại quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch
Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập với những lời
lẽ hùng hồn làm lay động trái tim của hàng chục triệu
người dân Việt Nam: "<em>Nước Việt Nam có quyền hưởng tự
do và độc lập, và sự thật đã thành một nước tự do,
độc lập. Toàn thể dân tộc Việt Nam quyết đem tất cả tinh
thần và lực lượng, tính mạng và của cải để giữ vững
quyền tự do, độc lập ấy.</em>"

Với bản tuyên ngôn ấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chính thức
khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà: chính thể cộng
hoà do nhân dân làm chủ – đó là thông điệp mà ông muốn
gửi tới toàn thể quốc dân cũng như cộng đồng quốc tế.

67 năm sau, ngày 7/5/2012, tại một phòng họp được canh phòng
cẩn mật chỉ cách quảng trường Ba Đình mấy bước chân, TBT
Nguyễn Phú Trọng lại lạnh lùng đưa ra một "tuyên ngôn"
đanh thép khác trong <a
href="http://baodientu.chinhphu.vn/Uploaded_VGP/thukybientap/20120507/Phat%20bieu%20khai%20mac%20cua%20Tong%20bi%20thu.htm">bài
phát biểu khai mạc Hội nghị TW 5</a> khoá XI: "<em>Nhà nước
ta không tam quyền phân lập!</em>" Lời tuyên bố thẳng thừng
làm nhức nhối hàng chục triệu trái tim "con Lạc cháu
Rồng" đó được truyền đạt rõ ràng qua âm điệu sắc
lạnh đến gai người của ngài Tổng Bí thư. Nó hàm ý rằng
quyền lực nhà nước ở Việt Nam vẫn tiếp tục "thống
nhất" ở Quốc hội; đồng thời, với việc Điều 4 Hiến
pháp 1992 quy định Đảng CSVN là lực lượng lãnh đạo Nhà
nước và xã hội thì trên thực tế quyền lực nhà nước ở
Việt Nam vẫn tiếp tục nằm trong tay Đảng CSVN: chính thể
độc tài do Đảng CSVN làm chủ – đó là "thông điệp" mà
nhân dân Việt Nam cũng như cộng đồng quốc tế không thể
nhầm lẫn.

Ngày 13/9/1945, tức chỉ 11 ngày sau Lễ Tuyên ngôn Độc lập,
"<em>xét vì tự do hội họp là một trong những nguyên tắc
của chế độ dân chủ cộng hoà</em>", Chủ tịch Hồ Chí Minh
đã ban hành <a
href="http://xuandienhannom.blogspot.com/2011/07/hoc-tap-va-lam-theo-ho-chi-minh-ve-bieu.html">Sắc
lệnh Số 31</a>, theo đó <span class="underlined-text">những người
tổ chức biểu tình chỉ việc phải khai báo với uỷ ban nhân
dân sở tại trước 24 giờ</span>.

66 năm sau, ngày 18/8/2011, Uỷ ban Nhân dân Tp Hà Nội lại ra <a
href="http://www.thanhnien.com.vn/pages/20110818/ubnd-tp-ha-noi-yeu-cau-cham-dut-bieu-tinh-tu-phat.aspx">một
bản thông báo trời ơi đất hỡi</a> khác (thiếu căn cứ pháp
luật, không được ban hành theo những thủ tục hành chính
thông thường, không có người ký để xác định cá nhân chịu
trách nhiệm, và đặc biệt là thông báo này đã xâm phạm một
quyền công dân được Hiến pháp qui định và đảm bảo:
quyền biểu tình, theo Điều 69 Hiến pháp 1992) để ngăn cấm
những người Việt Nam yêu nước xuống đường biểu tình
chống bành trướng Trung Quốc.

Vài sự kiện cách nhau đến 2/3 thế kỷ trên đây đủ cho
chúng ta rút ra hai kết luận ở đây: (i) nền cộng hoà do nhân
dân làm chủ như tinh thần của bản Tuyên ngôn Độc lập mùa
Thu 1945 đã biến thành một chính thể độc tài đảng trị từ
lúc nào không hay, và (ii) một khi quyền lực nhà nước tập
trung quá mức vào trong tay một người hay một nhóm người trong
bối cảnh thiếu vắng các cơ chế kiểm soát quyền lực hữu
hiệu thì người dân và xã hội đó bị tước mất các quyền
tự do cơ bản với mức độ tương ứng.

<h2>2.</h2>

Trong bài phát biểu ra mắt cương vị chủ tịch Đảng Dân chủ
Tự do Đức (FDP) ở Rostock trung tuần tháng 5/2011, chính trị gia
người Đức gốc Việt Philipp Rösler đã so sánh hệ lụy khi
người ta hạn chế tự do từng chút một với một câu chuyện
ngụ ngôn về con ếch. Nếu ném con ếch vào nồi nước nóng nó
sẽ phản xạ tức thì, nhảy ra khỏi nồi ngay. Nhưng nếu ném
nó vào nồi nước lạnh rồi đun nóng dần thì nó sẽ nằm yên
cho đến khi bị luộc chín. Hạn chế quyền tự do từng chút
một rốt cuộc sẽ dẫn tới kết cục như vậy, bởi xã hội
dần dần bị mất khả năng đề kháng.

Julius Fucik (1903–1943), một chiến sĩ cách mạng Cộng hòa Séc,
bị Phát-xít Đức bắt giam năm 1942. Trong xà lim dành cho tử
tù, ông đã cho ra đời tác phẩm nổi tiếng – "Reportáž
psaná na oprátce" (Viết dưới giá treo cổ), với câu nói
khiến nhân loại phải giật mình: "Hỡi nhân loại, hãy cảnh
giác!" Còn nhà hoạt động nổi tiếng người Mỹ Wendell
Phillips (1811-1884) <a
href="http://www.thisdayinquotes.com/2011/01/eternal-vigilance-is-price-of-liberty.html">khi
diễn thuyết</a> trước các thành viên của Hội Chống chế
độ nô lệ Massachusetts (Massachusetts Anti-Slavery Society) ngày
28/1/1852 thì phát biểu: "Cái giá của tự do là sự cảnh giác
thường trực; quyền lực luôn tước đoạt từ đa số sang cho
thiểu số."

<center><img src="http://danluan.org/files/u1/sub02/image001_35.jpg"
width="600" height="450" alt="image001_35.jpg" /></center>
<center><em>Bức tượng với dòng chữ "Eternal Vigilance Is the
Price of Liberty" (Cái giá của tự do là sự cảnh giác thường
trực) ở thủ đô Washington (Mỹ)</em></center>

Liệu "chú ếch" Việt Nam có cần phải mất tới 2/3 thế
kỷ để bị "luộc chín" trước sự mất cảnh giác của đa
số người dân Việt Nam hay không?

Xin thưa, lịch sử nước nhà đã cho thấy là không cần phải
mất nhiều thời gian đến thế.

Chỉ hơn một năm sau ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh "trịnh
trọng tuyên bố với thế giới" về nền "tự do, độc
lập" của Việt Nam, trong Hiến pháp 1946 (bản Hiến pháp mang
đậm dấu ấn của ông do Quốc hội khoá I thông qua ngày
9/11/1945) đã xuất hiện <a
href="http://www.baomoi.com/Home/TheGioi/www.tiasang.com.vn/Hoc-tu-Hien-phap-1946-Can-nhin-nhan-ca-uu-diem-va-han-che/7526146.epi">những
dấu hiệu của sự tập trung quyền lực quá mức</a>, mà nổi
bật là Điều 50: "<em>Chủ tịch nước Việt Nam không phải
chịu một trách nhiệm nào, trừ khi phạm tội phản
quốc.</em>"

Và đến khi Hiến pháp 1959 được Quốc hội thông qua ngày
31/12/1959 thì quyền lực nhà nước ở Việt Nam trên thực tế
đã được trao vào tay Đảng Lao động Việt Nam (Lời nói đầu
Hiến pháp 1959); quyền lập hiến của nhân dân vốn được quy
định tại Điều 21 và Điều 70 của Hiến pháp 1946 cũng bị
tước đoạt và trao cho Quốc hội tại Điều 50 và Điều 112
của Hiến pháp 1959. Tất cả đều diễn ra theo một "quy trình
dân chủ" như những gì mà người đã khai sinh ra chế độ
dân chủ cộng hoà này, trong giai đoạn ở đỉnh cao quyền lực
của mình, mong muốn.

Ở Đức, chính Reichstagsbrandverordnung (Sắc lệnh của Tổng
thống về việc bảo vệ nhân dân và nhà nước)[i] do Tổng
thống Đức Paul von Hindenburg ban hành ngày 28/2/1933 và
Ermächtigungsgesetz (Luật Trao quyền)[ii] do Quốc hội Đức thông
qua ngày 23/3/1933 đã biến chính phủ của Hitler thành một chính
thể độc tài trên thực tế. Và rồi nhà độc tài khát máu
này đã thổi luồng sinh khí mới cho Chủ nghĩa Xã hội Quốc
gia hay Chủ nghĩa Quốc xã (National Socialism/Nazism), phát động
cuộc chiến tranh thế giới lần thứ II, đồng thời gây ra
nạn diệt chủng người Do Thái. Tên trùm phát-xít Hitler đã
được trao quyền lực độc tài thông qua các quy trình dân
chủ/pháp lý hợp thức trước sự mất cảnh giác của Tổng
thống và cả Quốc hội Đức như thế, để rồi không lâu sau
đó không chỉ nhân dân Đức mà cả thế giới phải trả một
cái giá thật kinh hoàng.

Tại Nga, đất nước xứ sở bạch dương dưới thời Putin là
một chính thể độc tài cá nhân điển hình. Chiến thắng trong
cuộc bầu cử tổng thống Nga ngày 4/3/2012 hầu như đã chính
thức kéo dài "triều đại Putin", vốn bắt đầu từ năm
2000, đến tận năm 2024.

Dĩ nhiên, bên cạnh những biện pháp "truyền thống" như
trấn áp lực lượng đối lập, khống chế và kiểm duyệt báo
chí chặt chẽ, ông ta cũng không quên lợi dụng các "quy trình
dân chủ" trước sự mất cảnh giác của Quốc hội cũng như
nhân dân Nga để thâu tóm và duy trì quyền lực độc tài của
mình.

Từ năm 1995, Hiến pháp Nga quy định những người đứng đầu
các tỉnh, miền phải được dân cử thông qua hình thức bầu
cử rộng rãi. Năm 2006, <a
href="http://www.baomoi.com/Nga-Tu-quy-toc-do-den-thuong-luu-moi/119/4851844.epi">theo
"sáng kiến" của tổng thống Putin</a>, Hiến pháp lại quy
định người đứng đầu các thực thể tỉnh, miền, nước
cộng hòa tự trị trong Liên bang Nga là do tổng thống bổ
nhiệm.

Ngày 14/11 và 26/11/2008, lần lượt Hạ viện (Duma) và Thượng
viện (Hội đồng Liên bang) của Nga thông qua việc sửa đổi
hiến pháp, kéo dài nhiệm kỳ tổng thống từ 4 năm lên 6 năm,
một động thái được những người hiểu biết lúc bấy giờ
nhìn nhận là nhằm mở đường cho "triều đại" mới kéo
dài 12 năm của Putin bắt đầu từ năm 2012. Những giọt nước
mắt của Putin tại buổi mit-tinh mừng chiến thắng trong cuộc
bầu cử tổng thống tối 4/3/2012 hẳn khiến không ít người
yêu mến nước Nga trên thế giới phải se lòng, tuy không phải
cho ông ta mà là cho nhân dân Nga, cả những người đã bỏ
phiếu cho Putin cũng như những người đã lựa chọn đối thủ
của ông ta.

<div class="special_quote"><em>Nền dân chủ Thụy Sỹ dựa trên một
kiểu phân chia quyền lực mà đối với người ngoài, nó
dường như mơ hồ và mang bản chất dòng tộc. Tuy nhiên, trụ
cột của hệ thống này lại chính là công cụ trưng cầu dân
ý do người dân đề xướng (tức là, không phải hình thức
trưng cầu dân ý điển hình do các chính trị gia đề xuất như
ở nhiều nước khác); 100.000 phiếu, chẳng hạn, là đã có
thể khởi xướng một cuộc trưng cầu dân ý nhằm thay đổi
hiến pháp liên bang thành văn.</em>

<em>Phương thức này được sử dụng sau tình trạng nguy ngập
của cuộc chiến tranh thế giới lần thứ hai, khi chính phủ
tỏ ra miễn cưỡng trong việc từ bỏ những quyền lực không
hạn chế mà nó giành được trong thời chiến. Một nhóm nhỏ
người Thụy Sỹ gốc Pháp đã phát động chiến dịch đòi
nhanh chóng quay trở lại hoàn toàn với nền dân chủ trực
tiếp bằng cách lồng một điều khoản vào trong hiến pháp
nhằm mục đích đảm bảo rằng chính phủ liên bang không thể
lạm dụng những quyền lực khẩn cấp (emergency powers) của nó.
Cuộc bỏ phiếu đại chúng vào ngày 11/9/1949 đã bãi bỏ các
quyền lực thời chiến của chính phủ trung ương; ngược lại,
nhiều chính thể dân chủ khác vẫn tiếp tục được phó thác
những di sản toàn trị thời chiến một cách lâu dài.</em>

(Nguồn: Wolfgang Kasper & Manfred E. Streit, <a
href="http://leanhhungblog.blogspot.com/2012/06/kinh-te-hoc-che-trat-tu-xa-hoi-va-chinh.html">Kinh
tế học thể chế: Trật tự xã hội và chính sách công</a>,
trang 335-336.)</div>

<h2>3.</h2>

Ngày 29/11/2005, giữa lúc tình hình tham nhũng ở Việt Nam diễn
biến ngày càng phức tạp và nghiêm trọng trước sự bất lực
của hệ thống pháp luật hiện hành, Quốc hội khoá XI đã
thông qua Luật Phòng chống tham nhũng, trong đó vai trò Trưởng
Ban chỉ đạo trung ương về phòng chống tham nhũng được giao
cho Thủ tướng.

Phải mất vài năm sau người ta mới "ngộ" ra rằng, với
đầy đủ quyền hành pháp theo quy định của Hiến pháp, cộng
thêm quyền chỉ đạo trực tiếp cả bộ máy tư pháp mà Luật
PCTN trao cho, quyền lực của Thủ tướng CP quả là quá lớn
trong khi lại thiếu hẳn một cơ chế giám sát và kiểm soát
quyền lực hữu hiệu.

Và, trái ngược với lời tuyên bố hùng hồn tại lễ nhậm
chức Thủ tướng ngày 27/6/2006 ("Nếu tôi không chống được
tham nhũng, tôi xin từ chức ngay!"), chính Thủ tướng đương
nhiệm lại là nhân vật đang phải chịu nhiều tai tiếng nhất
về tham nhũng, vấn nạn chẳng những không bị đẩy lùi mà
còn ngày càng tác oai tác quái kể từ ngày Luật Phòng chống
tham nhũng ra đời và chức vụ Trưởng Ban Chỉ đạo PCTN
được trao vào tay Thủ tướng với bao kỳ vọng của cả các
vị Đại biểu Quốc hội lẫn nhân dân cả nước.

Trong bối cảnh đó, để trấn áp những tiếng nói đối lập
dám thách thức quyền lực của mình, ngài Thủ tướng đã
không ngần ngại sử dụng những biện pháp khác nhau, kể cả
khi chúng xâm phạm các quyền tự do cơ bản mà Hiến pháp quy
định và bị cộng đồng quốc tế lên án như việc ban hành <a
href="http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2009/09/090917_vuquangviet.shtml">Quyết
định 97/2009/QĐ-TTg</a> ngày 24/7/2009 hay vụ tống giam nhà hoạt
động Cù Huy Hà Vũ ngày 5/11/2010.

Tuy nhiên, thay vì cải tổ hệ thống nhằm khắc phục tận gốc
vấn đề thì giới lãnh đạo Việt Nam lại tìm cách sửa chữa
sai lầm này bằng một sai lầm khác: Hội nghị TW 5 khoá XI
diễn ra vào trung tuần tháng 5/2012 đã quyết nghị việc Tổng
Bí thư BCHTW Đảng sẽ thay thế Thủ tướng trong vai trò
Trưởng Ban Chỉ đạo TW về Phòng chống Tham nhũng, dĩ nhiên là
vẫn theo một "quy trình dân chủ" mang đậm "bản sắc"
của Đảng CSVN.

Chưa ai dám chắc là tham nhũng có bị đẩy lùi như kỳ vọng
của 175 vị Uỷ viên BCHTW Đảng kia hay không song điều mà có
lẽ ai cũng nhìn thấy rõ là nguy cơ lạm dụng quyền lực của
Tổng Bí thư kiêm Trưởng Ban Chỉ đạo PCTN Trung ương (một
người vốn đã có quyền lực bao trùm nay lại còn được trao
thêm quyền chỉ đạo trực tiếp cả lực lượng công an lẫn
bộ máy tư pháp), nhất là trong bối cảnh Đảng CSVN cũng như
các chức danh lãnh đạo của nó từ trung ương tới địa
phương không phải chịu sự điều chỉnh của bất kỳ một
đạo luật cụ thể nào.

Theo các nhà khoa học chính trị, <a
href="http://en.wikipedia.org/wiki/Power_(philosophy)">quyền lực</a> là
khả năng gây ảnh hưởng đến cách ứng xử của người khác
bất kể họ có kháng cự hay không. Vì vậy, khi người đứng
đầu một chính thể được trao quyền lực quá lớn hoặc lạm
dụng quyền lực trong bối cảnh thiếu vắng các cơ chế kiểm
soát quyền lực hữu hiệu thì hệ quả tự nhiên là người
dân hay xã hội đó không được hành xử tự do một cách thích
đáng. Thậm chí, chính thể đó còn có thể biến thái thành
kiểu chế độ độc tài quái đản như Đức Quốc xã hay các
chế độ độc tài đảng trị khác, bất chấp một thực tế
là chúng lại giương cao những giá trị nhân văn cao cả nhất
ngay từ đầu, như tiến trình lịch sử thế giới thế kỷ 20
đã cho chúng ta thấy.

Bất luận thế nào, sau bao trải nghiệm xương máu với quyền
lực chính trị trong nền dân chủ "gấp vạn lần tư bản"
kể từ ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh "trịnh trọng tuyên bố
với thế giới" về nền "tự do, độc lập" của Việt Nam
trên quảng trường Ba Đình đến nay, thiết tưởng mỗi người
dân Việt Nam cần khắc cốt ghi tâm câu thành ngữ phương Tây
rằng "CÁI GIÁ CỦA TỰ DO LÀ SỰ CẢNH GIÁC THƯỜNG TRỰC!"


_______________________

<h2>Ghi chú:</h2>

[i] Sắc lệnh do Tổng thống Đức Paul von Hindenberg ban hành
nhằm phản ứng trước vụ toà nhà Quốc hội Đức bị hoả
hoạn vào ngày 27/2/1933; nó đã vô hiệu hoá nhiều quyền tự do
dân sự cơ bản của công dân Đức. Với việc các đảng viên
Quốc xã nắm giữ những vị trí then chốt trong chính phủ,
sắc lệnh đã được sử dụng làm cơ sở pháp lý cho việc
bỏ tù bất cứ ai bị coi là đối thủ của Đảng Quốc xã,
và nhằm trấn áp những những ấn bản bị cho là thiếu
"thân thiện" với sự nghiệp cách mạng của đảng này.

[ii] Đạo luật do Quốc hội Đức thông qua và Tổng thống Paul
von Hindenburg ký ban hành vào ngày 23/31933; nó cho phép nội các
của Hitler ban hành pháp luật mà không cần sự tham gia của
Quốc hội. Đạo luật quy định thời hiệu của nó là 4 năm
trừ phi được Quốc hội gia hạn tiếp, điều mà trên thực
tế đã xẩy ra tới 2 lần.

***********************************

Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/tin-tuc/20120918/le-anh-hung-cai-gia-cua-tu-do-la-su-canh-giac-thuong-truc),
một số đường liên kết và hình ảnh có thể sai lệch. Mời
độc giả ghé thăm Dân Luận để xem bài viết hoàn chỉnh. Dân
Luận có thể bị chặn tường lửa ở Việt Nam, xin đọc
hướng dẫn cách vượt tường lửa tại đây
(http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).

Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!