<div class="special_quote">"… Mọi quốc gia đều phải đặt nền
tảng trên một tư tưởng chính trị đúng đắn nếu không
muốn rơi vào bạo quyền và bạo loạn…"</div>
30 tháng 4 – 2012. Tôi đang ở trên Quảng Trường Hiến Pháp,
<em>Plaza de la Constitucion</em>, trung tâm thủ đô Mexico của nước
Mexico. Người Mexico (phát âm Mê-hi-cô) gọi là Socalo, có nghĩa
là "nền tảng". Mỗi thành phố lớn của nước Mexico đều
có một socalo làm trung tâm quyền lực. Chung quanh quảng trường
này có tất cả. Dinh tổng thống, tòa thị chính thành phố
Mexico, trụ sở quốc hội và dĩ nhiên một nhà thờ lớn rất
đồ sộ. Ở góc quảng trường, bên cạnh nhà thờ lớn, qua
một song sắt người ta có thể nhìn thấy một vài di tích của
kinh thành Tenochtitlan bị tàn phá và san phẳng năm 1521.
Tenochtitlan là tên cũ của thành phố Mexico.
Tôi không quen biết ai tại nước Mexico này và cũng không có nhu
cầu du lịch. Tôi đến đây vì từ nhiều năm rồi tôi vẫn
tự nhủ thế nào cũng phải đi Mexico ít nhất một lần cho
biết. Vì hai lý do. Lý do thứ nhất là để được nhìn tận
mắt một kỳ quan của sự nghịch lý. Tại sao một thành phố
thành lập trên cao độ hơn 2000 mét, không gần bờ biển và
cũng không có dòng sông nào chảy qua lại có thể là thành phố
lớn nhất, ít nhất đông dân nhất, thế giới từ hơn sáu
thế kỷ qua? Lý do thứ hai, quan trọng hơn nhiều, là để tìm
câu trả lời cho một câu hỏi tình cờ nẩy ra trong óc tôi và
ngày càng gây khó chịu: tại sao nhiều người, nhà báo cũng
như nhà chính trị, lại nói Mexico là một <em><strong>failed
state</strong></em>?
Cụm từ failed state có lẽ đã xuất hiện vào đầu thập niên
1990 để chỉ nước Somalia, lúc đó rơi vào tình trạng nội
chiến vô chính phủ và không giải pháp bởi vì có quá nhiều
phe lâm chiến. Đó là kết quả của hai mươi năm phiêu lưu
chính trị của những tướng lãnh quá dốt đến nỗi không
biết là mình dốt. Họ thử nghiệm một tổng hợp giữa chủ
nghĩa Mác-Lênin và Hồi Giáo, sau đó chuyển sang một chế độ
độc tài quân phiệt, làm nước Somalia tan vỡ trong nội chiến.
Đến nay Somalia vẫn chưa có chính quyền. Cụm từ failed state
có khi được dịch sang tiếng Việt là "<em><strong>quốc gia
thất bại</strong></em>". Cách dịch này không đúng. Một quốc
gia có thể thất bại trong một hay nhiều mục tiêu (thí dụ
như một giải bóng đá) mà vẫn là một quốc gia, trong khi một
failed state là một quốc gia không còn là một quốc gia nữa. Có
lẽ nên dịch những failed states là những "<em><strong>đất
nước không thành</strong></em>" thì đúng hơn? Đó là những
quốc gia mà nhà nước không còn giữ được độc quyền bạo
lực, không đảm bảo được công ích và trật tự an ninh, cũng
không còn thẩm quyền để thảo luận và thỏa hiệp với các
nước khác nữa. Bởi vì chính quyền không được sự hợp tác
của người dân và cũng không kiểm soát được người dân
nữa. Tổ chức Quỹ Hòa Bình (Fund for Peace) công bố hàng năm
một danh sách các quốc gia xếp hạng theo "chỉ số không
thành" (failed state index) trong đó Somalia đứng hạng nhất,
Việt Nam được xếp vào loại warning, nghĩa là đáng lo ngại.
Bảng xếp hạng này chỉ có một giá trị rất tương đối vì
nó làm quá nhiều tính toán trên một khái niệm định tính về
bản chất.
Lần đầu khi đọc một nghiên cứu nói Mexico là một đất
nước không thành tôi ngạc nhiên. Làm sao có thể thế được?
Mexico là nước độc lập từ gần hai thế kỷ qua với một
hiến pháp dân chủ ổn định từ gần một thế kỷ. Một
nước lớn với 110 triệu dân sống trên một diện tích bao la
gần hai triệu kilomét vuông mở ra cả Đại Tây Dương lẫn
Thái Bình Dương. Hơn nữa Mexico còn có cả một vịnh lớn của
riêng mình, vịnh California. Mexico đứng đầu thế giới về mỏ
bạc và cũng là nước xuất cảng dầu lửa thứ năm trên thế
giới. Thu nhập bình quân trên mỗi đầu người của Mexico là
trên 10.000 USD mỗi năm, gấp 10 lần Viêt Nam. Nhưng rồi tôi
tiếp tục đọc nhiều tài liệu khác đánh giá Mexico là một
đất nước không thành đồng thời phơi bày tình trạng bạo
loạn. Mới đây tôi lại được đọc bài phỏng vấn ngoại
trưởng Mexico trong đó người ký giả đặt thẳng câu hỏi
Mexico có phải là một đất nước không thành không và ông bộ
trưởng trả lời một cách lưỡng lự.
Chỉ vài ngày sau khi tới Mexico tôi đã hiểu quả thực có lý
do chính đáng để coi Mexico là một đất nước không thành.
Vợ tôi, thường hay về Việt Nam, quả quyết rằng theo sinh
hoạt hàng ngày thì thu nhập của một người Mễ cùng lắm
chỉ gấp đôi Việt Nam chứ không thể gấp mười được.
Mexico trên thực tế chỉ là một thuộc địa trá hình. Phần
lớn của cải tập trung trong tay một thiểu số. Cụm từ "thu
nhập bình quân trên mỗi đầu người" không có nghĩa gì cả.
Mexico có rất nhiều tỷ phú, kể cả người giàu nhất thế
giới Carlos Slim, nhưng dân chúng thì rất nghèo. Tình trạng bất
công này tự nhiên dẫn tới hỗn loạn và trộm cướp. Chiến
tranh giữa các băng đảng với nhau và với cảnh sát hàng năm
làm từ 5000 đến 10.000 người chết. Cướp bóc và buôn lậu
bạch phiến không bị coi là có tội nếu do người trong gia
đình hoặc đồng hương làm. Các du khách được khuyên là
không nên đi dạo khi chiều tối ngoài trung tâm thành phố. Ngay
bên cạnh khách sạn mà tôi ở, khá gần trung tâm thành phố
Mexico, có một tiệm tạp hóa nhỏ với một người bảo vệ
mang súng; cô hướng dẫn viên du lịch nói như thế là bình
thường. Hành động dũng cảm được mọi người thán phục là
vượt biên giới qua Mỹ sống ngoài vòng pháp luật và làm
những công việc lặt vặt để có tiền gửi về quê hương.
Các tài liệu thống kê cho thấy Mexico có khoảng 75% người lai,
số 25% còn lại một nửa là người gốc Espana một nửa là
"thổ dân thuần túy". Nhưng ngay khi tới đây tôi khám phá ra
rằng mình lầm to. Người Espana rất ít pha trộn với thổ dân;
"người lai" chỉ là những thổ dân có khả năng trả lời
bằng tiếng Espana những câu hỏi trong cuộc kiểm tra dân số.
Như vậy phải hiểu rằng gần 90% dân Mexico, mà người Việt
tại Mỹ gọi là người Mễ, là những người có tổ tiên sinh
sống ở Châu Mỹ trước khi người Châu Âu tới. Điều này
rất dễ nhận thấy bởi vì người Mễ có đặc tính là họ
mang lịch sử dân tộc trên cơ thể. Cho tới khi người Châu Âu
tới đây, đầu thế kỷ 16, họ chưa biết sử dụng bánh xe và
kim loại, cũng chưa biết thuần hóa súc vật cho việc chuyên
chở. Họ chỉ dùng sức người. Dầu vậy họ đã mang hàng
triệu tảng đá nặng để xây những kim tự tháp và đền
đài. Và họ xây cất rất nhiều, trên những qui mô lớn một
cách kinh ngạc. Kinh thành Teotihuacan chẳng hạn, dựng lên cách
đây hơn hai ngàn năm, có Kim Tự Tháp Mặt Trời gần bằng kim
tự tháp Kheops lớn nhất của Ai Cập và một đường chính
rộng mênh mang dài gần 3 Km. Người ta không thể đếm hết
những công trình xây cất đồ sộ như vậy và tất cả đều
làm bằng sức người. Di sản lịch sử nhọc nhằn một cách
kinh hoàng đó còn thấy được trên cơ thể người Mễ. Họ
lùn và mập, chân tay to và ngắn. Những hài cốt tìm lại
được cho thấy trước đây họ không cao quá 1,45m, ngày nay
người Mễ cũng ít khi cao hơn 1,60m. Những người Mễ chính
thống này hầu như không có tài sản nào trên đất nước họ.
Trước một sự bất công thách đố như vậy bạo lực gần
như chính đáng, nhất là khi chính công an nhà nước cũng ám
sát, thủ tiêu, cướp bóc.
Khó có quốc gia nào có thể có một lịch sử hung bạo như
Mexico. Cả thế giới biết và lên án hành động diệt chủng
của những đoàn conquistadors (quân chinh phục người Espana)
đối với thổ dân Châu Mỹ, nhưng những tàn sát này không
thấm vào đâu so với sự tàn sát lẫn nhau của các sắc tộc
thổ dân trước đó. Giết người tế thần là phong tục của
mọi sắc dân. Để khánh thành cung điện Tenochtitlan, người
Aztec đã giết trong một ngày hai chục ngàn người, và giết
theo một nghi thức ghê rợn: mổ sống để móc trái tim còn
đập. Khi tấn công Tenochtitlan đoàn quân conquistador của Cortès
chỉ có vài trăm người nhưng họ đã huy động được 150.000
người thổ dân cùng chiến đấu với họ để trả thù người
Aztec. Đế quốc Aztec bị tiêu diệt sau vài tháng và kinh thành
Tenochtitlan bị san phẳng. Kế tiếp là hai thế kỷ thống trị
và bóc lột dã man của đám thực dân Espana. Mexico được độc
lập năm 1821 chỉ để chịu đựng những chế độ độc tài
cướp bóc của các tướng lãnh. Ngoại trừ một giai đoạn
bình yên khoảng 20 năm do Lazaro Cardenas mở ra năm 1934, lịch sử
Mexico cho tới nay là một chuỗi đàn áp, bóc lột, cách mạng,
bạo loạn và ám sát, nhiều khi cùng một lúc. Mexico đúng là
một quốc gia không thành.
Từ năm 2000 dân chủ được vãn hồi và ngày càng được củng
cố. Những tranh luận chính trị ngày càng tỏ ra nghiêm chỉnh
và có phẩm chất. Mexico có nhiều triển vọng ra khỏi danh sách
những đất nước không thành, và có một tương lai.
Nhưng tại sao Mexico lại là một đất nước không thành?
Chính trong khi đi thăm viếng các nhà thờ lớn nguy nga, đặc
biệt là nhà thờ Đức Mẹ Guadalupe (nơi Đức Mẹ Maria hiện ra
với một thổ dân và in hình mình vào áo của người này) mà
tôi nghĩ là đã tìm ra câu trả lời. Người Espana sang chinh
phục Châu Mỹ tàn nhẫn với thổ dân bao nhiêu thì họ rộng
rãi bấy nhiêu trong việc xây dựng những nhà thờ thật nguy
nga, có phần hơn cả những nhà thờ lớn tại Châu Âu. Và
người thổ dân đã chấp nhận đạo Công Giáo theo cách của
họ, nghĩa là lấy các thánh công giáo thay cho các vị thần
trước đó. Tại làng Chamula gần Palenque tôi được thăm một
giáo đường trong đó rất nhiều người thổ dân Chiapas đang
cúng các thánh công giáo như những thần linh, thí dụ như cắt
tiết gà mái để xin cho con khỏi bệnh. Có những vị thánh
không đáp ứng lời cầu khẩn nên đang bị phạt, không được
thắp sáng và cũng không có lễ vật. Sự chắp nối lạ đời
này chứng tỏ lý luận không có chỗ đứng đáng kể nào tại
Mexico và khiến tôi chợt nhận ra là Mexico hầu như hoàn toàn
không có một tác phẩm tư tưởng nào, dù đã có một nhà văn
được giải Nobel về văn chương năm 1990. Mexico không có tư
tưởng và vì thế đã là một đất nước không thành. Lý do
là vì mọi quốc gia đều phải đặt nền tảng trên một tư
tưởng chính trị đúng đắn nếu không muốn rơi vào bạo
quyền và bạo loạn. Quốc gia là một khái niệm chính trị
phức tạp đã gây tranh cãi dữ dội, nhiều khi đẫm máu.
Tư tưởng, kể cả tư tưởng chính trị, là con đường tới
sự hiểu biết thấu đáo thay vì những xác quyết chắc nịch
của sự nông cạn dẫn thẳng tới xung đột. Nhưng muốn suy
nghĩ thì trước hết phải hiểu rõ các từ ngữ và khái niệm.
Trong một nước nếu mỗi người hiểu quốc gia, dân tộc, tự
do, dân chủ, pháp luật, chính quyền v.v. một cách khác nhau thì
không thể có thảo luận và do đó không thể sống chung.
Phương pháp duy nhất để hiểu như nhau là cố gắng học hỏi
để hiểu đúng, và các khái niệm này phức tạp lắm chứ
không đơn giản.
Sau đó cần đầu tư thời gian và cố gắng tìm giải đáp cho
một số câu hỏi. Thế nào là một quốc gia lành mạnh? Cứu
cánh của nhà nước là gì? Nhà nước có vai trò gì? Nhà nước
quan trọng hơn hay cá nhân quan trọng hơn? Quyền hạn của nhà
nước phải dừng lại ở chỗ nào để tự do cá nhân có thể
bắt đầu? Có thể kiểm soát hoạt động kinh tế tới mức
độ nào mà không triệt tiêu những quyền tự do chính trị?
Một đại biểu quốc hội có quyền bầu theo lập trường mà
mình nghĩ là có lợi cho cử tri hay phải bầu cho điều mà mình
nghĩ rằng đa số cử tri muốn? Những mầm mống chia rẽ trong
dân tộc xuất hiện như thế nào và phải được giải quyết
như thế nào? v.v. Những câu hỏi này nhiều lắm và khó lắm
nhưng nếu không trả lời được thì không thể xây dựng
được quốc gia. Không có tư tưởng chính trị thì không thể
có cảm thông giữa chính quyền và nhân dân, và giữa nhân dân
với nhau.
Đó là điều đã xảy ra cho Mexico. Bằng chứng rõ rệt của
sự thiếu vắng tư tưởng chính trị là một đảng với danh
xưng ngớ ngẩn "Đảng Định Chế Cách Mạng " đã có thể
cầm quyền liên tục trong hơn một nửa thế kỷ và có nhiều
triển vọng sẽ trở lại cầm quyền sau cuộc bầu cử tổng
thống tháng 7 sắp tới. Các định chế là gì? Cách mạng là
gì? Làm sao có thể vừa bảo thủ vừa cấp tiến, vừa bảo
vệ các định chế vừa làm cách mạng? Trong suốt lịch sử
của nó, có lẽ chỉ trừ một trường hợp Lazaro Cardenas, không
có chính khách nào hiểu rằng quốc gia là một tình cảm, một
không gian liên đới và một đồng thuận chia sẽ một tương
lai chung. Tất cả những người đã thay nhau cầm quyền đều
đã chỉ coi dân tộc như một khối người để đàn áp và
thống trị. Và họ đã khiến Mexico trở thành một failed state.
30-4 cũng là ngày kỷ niệm sự cáo chung của một nhà nước
không thành: Việt Nam Cộng Hòa. Cùng với chế độ này đã
sụp đổ giấc mơ của những người muốn từ đó xây dựng
một đất nước Việt Nam dân chủ và anh em. Chế độ này tồi
dở nhưng không gian ác. Lý do khiến nó bại vong cũng là vì nó
thiếu hẳn một tư tưởng chính trị. Nó không thiếu các bác
sĩ, kỹ sư, luật sư, cử nhân, tiến sĩ nhưng nó không có
những trí thức chính trị. Đó chỉ là những người học lấy
bằng cấp để tiến thân, nghĩa là để vượt lên trên và
tách ra khỏi quần chúng và hội nhập vào một thiểu số ưu
thế. Và họ cũng chỉ học những ngành chuyên môn. Kiến thức
chính trị của họ không hơn quần chúng, sự hiểu biết về
thực tại xã hội thì chắc chắn không bằng. Những người
cầm quyền như vậy không thể tranh thủ sự ủng hộ của
quần chúng vì họ xa lạ với quần chúng, không biết cách tranh
thủ và cũng không muốn phục vụ quần chúng; họ chỉ muốn
quần chúng phục vụ họ. Từ Bảo Đại đến Ngô Đình Diệm
đến Nguyễn Văn Thiệu không ai thực sự cố gắng tranh thủ
hậu thuẫn quần chúng cả, trái lại vì thiếu văn hóa chính
trị họ còn có những thái độ, ngôn ngữ và hành động khiêu
khích đối với quần chúng. Và dù muốn họ cũng không biết
phải làm gì để tranh thủ quần chúng vì họ không hiểu quần
chúng. Các bộ thông tin, công dân vụ, dân vận v.v. của họ
chỉ có để mà có, vì không lẽ không có. Một chế độ như
vậy không thể tồn tại nếu bị tấn công, và họ đã bị
tấn công. Trước mặt họ là những người cộng sản tuy
động cơ có thể không trong sáng và văn hóa không cao nhưng
biết cố gắng vận dụng quần chúng và đã tranh thủ được
một phần quần chúng. Như vậy sự thất bại của chế độ
Việt Nam Cộng Hòa là lẽ dĩ nhiên, phe cộng sản dù có thua bao
nhiêu trận cũng vẫn còn đó để phục hồi trở lại vì vẫn
còn quần chúng.
Việt Nam Cộng Hòa đã là một đất nước không thành vì không
đủ thì giờ để hình thành. Nó còn cần thì giờ để có
được một tư tưởng chính trị và những người lãnh đạo
có bản lĩnh chính trị xuất phát từ quần chúng và vẫn là
những đứa con của quần chúng. Nhưng thời gian này nó đã
không có bởi vì nước đồng minh nắm vận mệnh của nó đã
mất kiên nhẫn.
Đó là quá khứ, chỉ nhắc lại nhân ngày kỷ niệm. Điều
đáng quan tâm hơn là Việt Nam hiện nay cũng đang tiến tới
rất gần tình trạng của một đất nước không thành. Trong
thực tế nước ta cũng chỉ là một thuộc địa trá hình trong
đó một thiểu số cường hào chiếm đoạt đất nước làm
của riêng, bất chấp quần chúng. Đảng cộng sản cư xử
không khác một lực lượng chiếm đóng. Người dân không còn
quan tâm tới đất nước vì đất nước không còn là của họ.
Tư tưởng chính trị duy nhất được phép truyền bá là chủ
nghĩa Mác-Lênin mà ngay cả những người áp đặt cũng biết là
bệnh hoạn và nhàm chán. Đặc tính của những đất nước
không thành: quan hệ chính quyền – nhân dân bị cắt đứt,
thậm chí trở thành thù địch. Đã thế chính quyền còn liên
tục nhục mạ người dân bằng những quyết định thách đố
như cho Trung Quốc thuê rừng ở thượng nguồn, khai thác bôxit
tại Tây Nguyên, chuẩn bị xây 14 lò phản ứng hạt nhân, bao
che cho các đại gia cướp đất cướp nhà của dân chúng một
cách công khai, trắng trợn, hàng ngày.
Còn lại sinh hoạt kinh tế. Nhưng kinh tế cũng sẽ rất bi đát
trong những ngày sắp tới khi sự thực không còn che đậy
được nữa. Và đàng nào thì mô hình kinh tế hướng ngoại
cũng không thể tiếp tục khi các quốc gia phát triển đã đặt
thăng bằng cán cân mậu dịch làm mục tiêu hàng đầu. Thử
thách đặt ra cho sự sống còn của đất nước sẽ rất lớn
vì chúng ta kiệt quệ, căm hờn và bất lực. Thảm kịch lớn
nhất hiện nay của chúng ta là thảm kịch của ý chí và niềm
tin.
Cũng như Mexico hiện nay chúng ta rất hụt hẫng về mặt tư
tưởng chính trị, nhưng khác với họ chúng ta chưa bắt đầu
khắc phục. Trí thức Việt Nam vẫn còn rất kém về kiến
thức chính trị và vẫn còn nghĩ rằng chính trị không cần
phải học. Một cuộc thảo luận gần đây còn cho thấy họ
cũng không biết chính họ là ai vì nhiều người vẫn chưa
hiểu thế nào là một trí thức. Đất nước Việt Nam cần tìm
ra một lối thoát nhưng đôi mắt của Việt Nam lại chưa chịu
mở ra.
Một trong những khái niệm bị xét lại một cách gay gắt nhất
trong thế giới toàn cầu hóa này chính là khái niệm quốc gia.
Số lượng các đất nước không thành sẽ ngày một gia tăng.
Sẽ chỉ còn lại những quốc gia được quan niệm một cách
đúng đắn và được bảo vệ một cách thông minh. Không có gì
là quá nếu nói rằng đất nước đang lâm nguy. Thiểu số ít
ỏi những người hiểu biết và có lòng yêu nước, những trí
thức đúng nghĩa, cần hiểu rằng họ không có chọn lựa nào
khác hơn là tìm đến với nhau trong một ý chí chung.
Nguyễn Gia Kiểng
(tháng 5/2012)
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12710), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét