height="347" alt="danluan_00205.jpg" /></center>
<div class="rightalign">Hình:evn.com.vn</div>
<em><center>Nhà văn Lê Lựu</center></em>
Vừa rồi, tôi, kẻ viết bài này gọi điện thoại thăm nhà
văn Lê Lựu, sau khi báo chí phỏng vấn ông, hỏi vì sao một
nhà văn lớn như ông mà bị trượt giải thưởng Hồ Chí Minh
về văn học năm 2012 mới công bố. Ông cười với nhà báo và
cả cười với tôi:<em> "Chuyện nhỏ, ông quan tâm làm gì, ở
đâu, đến ngay làm vài li với tớ"</em>. Khi biết tôi đang ở
Sài Gòn, Lê Lựu bồn chồn, rằng <em>"thời trẻ tụi mình
nghèo kiết xác, cà lơ phất phơ cả với nhau mà vui quá ông
nhỉ?</em>"
Tôi biết Lê Lựu đang buồn, không phải buồn vì bệnh tật hay
không được giải thưởng to cỡ 300.000.000 đ, mà buồn vì nhân
tình thế thái, buồn vì đời nay tệ quá, tàn quá, xuống cấp
quá, tha hóa quá, phi nhân quá. Hãy xem ông trả lời tờ báo An
Ninh Thế giới số 1093 ra ngày 10-9-2011 của ông trung tướng
công an Hữu Ước theo <a
href="http://thongcao55.blogspot.de/2011/09/nha-van-le-luu-lam-em-so-qua.html">blog
Nguyễn Thông</a>:
<div class="special_quote"><em>"Đọc mấy nhời của bác Lựu,
giật mình, nghĩ sao mà tướng Hữu Ước dám cho đăng nhỉ, hay
là bữa ấy đi công tác vắng, cấp dưới nó không báo cáo, xin
phép. Mà cũng có lý, bởi giờ đây mình sợt tìm trên bản
điện tử báo An ninh thế giới thì không có chữ nào, kết
quả báo rằng không tìm thấy.</em>
Sau đây là lời của bác Lựu:
<em>"Trong lúc trà dư tửu hậu với bạn bè, tôi và những
người bạn tâm giao nói về những vấn đề của xã hội, nghĩ
về nhân tình thế thái. Tôi không hiểu sao bây giờ con người
không tốt với nhau. Trong chiến tranh hy sinh nhiều, cuộc sống
khổ cực, nhưng lòng mình thanh thản, lòng dân vô tư lắm. Đi
chiến trường hy sinh mà lòng thanh thản, nhẹ nhàng. Bây giờ
thời bình không còn tiếng bom đạn nhưng tâm con người cứ
lộn nhào hết cả. Không biết thế nào là phải, thế nào là
trái. Không biết thế nào là đúng, thế nào là sai. Không biết
thế nào là lim (giới hạn - NV). Mỗi con người phải có một
cái lim nhất định thì mới thành xã hội. Con người có nhiều
tính cách thì cuộc sống mới phong phú và đa dạng. Nhưng mà
phải có lim và có luật lệ.Trong chiến tranh, tâm tính con
người ta hiền lành, không mưu mô xảo quyệt. Chứ thời nay,
trong cơ chế thị trường này, luật lệ cũng lung tung. Xử lý
công việc cũng lung tung. Sống nặng về vật chất, thực dụng,
chụp giật. Bây giờ sáng ra đọc báo toàn những chuyện giật
mình. Con kiện cha chỉ vì mười mét vuông chỗ ở. Một đứa
trẻ chưa đến tuổi thành niên giết mấy mạng người không
ghê tay. Một đứa trẻ khác chỉ vì thiếu tiền chơi game ra tay
sát hại cả em mình, bà mình. Người ta thiếu tiền nên giết
người chỉ vì vài trăm nghìn đồng. Trong làm ăn thì lừa
đảo nhau nhiều lắm. Cứ lợi dụng nhau sơ hở vài chữ trong
văn bản, thậm chí từ một cái dấu phẩy trong bản hợp
đồng để lừa nhau hàng tỉ. Trong doanh nhân cũng nhiều người
tốt, nhưng rồi cũng có rất nhiều người nhăm nhăm để lừa
nhau.</em>
<em>Chính thời nay là thời loạn, chứ không phải chiến tranh
là thời loạn"</em> (hết trích).</div>
<center><img src="http://danluan.org/files/u23/danluan_00207.jpg" width="400"
height="500" alt="danluan_00207.jpg" /></center>
Có lẽ, một trong những nguyên nhân khiến ông không được
giải thưởng lớn vì tính nói thẳng nói thật của Lê Lựu
chăng? Thẳng thắn và trung thực như hai tác phẩm (tiểu
thuyết) lớn nhất của đời ông: <a
href="http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237n1n4n31n343tq83a3q3m3237nvn&AspxAutoDetectCookieSupport=1">"Thời
xa vắng"</a> (1986) và <a
href="http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237n3nmn3nvn31n343tq83a3q3m3237nvn">"Chuyện
làng Cuội"</a> (1991)
Nhớ tết năm 1976, cái tết đầu sau ngày thống nhất đất
nước, tôi từ Sài Gòn ra Hà Nội, rét quá, cứ dúm dúm dó dó
dưới gốc táo sân sau tạp chí Văn Nghệ Quân Đội. Chợt Lê
Lựu kéo tôi vào phòng, đưa bộ complê màu xám còn khá mới
bảo: Hảo lấy mặc vào ngay cho ấm, mặc đến khi nào vào Sài
Gòn đưa lại cho mình, mình trả lại nhà nước… Mình và
Nguyễn Khoa Điềm vừa được đi Bungari về, phải mượn áo
quần dày dép của nhà nước…Mình đã báo cơm ở bếp ăn
tập thể báo <em>"Quân đội nhân dân" cho Hảo, cứ nhớ
bữa trưa và chiều về ăn nhá".</em>
Tôi quen Lê Lựu trong lúc xẻ cơm nhường áo này cách đây 36
năm. Vài năm sau, khi nhà văn Nguyễn Khải và nhà văn Lê Lựu
vào Sài Gòn, tôi đã rủ hai bác này đến nhà tôi ở suốt
gần ba tháng. Thực ra, tôi đã biết mặt, nhớ mặt nhà báo Lê
Lựu, phóng viên báo <em>"Quân khu Ba"</em> mấy năm trước, khi
ông đến sư đoàn 320 B, nơi tôi huấn luyện để phỏng vấn
vì sao, có phải vì mới được học nghị quyết mà đồng chí
đã đạt thành tích chạy nhanh nhất sư đoàn trong một cuộc
thi chạy hay không? Tôi thành thật trả lời nhà báo trẻ Lê
Lựu: <em>"Thưa bác nhà báo, không phải nghị quyết làm em
chạy nhanh đâu ạ". "Thế không phải do nghị quyết thì còn
bởi gì?". "Dạ, bởi bố em". "Bố đồng chí dạy đồng
chí chạy à?". "Không, thưa bác nhà báo, bố em không dạy em
chạy, mà ông chuyên cầm roi đuổi đánh em ngay từ khi em mới
biết đi ạ"." À ra thế, bố cầm roi đuổi đánh, cứ thế
mà chạy như biến, chạy bán sống bán chết, chạy vắt giò
lên cổ nên thành ra chạy nhanh ngang gió phải không?" Dạ thưa
bác nhà báo, quá đúng ạ"…</em>
Sau cái buổi cho mượn bộ Complê quốc doanh và báo cơm cho ăn
tới bến của Lê Lựu bữa xa xưa ấy, tôi có nhắc lại kỷ
niệm được anh nhà báo trẻ báo <em>"Quân khu Ba"</em> phỏng
vấn vì thành tích thi chạy nhanh nhất sư đoàn của tôi, Lê
Lựu cả cười nhớ ra bộ dạng thật thà của anh lính trẻ
Trần Mạnh Hảo. Lê Lựu bảo: <em>"Tớ về viết bài báo rất
hấp dẫn về cuộc phỏng vấn các nhân vật lính mới sau khóa
huấn luyện đi B của sư B20B ở các khâu kỹ thuật: bắn súng
giỏi nhất, chạy nhanh nhất, đâm lê tài nhất, ném lựu đạn
tài nhất… đưa duyệt đăng, đến đoạn ông trả lời do bố
đuổi đánh chạy quanh làng mãi nên thành chạy nhanh nhất sư
đoàn, tổng biên tập báo của tớ cười sằng sặc, đoạn
bảo: Lựu viết thế này mà in lên thì bỏ mẹ báo ta mất, do
bố đuổi đánh mãi thành ra chạy nhanh, láo, dù chuyện thật
đúng trăm phần trăm như vậy cũng phải viết cho nó chính trị
chứ! Tôi chữa như sau: cậu lính mới tên Hảo này trả lời
rằng đúng là em mới được học nghị quyết nên đầu óc
thông sáng, khi tư tưởng đã thông thoáng thì tạo ra sức mạnh
vật chất nghe chưa, nên cậu ta chạy nhanh vì vừa học nghị
quyết đảng mới đúng chính trị. Lựu nên nhớ trong chế độ
tốt đẹp gấp triệu lần tư bản của chúng ta, báo chí văn
nghệ cho đến con người tuốt tuột đều là chính trị hết,
nghe chưa? Mao chủ tịch từng dạy: Chính trị là thống soái là
gì? Chế độ tốt đẹp của ta làm chó gì có cảnh bố đuổi
đánh con chạy khắp làng, viết thế là nói xấu đảng ta, nói
xấu chế độ tốt đẹp ta. Chỉ có trong chế độ Mỹ - ngụy
thì các ông bố mới thi nhau cầm roi đuổi đánh con cái chạy
khắp làng khắp phố nghe chưa?"</em>
Lê Lựu chiêu một ngụm trà, châm nước cho tôi, đoạn nói
tiếp: <em>"Khi báo đăng, tớ xuống tìm ông để tặng tờ báo
in chuyện ông chạy nhanh nhất sư đoàn vì vừa học nghị
quyết chứ không phải do bị bố cầm roi đuổi đánh suốt
tuổi thơ mà thành ra có thành tích chạy ngang gió thì ông đã
đi B…"</em>. Tôi góp chuyện: <em>"bác Lựu này, tôi nghĩ
nếu không có hổ báo đuổi bắt ăn thịt, thì bọn huơu nai
đã thành các chú rùa, chứ đâu có thể chạy nhanh đến như
thế?"</em>
Ơ hay, thời gian và cuộc đời hình như cũng là thứ hổ báo
đuổi bắt chúng ta chạy như biến về tuổi U 70 như tôi, U 80
như bác Lựu (Lê Lựu vừa nói với tôi qua điện thoại, năm
2012 này ông đã 75 tuổi chứ không phải 71 như tuổi trong giấy
tờ vẫn ghi)? Và chúng ta quá sợ hãi chạy nhanh như gió, như
biến, chạy nhanh trên cả cấp sư đoàn, chạy như ma đuổi
phải không bác Lựu ? Con ma cuộc đời, con ma thời gian, con ma
thời thế đuổi theo chúng ta để bắt linh hồn, như con qủy
Mephixto đuổi theo nhân vật Faust của đại thi hào Đức Wolfgang
Goethe để gạ vị bác sĩ này bán linh hồn cho hắn đổi lấy
sang giàu?
Faust đã bán linh hồn cho qủy để đổi lấy vinh quang, còn Lê
Lựu đã bán linh hồn cho ai, và sau khi bán linh hồn thì ông
sống bằng gì hồi sau sẽ rõ. Nhưng này bác Lựu, mới đó,
ngót 40 năm trước, những người viết trẻ chúng ta cứ đông
vui và ồn ã như vịt, được ông chủ chăn vịt có tên thời
gian, có tên cuộc đời cầm chiếc sào dài buộc mớ tàu chuối
khô như giẻ rách và lùa chúng ta vào thời đại anh hùng chỉ
toàn niềm vui, không có chỗ cho nỗi buồn cư trú, lùa chúng ta
vào văn chương, thi phú, vào quan trường và vào những nhà
thương điên! Có những anh bạn văn nghệ cùng thời với chúng
ta quả thực không tim, vẫn tìm cách bán một thứ linh hồn
dỏm cho quyền lực để đổi lấy vinh quang, đổi lấy chức
tước cùng các giải thưởng danh giá. Còn Lê Lựu, ông chỉ có
một trái tim, một linh hồn đau đáu với văn chương, điên
dại với chữ nghĩa, lăn lóc với giấy trắng, quằn quại với
bút mực, hỏi rằng ông đã bán hay chưa?
Lê Lựu có dáng vóc của người dân quê chân chất, hiền lành,
không thể nói là xấu trai, là quê một cục, là bần cố nông
như nhiều bài báo phóng đại về ông đã vẽ một thứ chân
dung rất hoạt kê về ông rất không đúng để câu khách. Ngay
Trần Đăng Khoa, một chú em tiền bối của chúng tôi còn phịa
ra chi tiết Lê Lựu sang Mỹ cởi giày ra lấy tất (vớ) ngửi
ngửi như ngửa hoa ngửa quả thì thật là quá đáng. Lê Lựu
không giận, mặc kệ các người, muốn vẽ chân dung ông là
hủi cũng được, ông cứ đóng vai anh dân quê lên thành phố
cho an toàn. Riết rồi ông cứ nhận mình rằng tớ dân nhà quê
ấy mà, học hành chết gì đâu, đọc điếc cũng lười nhác,
viết lách theo phong trào cho vui ấy mà…
Không, Lê Lựu không quê mùa chút nào. Ông đóng vai dân nhà quê
để qua mặt thiên hạ, để dễ tiếp cận cuộc đời, trông
thật thà như đếm thế này vào dân dân thích lắm, đến nhà
quan quyền, quan quyền không thèm cảnh giác, rằng thằng này phi
chính trị, không nguy hiểm, kệ bà nó phét lác cho vui. Lê Lựu,
giống như nhân vật của ông là Giang Minh Sài cứ ấm ấm ớ
ớ thế, giả bộ khật khưỡng, thủ vai ngô nghê mười rằm
cũng ư mười tư cũng gật cho qua chuyện, vạ vật đâu cũng
được, dế rách chổi cùn cũng chơi mà mâm son đũa ngà cũng
tới…
Ngược lại với vẻ bề ngoài Lê Lựu có khi như tá điền, có
khi lại như địa chủ kia lại là một anh trí thức có hạng
đấy. Lê Lựu giấu biến sự học, sự đọc rất kinh của
mình như mèo giấu vàng giấu ngọc, chẳng bao giờ thích làm
thùng rỗng kêu to như bao ông đồng nghiệp giả dạng vào vai
trí thức. Một trí thức thật không cốt ở bằng cấp, không
lụy dáng vẻ, không hề biết khoe khoang như những anh trí thức
hạng bét chuyên mang mặc cảm trí thức trong người. Tôi xin cá
với bàn dân thiên hạ, sức đọc của Lê Lựu còn có thể
gấp mấy lần chú em đồng hương của ông là thần đồng quá
lứa Trần Đăng Khoa.
Hồi đầu vào Sài Gòn cùng Nguyễn Khải ở nhà tôi gần ba
tháng, Lê Lựu chỉ làm hai việc rất chân chính là tìm bồ và
tìm mua sách. Gặp kho sách dịch Sài Gòn, Lê Lựu sướng ngất
ngây, hệt chuột sa chĩnh gạo. Ông đọc triết tây triết đông
qua các bản dịch của các linh mục dạy triết và các nhà Hán
Nôm có hạng Sài Gòn. Ông đọc các tiểu thuyết phương Tây mê
man, hầu như có khi thức xuyên đêm. Bỏ mẹ, Lê Lựu và tôi
rì rầm để cho ông anh Nguyễn Khải ngủ: thế này thì đúng
là Sài Gòn nó giải phóng chúng ta chứ cóc phải ngược lại
bác Lựu nhẩy. Chết ông be bé cái mồm cho tôi nhờ. Đâu phải
cái đúng cái hay cái tốt bao giờ cũng thắng thế đâu. Man di
thắng văn minh là thường mà. Các bộ tộc man rợ phương Bắc
châu Âu từng chiến thắng văn minh La Mã là gì? Kẻ dốt, kẻ
cuồng tín, kẻ kiêu ngạo, kẻ ác thì làm gì có tự do…mà
đòi…thôi thôi tai vách mạch rừng không nói nữa. Này, bác
Lựu nghĩ mãi mà không nói được ra thì điên mẹ nó đấy.
Đừng nghĩ nữa, nghĩ nhiều thì vào nhà tù mà nghĩ nghe
chưa…Ba tháng trời Sài Gòn ở nhà tôi với Lê Lựu đêm nào
cũng quá ngắn, chưa đọc hết sách đã sáng banh cả mắt, rì
rầm như hai con khỉ đi ăn trộm ấy. Đọc đến đoạn nào
thích chí, Lê Lựu tàn nhẫn bấm tôi dậy để rì rầm đọc ri
rỉ như dế cho nghe, đến độ làm bác Nguyễn Khải thức theo
bảo: chúng mày tí tửng như gái ngồi phải cọc, mấy cuốn
đó tao đọc rồi, hồi trước năm 1945, mà đọc bản Pháp văn.
Tội nghiệp các em, có học mà như mù chữ. Thì cũng tại thế
hệ chống Pháp các bố dạy chúng tôi chứ ai. Cứ để Tây
đấy, đánh nó làm chó gì, để nó dạy chúng tôi như nó đã
dạy các bố, thì hôm nay sao chúng tôi lại thành những kẻ có
học mù chữ được ? Cứ cái màn nghĩ trộm, nói trộm, đọc
trộm thế này có khi nguy…May mà gần ba tháng, hai bác nhà văn
về Hà Nội, chứ cứ đêm nào cũng rầm rầm rì rì như dế
trốn chui trốn nhủi thế này có khi ốm chết quách rồi, còn
đâu nữa mà ngồi kể chuyện cũ. Sau này, chết rồi Nguyễn
Khải mới dám tung tiểu luận " Nghĩ Muộn" ra, coi như một
lời sám hối muộn màng; còn hơn các anh ngậm miệng ăn giải
thưởng đang cười nói sờ sờ ra mà quả thực, tâm hồn, nhân
cách đã chết từ thời tám hoánh.
Lê Lựu không hề quê mùa chút nào.Ông rất tỉnh thành là
đằng khác. Minh chứng là một mình ông đã xây dựng nên một
công ty làm ăn rất phát đạt: <em>"Trung tâm văn hóa doanh
nhân"</em> từ năm 2002 đến nay. Bây giờ, chân Lê Lựu đi
đứng đã không còn vững, có khi phải nhờ người dìu dắt,
vậy mà trung tâm này của ông vẫn làm ăn tốt, hỏi một
người quê mùa, thậm chí ngô nghê như nhiều bài báo đã
viết, liệu có đủ tầm vóc, trí thức, uy tín, trình độ làm
giám đốc công ty "văn hóa doanh nhân" này hay không?
Trời cho Lê Lựu một trí thông minh hiếm có. Ông có thể đọc
thuộc một chương tiểu thuyết của mình ngay trước mặt anh.
Này, chú mày cầm cuốn <a
href="http://vnthuquan.net/truyen/truyen.aspx?tid=2qtqv3m3237n1n4n31n343tq83a3q3m3237nvn&AspxAutoDetectCookieSupport=1">"Thời
xa vắng"</a> lên, lật bất cứ trang nào, bảo tớ đọc thuộc
lòng cho mà dò, không sai một dấu chấm phảy. Ông nhớ vanh
vách các danh tác quốc tế và trong nước đã đọc, kể cả
những cuốn dày như tủ lạnh của L. Tolstoy và F. Dostoyevski…
Lê Lựu hình như có máu trạng trong khoa ăn nói. Ông huyên
thuyên chuyện con cà con kê, tán dóc lênh láng cả những hội
trường hàng trăm, thậm chí hàng nghìn người dự thính mà
thiên hạ vẫn há hốc mồm ra nghe như nghe cha cố giảng đạo.
Hồi hưởng vinh quang sau tiểu thuyết lớn <em>"Thời xa
vắng"</em>, Lê Lựu là nhà văn Việt Nam đầu tiên được
trung tâm William Joiner của ông Kevin Bowen mời sang thăm nước
Mỹ. Sau (hình như sáu tháng) chu du bên Mỹ, về nước Lê Lựu
được hàng trăm cơ quan mời nói chuyện xem nước Mỹ nó đầu
ngô mình sở ra sao, nó kinh khủng mức nào, nó giàu sang hợm
hĩnh ra sao, nó giãy chết rung chuyển thế giới thế nào?
Người ta đi nghe lũ lượt, khen nước Mỹ thì ít mà khen Lê
Lựu nói hay thì nhiều. Khiếp, làm như nước Mỹ nó không nằm
trên bản đồ thế giới mà nó nằm trong bụng Lê Lựu vậy.
Khiếp, làm như không phải Kha Luân bố đã phát hiện ra châu
Mỹ, nước Mỹ mà chính là anh nhà văn quê ở huyện ta, huyện
Khoái Châu ta (oai oái như phủ Khoái xin cơm) đã phát hiện ra
châu Mỹ và nước Mỹ vậy. Lê Lựu nói chuyện về Mỹ hay
tới mức mà người ta đã kinh doanh ông, thu âm bài nói dài
hàng hai ba tiếng đồng hồ của ông về nước Mỹ để bán
đắt như tôm tươi. Người viết bài này đã nghe băng thu âm
buổi nói chuyện về Mỹ của Lê Lựu và rất tiếc cho các vị
làm công tác tổ chức đã bỏ lỡ một cơ hội bằng kim cương
là không mời nhà thuyết khách Lê Lựu làm bộ trưởng bộ
ngoại giao.
Lê Lựu ca ngợi Mỹ tới mây xanh mà vẫn rất chính trị, mà
vẫn không mất lòng đảng ta. Ông cũng nói xấu Mỹ tới tận
cùng địa ngục mà Mỹ vẫn qúy hóa ông như giời, thế mới
lạ. Ông chửi Mỹ rằng nước nó thế nào cũng loạn vì không
có ban tổ chức trung ương, vì nó đa đảng nên bất cứ thằng
dân nào cũng có thể lên báo chửi tổng thống, không còn quân
tị quân nhậm gì, cá mè một lứa, dân cũng như quan, quan cũng
như dân, ấm a ấm ớ, chẳng còn tôn ti trật tự gì cả. Ông
chê nước Mỹ nó sạch như lau đến ruồi muỗi cũng nghỉ chơi
mà bỏ đi. Sạch quá mức là mất vệ sinh nhất; vì trẻ em bị
vô trùng từ lúc sinh ra nên nó dễ bị vi trùng tấn công.
Nước với chả non, đi bất cứ chỗ nào cũng có rét - rum
(restroom), phí đất vô lối, sao không để đất mà xây trường
học bệnh viện như ta, lại coi trọng nơi xin lỗi đi ỉa đến
nhường ấy, đúng là Mỹ mới có (vỗ tay)….Nước Liên Xô
thiên đàng xã hội chủ nghĩa anh em ta, sang đó tôi tưởng là
Mỹ mà sang Mỹ tôi tưởng đấy là Liên Xô. Ở Liên Xô người
ta dùng đất để xây trường đảng, để xây trường học,
để xây quảng trường cho quần chúng đến sung sướng vỗ tay,
chứ có nhiều chỗ đi toilet phí phạm như bên Mỹ đâu. Lại
vỗ tay… Người viết bài này đã mấy lần tí chết khi đi
giữa đường phố Matxcova, mắc…quá tưởng đứt thở mà đi
mãi không tìm ra nơi trút bầu tâm sự…Người viết bài này
cũng từng đến một số thành phố Mỹ. Đúng như Lê Lựu nói,
đi mấy bước lại thấy restroom, không mắc… cũng vào ngó qua
xem nó sạch cỡ nào…mất hết cả thì giờ vàng ngọc.
Khoa nói của Lê Lựu còn phát huy tới tận mũi Cà Mau, tận
địa đầu Móng Cái khi ông kết hợp với ông trạng thần
đồng thần sắt Trần Đăng Khoa đăng đàn khắp nơi. Hai ông
này đã biến nghề nói chuyện văn chương thành khả năng hốt
bạc vô tiền khoáng hậu.
Một người quá thông minh, quá sắc sảo, đầy tài năng văn
chương, nói năng như có bùa ngải như Lê Lựu tưởng giời đã
cho hết mọi thứ. Hình như xưa nay, các nhà văn có tác phẩm
để đời, mấy ai có số phận trơn tru, có gia cảnh ngon lành
viên mãn trừ Goethe và Tagore?
Gần đây, giới truyền thông trong nước đua nhau phỏng vấn Lê
Lựu, cốt khai thác bi kịch cá nhân của đời tư nhà văn để
câu khách mà ít chú ý đến khía cạnh quan trọng nhất của
ông là văn học, lại quảng cáo rùm beng cho "Trung tâm văn hóa
doanh nhân" của ông quá mức. Lê Lựu dù làm kinh tế doanh
nhân, đã rất thị thành, dẻo miệng (<em>"Khi lưỡi ta không
còn đắng chất thị thành"</em>- Chế Lan Viên) nhưng tính vốn
thật thà, báo nào hỏi ông chuyện bi kịch đời tư là ông kể
tuốt tuồn tuột. Làm như cứ kể hết xót xa trong người sẽ
hết xót xa, kể hết nỗi cô đơn kiếp người của mình ra sẽ
hết cô đơn vậy?
Năm 1986, nhờ cú "<em>cởi trói cho văn nghệ sĩ trí
thức"</em> của ông Tổng bí thư Nguyễn Văn Linh, Lê Lựu mới
in được tiểu thuyết để đời của ông là <em>"Thời xa
vắng"</em>. Ông đã viết tác phẩm lớn này trước <em>"mùa
cởi trói"</em> hai năm nhưng không in được. Tôi đã đọc
một mạch suốt đêm tác phẩm lừng danh này của Lê Lựu trong
sự hào sảng hiếm có. Tôi gọi điện thoại động viên ông,
ông bảo: <em>"đánh đổi cả cuộc đời để lấy một cục
gạch bằng giấy đó ông ơi"</em>.
Giang Minh Sài nhân vật chính của <em>"Thời xa vắng"</em>
vừa là hình ảnh của tác giả vừa là nhân vật hư cấu. Nó
có tầm cỡ biễu đạt đa chiều, nhiều tầng nhiều vỉa,
thực đấy mà hư đấy, bi đấy mà hài đấy, thông minh một
cách ngớ ngẩn đấy và đạo đức tào lao chi khươn đấy.
Giang Minh Sài <em>"một nhân vật thời đại"</em>, có một
chút phẩm tiết của Chú AQ Lỗ Tấn một tí, Chí Phèo Nam Cao
một tí, Xuân Tóc Đỏ Vũ Trọng Phụng một tí, Don Quixote
Servantes một tí…nhưng lại rất Lê Lựu. Giang Minh Sài bị
sống chứ không phải được sống, bị yêu chứ không phải
được yêu, bị sướng chứ không phải được sướng, bị
khổ bị cô đơn chứ không phải được khổ được cô đơn.
Giang Minh Sài như không phải là một cá nhân mà là một tập
thể thu nhỏ thành một cá nhân trá hình. Anh ta bị tập thể
hóa cả giấc mơ, bị chi đoàn, chi bộ, đơn vị, công đoàn,
cơ quan… chi phối cả mọi bản năng sống; làm như sự tiêu
hóa của dạ dày Giang Minh Sài cũng là do tập thể tiêu hóa,
bộ phận bài tiết của anh cũng là của tập thể bài tiết,
trái tim co bóp của anh cũng là trái tim tập thể co bóp,
<em>"con chim"</em> của anh dùng để lấy vợ sinh con cũng là
<em>"con chim"</em> của tập thể. Với <em>"con chim"</em>
tập thể này anh đã hai lần lấy vợ nhưng đều thất bại
thảm hại.
Người vợ đầu của Giang Minh Sài là cô Tuyết nhà quê với
cuộc tảo hôn khốn khổ: lấy vợ vì gia đình dòng họ, cũng
là lấy vợ cho tập thể chứ có được lấy vợ cho riêng mình
đâu? Người vợ thứ hai của anh Sài là cô Châu thị thành
điệu nghệ…lấy cốt để khoe mẽ với thiên hạ rằng gái
thị thành cỡ nào Sài ta cũng tán được, cốt để xóa mặc
cảm nhà quê vốn dĩ. Nhưng sống với nhau rồi, Châu mới phát
hiện ra anh chàng Sài không phải là một cá nhân thuần túy.
Linh hồn chồng mình đã bị tập thể hóa, trái tim anh là một
khu tập thể thu nhỏ. Anh không phải là một căn phòng riêng
tư, mà là một hội trường hội họp, một ví dụ về con
người hơn là con người, một ví dụ về "con chim" hơn là
một "con chim" biết cách chiều chuộng đàn bà. Thế là để
trả thù cái tập thể giả dạng cá nhân có tên là Giang Minh
Sài, Châu tìm mọi cách hành hạ Sài cho bõ ghét.
Trong một xã hội bị tập thể hóa đến cả ruồi muỗi cũng
phải vào hợp tác xã, ai cho Giang Minh Sài làm một <em>"con
người chung chung"</em>, làm một cá nhân thuần túy? Khát vọng
được làm con người lương thiện của anh Chí Phèo xưa hầu
như vẫn còn là khát vọng của anh nhà quê lên tỉnh Giang Minh
Sài trong thời đại thiên đường xã hội chủ nghĩa?
Khát vọng tự do, khát vọng được làm một con người đúng
nghĩa của nó, được làm chính mình chứ không phải kẻ khác
trá hình mang tên mình là thông điệp Lê Lựu gửi chúng ta
thông qua nhân vật Giang Minh Sài. Chừng như Lê Lựu đã bán linh
hồn cho Giang Minh Sài để đổi lấy nỗi buồn mênh mông trần
thế? <em>"Thời xa vắng"</em> làm Giang Minh Sài bất tử đã
cướp hết hồn vía tác giả, khiến Lê Lựu thành bơ vơ chăng?
Sau khi <em>"Thời xa vắng"</em> xuất hiện trên văn đàn như
một hiện tượng văn học, kẻ viết bài này đã hỏi chuyện
hai đàn anh là nhà văn Nguyễn Khải và nhà văn Nguyễn Minh
Châu. Cả hai ông anh này đều là người thực tài nên có sự
liên tài, nghĩa là không bao giờ đố kị tài năng của người
khác, nhất là những tài năng của thế hệ sau mình. Hai ông
đều khen ngợi <em>"Thời xa vắng"</em> của Lê Lựu hết
lời, khẳng định tác phẩm này chính là cột mốc cho cuộc
đổi mới văn chương Việt Nam. Anh Khải bảo tôi: <em>"Hảo
này, cái thằng Lựu nó cứ tẩm ngẩm tầm ngầm mà kinh. Nó
giấu anh, không hề khoe cuốn này, đến khi in xong mới đem
tặng. Các tiểu thuyết của anh là tiểu thuyết thời vụ, qua
thời này là vất vào sọt rác. "Thời xa vắng" của Lựu là
tác phẩm để đời. Lựu đã vượt lên thứ văn chương minh
họa của Khải và Châu, cả Ngọc nữa…Nó là nhà văn số
một của thế hệ các ông em tức lứa chống Mỹ của Hảo
đấy…"</em>
Lê Lựu đã bán linh hồn cho các tiểu thuyết lớn của đời
ông: <em>"Thời xa vắng", "Chuyện làng cuội", "Sóng ở
đáy sông"</em>…để chúng sống mãi với nền văn học dân
tộc như các tiểu thuyết gia hàng đầu tiền bối: Nhất Linh,
Khái Hưng, Vũ Trọng Phụng, Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Nam
Cao, Nguyên Hồng…hằng sống. Lê Lựu bán linh hồn cho Giang Minh
Sài không phải để lấy tiền, mà để lấy nỗi cô đơn kiếp
người đeo đẳng ông như số phận. Ông từng bị ma nhập một
đời để lên đồng với chữ nghĩa, hạnh phúc với bút mực,
ăn nằm với giấy trắng. Lúc tuổi xế chiều ông vẫn phải
sống một mình một bóng để tu trọn kiếp trong ngôi chùa có
tên là văn chương.
Sài Gòn ngày 18-04-2012
<strong>Trần Mạnh Hảo</strong>
***********************************
Entry này được tự động gửi lên từ trang Dân Luận
(http://danluan.org/node/12353), một số đường liên kết và hình
ảnh có thể sai lệch. Mời độc giả ghé thăm Dân Luận để
xem bài viết hoàn chỉnh. Dân Luận có thể bị chặn tường
lửa ở Việt Nam, xin đọc hướng dẫn cách vượt tường lửa
tại đây (http://kom.aau.dk/~hcn/vuot_tuong_lua.htm) hoặc ở đây
(http://docs.google.com/fileview?id=0B_SKdt9lFNAxZGJhYThiZDEtNGI4NC00Njk3LTllN2EtNGI4MGZhYmRkYjIx&hl=en)
hoặc ở đây (http://danluan.org/node/244).
Dân Luận có các blog dự phòng trên WordPress
(http://danluan.wordpress.com) và Blogspot (http://danluanvn.blogspot.com),
mời độc giả truy cập trong trường hợp trang Danluan.org gặp
trục trặc... Xin liên lạc với banbientap(a-còng)danluan.org để
gửi bài viết cho Dân Luận!
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét